Sherli Shámil

«On byl ız porody genıalnyh borov».

Ian Dymov, FILA-nyń «Altyn ordeniniń» ıegeri, Ýkraınanyń eńbek sińirgen jýrnalısi, kúrestiń bilgir mamany.

Qazaq sportshylarynyń ishinen olımpııalyq sport túrleri boıynsha birinshi álem chempıony Shámil Serikov ekenin sporttyń esep-shotyn qaǵýshylar jaqsy biledi. Shámil 1978 jyly alǵash ret álem chempıonatynda top jarsa, 1979 jyly ekinshi márte dúnıe júzi chempıonatynyń altyn medalin jeńip aldy. Onyń bul jetistigin arada 40 jyl ótse de birde-bir qazaq balýany qaıtalaı alǵan joq. Iaǵnı, qazaqtyń grek-rım, erkin kúres, dzıýdo balýandarynyń arasynda álemniń 2 dúrkin chempıony bolǵan jalǵyz balýan osy Shámil Serikov!

Osyndaı sańlaq balýan naǵyz babyna engen tusta keńes ımperııasynyń qyryna ilikti. Máskeý keńes quramasyn Qıyr Shyǵystaǵy Baıkal Amýr magıstraly boıyndaǵy jumysshylarmen birneshe kúndik kezdesýge aparǵanda Shámil barmaı qalady. Ol kezde Máskeýdiń sózin jerge tastaý – ımperııanyń jaǵasyna jarmasqanmen birdeı áreket edi. Shámildiń bul tirligin Máskeý keshirgen joq. Ony keńes quramasynan shyǵaryp tastady. Jalaqysyn kesti. Buǵan qosa, Qazaqstandaǵy sport basshylary Serikovti kúreske jolatpaı qoıdy. Shámil amalsyzdan saýdaǵa jegilip, kóligimen adam tasyp, nápaqasyn ilingen jerden izdeıtin kúıge túsedi. Onyń sońyna sovettiń memlekettik qaýipsizdik salasynyń qyzmetkerleri ańdýǵa tústi, degen de sóz bar. Bul da qısynǵa keledi.
Sóıtip, keshe ǵana mıllıondaǵan jankúıerdiń yqylasyna bólengen esil er sport basshylaryna kóztúrtki adamǵa aınaldy. Buǵan shydamaǵan Shámil 1989 jyldyń qarasha aıynda 33 jasynda ózine ózi qol jumsady.
«Shámildiń kúresi — naǵyz spektakl edi, – deıdi Serikovpen birge kúresken Olımpıada jáne álem chempıony Jaqsylyq Úshkempirov. Iá, Shámil Serikovke kezinde álemge áıgili kúres mamandarynyń ózi qatty súısinetin. Sebebi, qazaq balýany qalypqa syımaıtyn, erekshe daryn ıesi edi. Endi oqyrman nazaryna Shámildiń boz kilemdegi qaıtalanbas sátteri týraly naqty derekterdi keltire keteıik.

1978 jyl

Keńes odaǵynyń chempıonaty

Fınalǵa deıin 5 beldesýde qarsylastaryn taza jyqty. Sheshýshi synda Olımpıada chempıony, reseılik Vıtalıı Konstantınovty 11:3 esebimen erkin eńserdi. Buǵan deıin Konstantınov odaq chempıonatynda eshkimnen dál osylaı oısyraı utylyp kórmep edi. Ol kezde grek-rım kúresinen álemdegi eń myqty memleket Keńes odaǵy bolatyn. Keńes chempıonatyn dál Shámil sekildi emin-erkin utqan balýan tarıhta tym sırek kezdesedi. Qazirgi qazaq balýandary Shámilge eliktese, Shámil shyńyna táýekel etse, alash uldarynyń boz kilemdegi nesibesi qazirgiden mol bolar edi.

1978 jyl

Álem chempıonaty

Fınalǵa deıin 5 qarsylasyn asa qınalmaı utqan Shámil sheshýshi beldesýde Germanııa balýany, keıin álem chempıony bolǵan Paskýale Pasarellıdi 29:9 esebimen tas-talqan qyldy. Mundaı esep gandbolda nemese regbıde bolady. Kúreste osyndaı eseppen álem chempıony ataný zamanynan ozyp týǵan adamnyń ǵana qolynan keledi. Sol tustaǵy álem chempıonattarynyń fınalynda Shámil Serikovten basqa birde-bir balýan qarsylasyn dál osyndaı iri eseppen utqan emes.

1980 jyl

Máskeý Olımpıadasy

1.Shámil birinshi beldesýde belgııalyq Jýlen Mevısti 2 mınýt 28 sekýndta taza jyqty.

2. Ekinshi kezekte rýmyn Mıhal Boıldi 1 mınýt 25 sekýndta tize búktirdi.

3. Úshinshi synda ıtalıan Antonıo Kaltabıanony upaı sanymen jeńdi.

4. Tórtinshi beldesýde cheh Iojef Krıstany 15:3 esebimen oısyrata utty. Bul básekede Shámil qarsylasyn úsh ret keýdesinen asyra laqtyrdy, eki ret etpetinen túsirip, tórttaǵanǵa saldy. Eki ret parterden aýnatty.

5. Shámil budan keıin shved Bennı Lýngbekti 2 mınýt 42 sekýndta taza jyqty.

6. Fınal. Shámil Serikov – Iýzef Lıpen (Polsha) – 11:4.

Alla Taǵala ǵalamat daryn syılaǵan balýan ǵana Olımpıada oıyndaryn dál osylaı utsa kerek. Bul tek qurǵaq kúshpen ǵana keletin jeńis emes. Shámil aqyl-oıy, eńbekqorlyǵy, tabıǵı beıimi tereń ushtasqan balýan edi. Jaratqan Iemiz Shámil pendesine balýandyq qabiletti molynan bere salǵan eken. Osyndaı azamattyń qazaq bolǵany bizdiń halyqtyń boıynda balýandyq ónerdiń mol qazynasy bar ekenin bildirse kerek. Olaı bolsa, qazaqtan grek-rım kúresi boıynsha 21 jyldan beri álem chempıony nege shyqpaı júr? Boıynda qazaqy qany bar qaladaǵy qaradomalaqtar, aýylda mal jaılap, sý tasyp júrgen, oqý kúndeligi tórt pen beske toly alash balasy, osy jaǵyn tereń oılap kórshi…

Qadirli oqyrman! Biz Shámildi tolyq zerttegen joqpyz. Shámildiń kúresinen Almatydaǵy sport akademııasynda, eldiń ár qıyryndaǵy sport mektep-ınternattarynda, kúres mektepterinde arnaıy dáris oqylsa, balalar Shámil týraly shyǵarma jazsa, qazaqtyń nebir alǵyr balalary Serikovteı bolamyn dep, qulshynar edi, qolyna qaǵaz-qalam alyp, oıǵa, tereń taldaýǵa júginer edi. Amal ne, qazirgi bapkerler men balýandardyń basym kópshiligi Shámildi zerttemek túgili, bir bet kúndelik jazýǵa erinedi. Boıdaǵy qajyr-qaıratyń, úırengen ádis-aılań, talabyń aqyl-oımen, izdenispen, bilimmen sýarylmasa, boz kilemde Shámildeı kúresemin deý beker.

Qazaq balasy! Qazirgi tańda álemdik sport ǵylymǵa arqa súıep otyr. Olımpıada men álem chempıonatynyń shyńyna naǵyz ǵalym bapkerdiń ǵana shákirti, ustazdyń josparly tirligin qaltqysyz oryndaıtyn sportshy ǵana shyǵa alady. Osyny jadyńa myqtap saqtaǵanyń durys. Qazirgi qazaq balýandarynda kúsh te, ádis-aıla da, tegeýrin de bar. Tek bapkerlerdiń shyǵarmashylyq izdenisi kem soǵyp jatyr. Sosyn altybaqan alaýyzdyqqa tizgin bermeýimiz kerek.

Iá, bizdiń tolqynnyń mańdaıyna Shámil, Jaqsylyq, Dáýlet sekildi aıtýly balýandardyń kúresin kórip, olar olja salǵan uly dúrmekterge kýá bolý násip boldy. Shámildiń Máskeý olımpıadasyndaǵy beldesýleri kópke deıin sol tustaǵy kúres jankúıerleriniń aýzynda júrgeni de esimizde. 1989 jyly Almatydaǵy «Dostyq» sport kesheninde Shámil aǵanyń Sultan Baımaǵanbetov týrnıriniń qazylar alqasynda qyzmet etkeni jadymda saqtalyp qalypty. Tolqyndanǵan buıra shashy, oıǵa shomǵan jabyrqaý júzi, symdaı tartylǵan kelbetti beınesi… tóreshiler stolyndaǵy únsiz, jalǵyz otyrǵan sáti… 32 jyl burynǵy býaldyr kórinis kókeıde osylaı eles beredi. Biz zalǵa kirgen kezde órimdeı Baqtııar Baıseıitov fınalda julqysyp jatty da, esi-dertimiz sol beldesýge aýyp ketken edi.

Tabıǵatynan balýandyqqa beıim Shámil Serikovtiń tálimgerleri Aıanbek Aldabergenov pen Anatolıı Jarkov bilimdi, bilikti jattyqtyrýshylar bolatyn. Al HH ǵasyrda álem kúresin moıyndatqan, boz kilemniń akademıgi Vadım Psarev iri jarystarǵa daıyndyq kezinde, sondaı básekeler ústinde únemi Shámildiń qasynda boldy. Iá, sovet ımperııasynyń qalybyna syımaǵan er Shámil, HH ǵasyrda grek-rım kúresinen dúnıe júziniń eki dúrkin chempıony atanǵan tuńǵysh ári jalǵyz qazaq balýany naızaǵaıdaı jarqyldap baryp, oqys sóndi…

 

Qydyrbek RYSBEK, sport tarıhshysy

Materıal men foto avtordyń ruqsatymen onyń Facebook áleýmettik jelisindegi paraqshasynan alyndy.