جاقسىلىقتىڭ قازاسى – قازاق قوعامىنىڭ قابىرعاسىن قايىستىردى

ارتىق ايتتى دەمەڭىزدەر، كەشە «جاقسىلىق قايتىس بولىپتى!» دەگەندى ەستىگەندە مەنىڭ ءوز باسىمنىڭ ءومىر ءسۇرىپ جاتقان كەڭىستىگىم كۇل-پارشا بولىپ كۇيرەپ تۇسكەندەي بولدى! سوناۋ وتتاي قىزۋ شاعىمدا سپورت اتتى ونەردى تاڭداپ الىپ، سودان بەرگى 45 جىلدا (!) ءار ساعات، ءار كۇنىمدى جاقسىلىقسىز وتكىزبەگەندىكتەن بە، جەڭىس، چەمپيون اتاقتارىن جاقسىلىقسىز تويلاماعاندىقتان با، جەڭىلىس پەن ساتسىزدىكتى جاقسىلىقسىز جۇرەكتەن وتكىزبەگەسىن بە، ونىڭ ۇلى تابيعاتى مەنىڭ كەۋدەمە كوشىپ الىپ، بارىنە مەن جاقسىلىقتىڭ كوزىمەن، جاقسىلىقتىڭ سەزىمىمەن، جاقسىلىقتىڭ پىكىرىمەن قاراپ، ءبارىن جاقسىلىقشا تارازىلاپ ۇيرەنىپ الىپپىن…قۇدىرەت-اي، ءوزىم عۇمىر كەشكەن وسى ءبىر جەتپىس جىلدىڭ ار جاق، بەر جاعىنداعى عۇمىردى جاقسىلىقپەن ورتاق باعالاۋدى زاڭعا اينالدىرىپ الىپپىن! ءوزىم ەس ءبىلىپ، ەتەك جاپقالى ەستىگەن، كورگەن سپورتتاعى قازاقتىڭ ۇلى تۇلعالارىنىڭ ءبارىنىڭ — عۇسمان، ءابدىسالان، ابىلسەيىت، ءامين، تيمۋر اعالارىمنىڭ – تۋ-بەينەسىن ەلدەگى ەڭ بيىك توبەلەردىڭ ۇشار باسىنا قاداپ جۇرسەم دە ارقاشان سول قازاق سپورتىنىڭ سيمۆولدارىنىڭ قاتارىنا جاقسىلىقتى دا قوسىپ، سول شوعىردىڭ جارىق جانعان وتىنا،كۇندەي ورتەگەن قىزۋىنا كۇن سايىن شومىلىپ جۇرەدى ەكەنمىن. …مىنا حاباردان سوڭ سول جارىقتان دا،جالىننان دا اداسىپ قالعاندايمىن!

…سىزدەر قازاق مەملەكەتى، قازاق قوعامى كىمنەن ايرىلعانىن بىلەسىزدەر مە؟ بىلەمىن دەيسىزدەر، ارينە. كۇرەستەن وليمپيادا چەمپيونىنان، الەم چەمپيونىنان، قازاقستاننىڭ ەڭبەك ەرىنەن ايرىلدىق دەرسىزدەر. قاتە جوق. بىراق بۇلار جاقسىلىقتىڭ تۋسىرتىنا جازىلعان، اركىم وقي الاتىن اتاق-داڭقتارى عانا. ءبىر جاپىراق قانا باتىر جىگىتتىڭ وتان ءۇشىن، ەل ءۇشىن، ۇلت ءۇشىن قاجەت، ساناساڭ سانىنا جەتپەس، ۇلى قاسيەتتەرىنىڭ ءبارى ونىڭ تابيعاتىندا جاتاتىن…

جاقسىلىق — ءسوز بەن ءىستىڭ ادامى ەدى; ەكەۋىن دە ار-ۇياتپەن ورىندايتىن! جاقسىلىق — ماقسات قويا ءبىلۋ مەن پەن سوعان جەتۋ جولىن ءوز قولىمەن سالىپ كورسەتكەن فەنومەن! جاقسىلىق چەمپيون بولۋدى عانا ەمەس، چەمپيون ءوزىن قالاي ۇستاۋى كەرەك ەكەنىن تۇتاس قازاق قوعامىنا ساباق رەتىندە كورسەتكەن ۇستاز! جاقسىلىق — قالقامان سارين بالام جازعانداي، قولى دا تازا، ارى دا تازا، جولى دا تازا قازاق قوعامى ەل بولىپ ۇلگى الاتىنداي التىن تايتۇياق! جاقسىلىق اتا-اناسىنان حالقى ءۇشىن تۋىپ،بار عۇمىرىن حالقى ءۇشىن وتكىزە العان سيرەك تۇلعالاردىڭ ءبىرى! جاقسىلىق – قاراپايىمدىقتىڭ چەمپيونى! ول قارتپەن دە بالامامەن دە جۇرەگىن الاقانىنا سالىپ تۇرىپ سويلەسە الاتىن! ءوزىن سول كوپ قازاقتىڭ ءبىر شىرپىسىنداي عانا كورىپ، كەۋدە دە كەرمەيتىن، تالتاڭداپ جۇرتتان ۇزامايتىن دا! كوپ سوزىمە مىسال بولسىن، جاقسىلىق وليمپيادا چەمپيونى بولعان سوڭ ەل ارالاپ،چەمپيوندى حالقىمەن جۇزدەستىردىك. سونداي ءبىر ساپار تاريحي تورعاي وبلىسىنا بولدى. بۇل سوناۋ 1984 جىلدىڭ قيماس ءبىر كۇندەرى ەدى…

 

ح ح ح

چەمپيونمەن جەكپە-جەك

بۇل جولعى جەكپە-جەكتىڭ ءجونى بولەك. ادەتتە چەمپيون چەمپيونعا قارسى كەلىپ، جانكۇيەر اۋزىن اشىراتىن شايقاس جاساپ جاتاتىن. بۇل جولى ولاي ەمەس – چەمپيونعا قارسى ونى چەمپيون جاساعان جانكۇيەرى، ونىمەن بىرگە جانى كۇيگەن حالقىنىڭ وكىلدەرى شىعادى. «قارسى شىعادى» دەگەنىم قاتە بولار – قۇشاق ايقاستىرىپ، بىرگە شىعادى ورتاعا…

 

* * *

حالىقتىڭ ءوز باتىرىن ساعىناتىنى دا، قۇشاعىن ايقارا اشىپ كۇتەتىنى دە عاسىردان عاسىرعا ميراس بوپ جالعاسقان جۇرەك شىمىرلاتار شىن ءداستۇر. باتىردى ەل عانا ەمەس، جەر دە، جەل دە ساعىناتىنىن وسى ساپاردا سان رەت سەزىندىم. ارقالىق اەروپورتىنىڭ بەتون جولىنا «اياق-قولىن» بىردەي تىرەپ، ەكپىنىن ازەر توقتاتقان بۇگىنگىنىڭ توقپاق جال تۇلپارى – قۇس قاناتتى لاينەر اەروپورت الدىنا كولبەي كەپ تىزگىن تارتقان سوڭ سىرتقى ەسىگىنە ءسال ساڭلاۋ بەرىپ ەدى، سولتۇستىكتىڭ سالقىن جەلىنىڭ ءبىر بۋماسى ىشكە قىمتىرىلا ەنىپ، جولاۋشى اتاۋلىنىڭ بارىنە جولاي سالەم بەرە، تورگە وزدى. بيىك ارقالى ورىندىقتان تەبەسى دە كورىنبەي قالعىپ جاتقان جاقسىلىققا كەلگەندە عانا جەل ەكەش جەل دە جۋاسىپ، باسىنان سيپاپ، بەتىنەن سۇيگەن سوڭ تىنىش تاپتى. سامولەت تابالدىرىعىنان تۇسە بەرە جاقسىلىقتىڭ قۇشاعى گۇلگە تولدى، گۇل ۇسىنعان قارىنداستار چەمپيونعا الماداي بەتتەرىن توستى، قىمسىنباعاندارى قۇشاعىنا كىرىپ تۇرىپ، سۋرەتكە ءتۇستى.

اەروپورتتىڭ سىرتىندا تىزگىندەۋلى اتتاي ءتىزىلىپ تۇرعان ماشينالارعا قاراي كەتىپ بارامىز. جاقسىلىقتىڭ كەلەتىنىن ۇزىن قۇلاقتان ەستىگەن ەل جاقسىلارى جولعا ءتىزىلىل تۇرىپ الىپ، ونىڭ قولىن الىپ قالۋعا تىرىسىپ جاتىر. جىعا تانيتىندارى دا جوق ەمەس. «ءاي، جاقسىلىعى قايسى؟ وليمپيادا چەمپيونى قانداي بولادى ەكەن؟ قانە.، .» دەسىپ جاتقاندار سيرەك. ولاردىڭ شوشايعان قولدارى كوبىنەسە ىشىمىزدەگى دەنەلىلەۋ دەگەن ءدۇرالى، راحىمباي جاقتى كورسەتەدى. بىزگە بۇل اڭقاۋلىق تا قىزىق. ءبارىنىڭ جادىندا شاربولاتتان قۇيعانداي سوم دەنەلى قاجىمۇقان اتا تۇرعانىنىڭ نەسى ايىپ؟

كەز-كەلگەن جەردىڭ اەروپورتى سول ەلدىڭ، سول جەردىڭ، سول اۋىلدىڭ، قالانىڭ، وبلىستىڭ، ولكەنىڭ قاقپاسى سەكىلدى قاسيەتتى ورىن. جاقسىلىق سەكىلدى حالىق باتىرىمەن دە ءبىز اڭگىمەگە تيەك ەتەر سۇحبات وسى اەروپورت تاس جولىنا تابان تيگەننەن سوڭ-اق باستالدى. ءبىز بۇل سۇحبات-وچەركىمىزدى ەكى تاقىرىپقا بولگەلى وتىرمىز. ونىڭ العاشقىسى ارالاعان جەردەگى حالىق سۇراعىنا جاقسىلىقتىڭ جاۋابى، ال ەكىنشىسى ونىڭ وسى ساپارداعى قاراپايىمدىلىعىنا حالىقتىڭ جاۋابى. سونىمەن:

 

جاقسىلىقتان جاۋاپ

جاقسىلىقپەن، جولداستىعىمىزعا دا ون جىلدىڭ بەدەرى. ءوزىم كورگەن جەردىڭ بارىندە جاقسىلىقتىڭ ەشتەمەدەن تارتىنباي نە جىعىلىپ، نە جىعىپ تىناتىن مارتتىگىنە كوزىم جەتسە دە بۇل ساپاردا ەلەۋلى قوبالجىدىم. سەنسەڭىزدەر، جاقسىلىق ءۇشىن.

قالىڭ ەلدىڭ مول قۇشاعىنا ەنىپ بارامىز. ەلى باتىرىن ەستى ەلى اسپانعا كوتەرىپ قۇرمەتتەيتىنىن ايتتىق. سولاي قۇرمەتتەي الاتىن حالىق ونى جەرگە تابان تىرەتىپ قويىپ سۇراي دا الادى. سۇراعاندا وزدەرىن ساعىندىرعان ۇلدارى اڭساتىپ بارىپ قولعا تۇسكەندە تۇيمەدەيدەن تۇيەدەيگە دەيىن ءسوز ءتۇيىنىن اعىتۋى مۇمكىن. سول كەزدە كۇرەس كىلەمىندە الەمنىڭ كىلەڭ سەن تۇر مەن اتايىندارىن جاۋىرىنىمەن جەر سىدىرتىپ جۇرگەن جاقسىلىق ءبىر ساتكە توسىلىپ قالماي ما، بىلەك كۇشىنىڭ كەرەمەتتەي قۇدىرەتىن پاش ەتكەن پالۋانىمىز جۇرەك جىگەرىن، جان جيھازىن، سەزىم سەلدەرىن اقتارا الا ما، وزىنە جانارلارىن قاداپ وتىرعان مىڭداعان تىلەكتەس ادامدارىنىڭ الدىندا تىزەرلەپ قالماي ما دەگەن قاۋىپ باسىم كەۋدەدە. ول ساتتە بىزدەن كومەك جوق. مۇنداي جۇزدەسۋدى جەكپە-جەك دەمەي نە دەيىن؟

العاش قويىلعان سۇراقتىڭ ءوزى چەمپيوندى ءبىر اۋناتىپ تۇسىرەردەي ەكەن.

– «لەنينشىل جاس» گازەتىنىڭ ءوز وقىرماندارىمەن جۇزدەسۋى، سىرلاسۋى تۇسىنىكتى، ءجون-اق. ال، ءسىزدىڭ سول گازەتتىڭ ساربازدارىمەن بىرگە ساپارلاس بوپ ءجۇرۋىڭىزدى قالاي تۇسىنەمىز! (بۇل سۇراق كەزدەسۋ سايىن قويىلىپ وتىردى).

– موينىنداعى قارىزىن قور ادام عانا وتەمەيدى! مەن ونداي ەمەسپىن، ەندەشە، «لەنينشىل جاس» گازەتىنە ەرەكشە قارىزدار ەكەنىمدى بىلگەننەن سوڭ بىرگە ءجۇرمىن. ەڭ اۋەلى، بالا كۇنىمنەن ارمانىمدى وياتىپ، قيال دۇنيەسىنە ۇشاتىن قانات بولعان وسى گازەت ەدى. الدىمداعى اعالارىم جايلى وقىپ، سپورتقا دەگەن ماحابباتىمدى وياتقان دا «لەنينشىل جاس»، كەيىن پالۋان اتانىپ، كورىنگەنمەن الىسقان كۇننەن، چەمپيون اتانىپ، الەمنىڭ دۇلدۇلدەرىمەن بەلدەسكەنگە دەيىنگى بۇكىل عۇمىرىمدى وسى گازەت ۇەبەي جازعان ەكەن. كەشە عانا ۇلكەن سپورتپەن، كۇرەس كىلەمىمەن قوشتاسقاندا مەن ءۇشىن قانداي تولعاندى ولار؟ وسىلاردىڭ بارىنە كۇرەسىپ جۇرگەندە العىس ايتۋعا دا ۋاقىتىم بولماعان ەكەن، ەندى سول قارىزدارىمنىڭ شيرەگىنەن بولسا دا قۇتىلا بەرۋدى ماقسات تۇتىپ شىقتىم بۇل ساپارعا. گازەتپەن بىرگە شاۋىپ جۇرگەنىمىز وعان قوسا – سىزدەردىڭ جەرلەرىڭىزدە ءىزباسارلارىمىز بار ما دەگەن ۇمىتتەن بولاتىن.

«لەنينشىل جاستىڭ» سپورت تۋرالى جازعاندارىنىڭ استارىندا وسى وي جاتپاۋشى ما ەدى؟

– ءسىز وليمپيادا چەمپيونى اتانعان ساتتە ءوزىڭىزدى قانداي كۇيدە سەزىندىڭىز؟ (ايتبەك جانسەيىتوۆ).

— ەسىمدە جوق. تەك تىزەمنەن بۇگىلىپ ءتۇسىپ، جاڭا عانا جونىن تاپتاعان كۇرەس كىلەمىن سۇيە بەرگەنىمدى بىلەمىن. ال، حالقىم ءۇشىن ۇلكەن ەرلىك ىستەگەنىمدى تۇعىر تورىندە تۇرعاندا بارىپ ءبىر-اق ءبىلدىم.

— سپورت باسەكەسىندەگى جەڭىستەردىڭ جانعا ساۋلە قۇياتىن كەرەمەتتەي قۋانىشى جايلى تەلەديداردان كورىپ تە، گازەت-جۋرنالدان وقىپ تا ءجۇرمىز. ال، سول سپورتتىق جولدىڭ ءوز باسىڭىزعا تۇسكەن قيىنشىلىقتارى جايلى ايتىڭىزشى. (قانات مىرزابەكوۆ، 8 «ا» كلاسىنىڭ وقۋشىسى).

– پالۋاندىق ونەردىڭ وزەكتى ەرتەر وكىنىشىنىڭ، جۇيكەگە تاس تۇسكەندەي اۋىرتپالىعىنىڭ بار ەكەندىگىن ايتىپ جاتۋ ۇزاققا كەتەر. قاراپايىم قيىندىقتارىن تىزسەم; ەكى اياق تىزەدەن تالاي قايىرىلىپ قالدى، بارماق بۋىننان بىرنەشە رەت بۇرالىپ كەتتى، قۇلاق شەمىرشەگىنەن شاينالىپ، شور بوپ ءبىتتى، وسىلار جەتە مە؟

– جاقسىلىق اعا، ءبىز چەمپيون دەگەن ءداۋ بولادى دەپ ويلاۋشى ەدىك، ءسىز قالاي كىپ-كىشكەنتايسىز! (باستاۋىش كلاستىڭ وقۋشىسى، ا. يمانوۆ اتىنداعى سوۆحوز).

– بارەكەلدى! مەن چەمپيون بولعان كەزدە ەكى يىعىما ەكى كىسى مىنگەندەي الىپ ەدىم. تۋرا قاجىمۇقان اتالارىڭىزداي بولاتىنمىن. سودان بەرى وتكىزگەن جۇزدەسۋلەردە وزدەرىڭىز سەكىلدى حالىق تەبەرىككە ءبىر-ءبىر تۇتامنان الىپ-الىپ،قازىر وسىنداي بوپ قالدىم…

– جولىڭىزدى قۋاتىن بالاڭىز بار ما؟

— مەن وليمپيادا چەمپيونى اتانعان كۇنى كەشكە موسكۆاعا قۋانىشتى تەلەگرامما كەلدى. مەنىڭ سەميامدا ءۇشىنشى ۇل دۇنيەگە كەلگەن ەكەن، اتىن جەڭىس قويدىق. سوۆەت قۇراما كومانداسىنىڭ ساپىندا بىرنەشە جۇزدەگەن ادام بار، سولاردىڭ ىشىنەن مەنىڭ عانا بالام تۋىپتى، جەڭىسىم ۇلكەيگەندە وسى وقيعاعا وي توقتاتار. ال، ەلدوس پەن جاندوستىڭ ءبىرى پالۋان بولماسىنا كىم كەپىل؟

— جاقسىلىق، قاراعىم، ەڭ قۋانىشتى كۇنىڭدى ەسىڭە الشى. (قارت انا، تورعاي سەلوسى).

— ەجەلگى وليمپيادا وتانى گرەكيانىڭ استاناسى افينى قالاسىنا بارعانبىز. بۇگىنگى وليمپيادا الاۋى جاعىلاتىن وليمپ تاۋىنىڭ باۋرايىندا ورناتىلعان ءمارمار تاسقا مەنىڭ اتى-ءجونىم، ۇلتىم التىن ارىپپەن جازىلىپتى. سونى كورىپ، كوزىمە جاس الا قۋاندىم، ول تاسقا بارلىق وليمپيادا چەمپيوندارىنىڭ ەسىمى تىركەلەدى ەكەن.

— ءسىز باسقارىپ وتىرعان كۇرەس مەكتەبىندە 6- كلاسس وقۋشىلارى بار ما؟ ولاردىڭ حالدارى قالاي (6 كلاسس وقۋشىلارى، قازاقستاننىڭ 40 جىلدىعى اتىنداعى سوۆحوز).

— بار. ولاردىڭ ءحالى جاقسى. ويتكەنى، ولار ءوز ماقساتتارىن ايقىن ءبىلىپ، سول جولدا تەر توگىپ ءجۇر.

— ەگەر ۇياتتاۋ بولماسا ايتىڭىزشى، ءسىز وليمپيادا چەمپيونى اتانعانعا دەيىن اراق ءىشىپ، تەمەكى تارتتىڭىز با؟

— شىنىندا ۇياتتاۋ ەكەن، ۇيات بولعاندا سپورتشى ءۇشىن بۇل تەرىس ادەتتەر عانا ەمەس، تويا تاماق ءىشىپ، قالاعانىڭشا قىدىرىپ، ۋلانا ۇيىقتاۋدىڭ ءوزى زيان ەكەنىن بىلمەۋ ۇيات قوي. ءبىز كەيدە كۇننىڭ شىجىعان ىستىعىندا ءبىر تال بالمۇزداق جەۋگە رۇحسات الا الماي سىلەكەيىمىز شۇبىرىپ جۇرەمىز.

— سپورتتاعى ءومىربايانىڭىزدى قىسقاشا ايتىپ وتسەڭىز.

— مەنىڭ سپورتتىق ءومىربايانىم تۇگەلدەي «لەنينشىل جاس» گازەتىندە جازىلعان، سودان وقىڭىزدار،

— سەنىڭ ەڭ باقىتتى كۇنىڭ… (اۋىل اعالارى، جانكەلدى سەلوسى).

— مىنە، بۇگىنگى سىزدەرمەن وتىرعان كۇنىم! (دۋ قول شاپالاقتالدى). بۇل قول شاپالاقتاۋ از! (جۇرت تاعى تىنا قالدى، چەمپيون نە ايتقالى تۇر دەپ قاۋىپتەنۋ دە جوق ەمەس). ەگەر سىزدەردىڭ اۋىلدارىڭىزدان تاعى ءبىر وليمپيادا چەمپيونى شىقسا، مەن تىك تۇرەگەلىپ تۇرىپ تاڭ اتقانشا قول سوعار ەدىم! (بۇل جولعى قول شاپالاقتاۋ ۇزاققا سوزىلدى).

– جاقسىلىق اعا، ءسىزدىڭ وسى كەلۋىڭىز سەبەپ بولىپ، ءسىزدىڭ ارقاڭىزدا اۋىل جاستارىنا سپورتتان قامقورلىق كۇشەيىپ، «جاقسى اعا» دەپ ەسكە جۇرسەك ەكەن. ء(بىر توپ بالا، «الباربوگەت» سوۆحوزى).

– مىنا سىزدەرمەن كەزدەسۋ وتكىزىپ، بەتپە-بەت كۇرەسۋگە وتىرعان جەرىمىز قانداي تاماشا. حوش كەلگەندە ءيىس مۇرنىمدى جارىپ بارادى!

ءبىز جان-جاعىمىزعا تاڭدانا قارادىق. (كەزدەسۋ سپورت زالىندا ءوتىپ جاتقان).

– وسىنداي سپورت زالى بار اۋىلدىڭ جاستارىندا دا ارمان بار ما؟! ەندى ۇمىتپاڭدار، ءىس تەتىگى تەك ءوز قولدارىڭىزدا دەپ ويلايمىن. كەرەمەت قۇشتارلىق كەرەك، سپورتتى شىن ءسۇيۋ كەرەك! كومەگىم دە، مىناداي تىلەگىم دە وسى.

– ءسىز نەشە رەت جەڭىلدىڭىز؟ (س. ارعىنباەۆ، جانكەلدين اۋدانى).

– ءبارىن ساناعان جوقپىن. بىراق ءبىر جەڭىلىسىم ەسىمنەن ەشقاشان كەتپەيتىن بولار. ەۆروپا بىرىنشىلىگىنىڭ فينالى بولاتىن، قارسىلاسىم پولياك رومان كەرپاچ دەگەن جاس جولبارىس. موسكۆا وليمپياداسى دا يەك ارتپادا.

بەلدەسۋ بىتۋگە 15-20 سەكۋند قالعاندا ۇتىپ جاتقانمىن. تاعى ۇمتىلدىم.

سول قولىمنىڭ باس بارماعى يىققا بارىپ سوعىلعاندا وتقا تۇسكەن تەمىردەي شىج ەتە قالدى. تەرىگە ىلىنگەن بارماعىمدى ەكىنشى قولىممەن قورعاي بەرگەندە كەرپاچ مەنى ءبىر اۋناتىپ ۇلگەردى. ءسويتىپ ەكىنشى ورىن الدىم. وسى جەڭىلىسىم بار جەڭىلىستەن دە وكىنىشتى.

— جاقسىلىق اعاي، ەگەر سىزگە بۇگىن ءبىزدىڭ مەكتەپكە جاتتىقتىرۋشى بولىپ قال دەسە، قالار ما ەدىڭىز؟ (قازاقستاننىڭ 40 جىلدىعى اتىنداعى سوۆحوز، امانكەلدى اۋدانى).

— قيىن سۇراق ەكەن. قازاق «شاقىرعاندا قالما» دەمەي مە، ايتسە دە مەنىڭ جاتتىقتىرۋشى بولۋىمدى سۇراعان مەكتەپ جالعىز سىزدەر ەمەسسىزدەر. بىرىندە قالسام ەكىنشىسى وكپەلەيدى عوي. سوندىقتان مەن اۋىل-سەلو سپورتشىلارىنىڭ «قايرات» قوعامىنىڭ رەسپۋبليكالىق كۇرەس مەكتەبىندە جۇرە بەرەيىن. تەك تالانتتى بالالار بولسا قول ۇشىن بەرۋگە ءازىرمىن.

–قاتتى ساسقان ءساتىڭىزدى ەسكە ءتۇسىرىڭىزشى (ت. يبراەۆا، ارقالىق پەداگوگيكالىڭ ۋچيليششەسى).

– موسكۆا وليمپياداسىنىڭ قيىن دا قىزىقتى كۇندەرى ەدى. ءبىز وليمپيادا قالاشىعىندا تۇردىق قوي. جاتقان توسەگىمىز بويشاڭ باسكەتبولشىلارعا ارنالعان با، ۇزىندىعى ءۇش مەترگە تاياۋ ەدى. ەڭ سوڭعى بەلدەسۋ الدىندا توسەگىمنىڭ ءبىر باسىنا ەكى بۇكتەلىپ جاتا كەتىپ ەدىم، ۇيىقتاپ قالىپپىن. باس باپكەر گ. ساپۋنوۆ مەنى ىزدەمەگەن جەرى جوق، تابا الماپتى. جارىس باستالاتىن ۋاقىت تاياۋ. كەشىكسەم-اق ەڭ سوڭعى ورىنعا كەتەمىن. ەكى بۇكتەلىپ، كورپەگە ورانعان مەن توسەكتەن كورىنبەيدى ەكەنمىن. اقىرى «ءبارى قۇرىدى، جاقسىلىق التىن مەدالدان ايرىلدى» دەپ ماڭداي تەرىن ءسۇرتىپ، توسەككە قۇلاي كەتكەن ساپۋنوۆ مەنىڭ ۇستىمە وتىرادى. سودان مەن زاۋلاپ كەلە جاتقان اۆتوبۋستىڭ ۇستىندە كيىندىم. جارىس باستالۋعا بەس مينۋت قالعاندا ۇلگەردىك. سونداعى ساسقانىمدى ادامنىڭ باسىنا بەرمەسىن.

— قازاق جاستارى اراسىنان اتاقتى سپورتشىلار نەگە از شىعادى؟ (ق. جولداسبەكوۆ، تورعاي سەلوسى).

—سۇراقتارىڭىز اششى ەكەن، ەندى جاۋابى دا اششى بولادى. ەڭ اۋەلى، جالقاۋمىز. «ءپىس بالىق، اۋزىما ءتۇس بالىق» دەگەندى جاقسى كورەمىز. ەل، حالىق ءۇشىن ەڭبەك ەتۋگە ەرىنەمىز، ەگەر الەمدى ءدۇر سىلكىندىرسەك بۇل ەڭ اۋەلى حالىقتىڭ ابىرويى ەكەنىن ەستە ۇستامايمىز، جاڭا عانا افينىداعى جازۋ تۋرالى ايتتىم عوي، ول جازۋ جاقسىلىقتىڭ اتىن ەمەس، قازاق حالقىنىڭ اتىن پاش ەتىپ تۇر ەمەس پە الەمگە! مىنە، كەرەمەت ونەرپاز ادام تابيعي تالانتىنا قوسا وسىنداي ۇلكەن جۇرەكتى بولسا عانا شىعادى. ال، مەن دە ءوزىمنىڭ باۋىر-قارىنداستارىما وكپەلىمىن: ءوزى ءۇشىن جۇگىرۋگە ءبارى شەبەر، گيتار تارتامىز، ولەڭ ايتامىز، كۇرەسۋگە، بوكسكە، جۇگىرۋ، سەكىرۋگە كەلگەندە كەجەگەمىز كەيىن تارتىپ تۇرعانى. ماقساتكەرلىك، تاس جارارداي قۇلشىنىس جوق جاستارىمىزدىڭ بويىندا. بۇل ساپاردا مەن سوعان قوزعاۋ سالعالى كەلدىم. بالالار، مىنانى ۇمىتپاڭدار: ءبىزدىڭ ارقايسىمىز مىناۋ وتىرعان اقساقالدى اتالار مەن اقجاۋلىقتى انالارعا قانشالىقتى مىناداي مەدالدار (ول وليمپيادا جانە الەم چەمپيونىنىڭ مەدالىن توبەدەن اسىرا كوتەردى) اكەلىپ كورسەتەتىن بولساق، سونشالىقتى ول كىسىلەردىڭ جاسى ۇزاق بولادى!

— جاقسىلىق اعا، ءسىزدىڭ ءالى دە ورىندالماعان ارماندارىڭىز بار ما؟ (مەكتەپ وقۋشىلارى، ا. يمانوۆ اتىنداعى سوۆحوز).

— بار! ول ارماندارىم ەندى سەندەرمەن بايلانىستى.

— سىزگە ءوزىڭىز كەلگەن تورعاي جەرى ۇنادى ما؟

–ادەمى جەڭگەلەرىمىز، ەر مىنەزدى اعالارىمىز، وزدەرىڭدەي قارىنداستارىمىز، ارمانىن ات قىپ مىنۋگە دايار باۋىرلارىمىز بار ءوڭىر نەگە ۇناماسىن؟! ۇنادى!

—اعا، مەنىڭ دە كۇرەسكە قاتىسقىم كەلەدى. (س. ءجۇنىسوۆ، 8 كلاسس وقۋشىسى).

ء—الى قاتىسقان جوقسىڭ با؟! … يا، ايتسە دە كەش ەمەس، مەنىڭ ءوزىم دە كۇرەستى ينستيتۋت قابىرعاسىنا بارعاندا ءبىر-اق باستاعان ەكەنمىن عوي. دەگەنمەن، ەرتەڭگە قالما، ءدال بۇگىن باستا! كەدەرگى بولسا ماعان ايت!

— تورعاي جاستارىنا قويار تالاپ-تىلەگىڭىز! (بۇل سۇراق كوپ قويىلدى).

— ءبىزدىڭ ءبارىمىز تۋعان ەل، تۋعان جەر، تۋعان حالىق الدىندا قارىزدارمىز. جاستىقتىڭ بۋىمەن ءجۇرىپ سونى ەستەن شىعارىپ المايىق!

 

جاقسىلىققا جاۋاپ

جول ۇزاق. ساعىم بوپ قاشقان الىس شاقىرىمداردىڭ شاڭىن قاعىپ الاتىن جۇيرىك ماشينالاردىڭ جۇمساق وتىرعىشتارىنا قيسايىپ الىپ، وي قازانىن ساپىرۋعا ابدەن بولادى. ساپىرامىن دا. سونداعى ويعا ورالاتىنى جاقسىلىقتىڭ ءوزىم كۇندە كورىپ كەلە جاتقان قارا توپىراقتاي قاراپايىم مىنەزى مەن جۇيكەنى بوساتارداي جۇيەلى سوزدەرى، جاۋابى. ءوزىنىڭ وتىز جىلدان استام عانا عۇمىرىنىڭ تەڭ جارتىسىندا ماڭدايىنان تەر كەتپەي، جۇرەگىنە قان جەتپەي ءجۇرىپ، جەڭىپ العان جالعىز التىن مەدالىن، وليمپيادا التىنىن «بۇل مەنىكى ەمەس، حالقىمنىڭ مەدالى، قازاعىمنىڭ چەمپيوندىعى، سىزدەردىڭ جەڭىستەرىڭىز!» دەپ ادامدى جىلىتارداي ەتىپ ءسوز سويلەگەن جانعا ءبىز دە لايىقتى جاۋاپ بەرۋىمىز كەرەك قوي. ەلىنىڭ اتىن شىعارعان ەردى، حالقى نەگە توبەسىنە كوتەرمەسكە! بۇل دا پارىز، بىلە بىلسەك. سول وي مەنى سانسىراتىپ كەلە جاتقان…

…وبلىس ورتالىعىنان ۆەرتولەتپەن ۇشتىق. بەتالىسىمىز «قارىنسالدى» جانە «ستەپنياك» سوۆحوزدارى. ۆەرتولەت كەلىپ «قارىنسالدى» سوۆحوزىنا قونعان بەتتە ەسىك اشىلار-اشىلماستان ەكى يىعىنا ءتورت كىسى مىنگەندەي پالۋان دەنەلى جىگىت جاقسىلىقتى قوس قولتىعىنان الدى دا كەڭسەگە دەيىن اياعىن جەرگە تيگىزبەي كەتەرىپ اكەتتى.

— بۇل كىم؟ – دەيمىز ءبىز چەمپيونىمىزدى قولتىقتاپ كەتكەن الىپقا ريزا بولىپ.

— بۇل وسى سوۆحوزدىڭ ديرەكتورى، رەسپۋبليكامىزعا تانىمال اۋىر سالماقتى پالۋان ن. بابيچ، – دەستى سوۆحوز تۇرعىندارى – كەزىندە جاقسىلىق ءبارى بىرگە كۇرەسكەن بولۋلارى كەرەك.

…ۆەرتولەت «ستەپنياكقا» كەلگەن سوڭ بىردەن قونباي، ءبىر اينالىپ بارىپ تومەندەدى. ۆەرتولەتتىڭ ۇشقىشتارى بىلەدى ەكەن، مۇنداي قازاق اۋىلىنا قىزىق ءبىر جولاۋشى كەلگەنىن ارنايى حابارلاپ قاجەتى جوق، ۆەرتولەت اۋىلدى ءبىر اينالىپ بارىپ قونسا بولعانى. جەرگە ءجۇز مەتردەي قالعاندا بايقادىق، ۆەرتولەت قوناتىن الاڭقايدا ءجۇز شاقتى بالا تۇر ەكەن. جاقسىلىق جەرگە تۇسكەن سوڭ الگى بالالاردان اتتاپ باسا الساشى. ءبارى ونى قورشاپ الىپ، جەڭىنەن، ەتەگىنەن تارتىقىلاپ، سۇراق قويىپ، اۋزىنا ءسوز سالىپ، مارە-سارە بولدى دا قالدى. بۇل سوۆحوزعا دا تەك سالەمدەسىپ كەتۋ ءۇشىن كەلگەن جاقسىلىقتى ۆەرتولەتكە قايتا مىنگىزۋ قيىن بولدى. بالالاردىڭ چەمپيونعا قىزىعۋى زاڭدى دەسەك، وليمپيادا ءدۇلد ۇلىنىڭ قولىن الىپ قالۋعا كەلگەن قارت ادامدار، نەمەرەلەرىن قول بەرۋگە اكەلگەن انالاردىڭ نيەتتەرىنەن اتتاپ كەتە الماي، كوپ بوگەلدىك. ۆەرتولەتتىڭ ەسىگىن زورلاپ جاۋىپ، ۇشىپ شىققاندا دا وزدەرى جەردە تۇرسا دا قيالىمەن بىزگە ىلەسكەن بالالاردى كورىپ، كەرەمەتتەي تولقىدىق. جانارلارعا جاس تولدى.

مىنە، بۇل ەكى وقيعا جاقسىلىققا ەكى جاۋاپ.

«الباربوگەت» سوۆحوزىندا كەزدەسۋ وتكىزىلدى. كەزدەسۋ سونىنان مەكتەپ بالالارى چەمپيوننان قولتاڭبا الدى. ەسىكتەن ەندى-ەندى شىعا بەرەمىز دەگەندە، انادايدان الىپ-ۇشىپ جەتكەن بويجەتكەن جاقسىلىقتى اكەسىندەي باس سالدى. ءوزى سولق-سولق ەتىپ جىلاپ تۇر.

– اعاتاي-اي، ءوزىڭىزدى كوردىم بە؟! شىنىمەنەن بۇل ءسىز بە؟! قانداي باقىتتىمىن، سىزدەي اعامدى ءوز كوزىممەن كورگەنىم راس پا! حالقىمنىڭ ماقتانىشى-اي، ارداقتى اعا، جاقسىلىق-اي، چەمپيون ۇشكەمپىروۆ-اي، اينالايىن اعا-اي!!

ەگىلىپ جىلايدى، وكسىپ جىلايدى. بىراق بايقاپ تۇرمىز، قۋانىش جاسى، باقىت جاسى، ريزالىق، راحمەت جاسى. ارتىنان سۇرايمىز عوي، بۇل كىم دەپ. سول «الباربوگەت» سوۆحوزىنداعى قاراتۇبەك ورتا مەكتەبىنىڭ 10-كلاسس وقۋشىسى جادىرا بەرسۇگىروۆا ەكەن. ەلىنە چەمپيوندىق سيلاعان اعاسىنا دەگەن كىشكەنە عانا كەۋدەسىنە جيناعان قۇرمەتى مەن راحمەتىن وسى كۇنگە دەيىن ساقتاپ كەلگەن عوي. نەتكەن كەرەمەت وقيعا!

…«رەچنايا» سوۆحوزىنداعى مەكتەپتە اڭگىمە قىزىقتى ءوتتى. قوناقتار ەندى اتتانا بەرگەندە مەكتەپ ديرەكتورىنىڭ وقۋ ءىسى جونىندەگى ورىنباسارى مەشىتباي ءجۇنىسوۆ جاقسىلىقتىڭ شىلاۋىنا ورالدى.

– اينالايىن، جاقسىلىق باۋىرىم، وزىڭنەن ءبىر ءوتىنىشىم بار. كەشە عانا ءبىزدىڭ شاڭىراققا دۇنيەگە ءبىر ۇل كەلىپ ەدى. وزدەرىڭ وسى تورعاي وڭىرىندە ءجۇر دەگەن سوڭ بىزگە دە سوعار دەپ، سول ءسابيدىڭ اتىن قويماي وتىر ەدىك. بۇگىن ءبىز سەنەن اتىڭدى، كەشە عانا تۋعان حالقىنىڭ ۇلكەنى مەن كىشىسى اۋزىنان تاستاماي ايتقان جاقسىلىق اتتى ەسىمىڭدى، سۇراماقپىز. جاقسىلىق كوپتىك ەتپەس ءبىزدىڭ بالانىڭ اتىن دا جاقسىلىق قويايىق، رۇحسات بەر! – دەدى كەرەمەتتەي تولقىپ.

– ويباي، رۇحسات، راحمەت، راحمەت!– دەپ جاتىر جاقسىلىق قالبالاقتاپ.

مىنە، بۇل ەكى وقيعا جاقسىلىققا تاعى ەكى جاۋاپ.

ارقالىق قايداسىڭ دەپ زاۋلاتىپ كەلە جاتقانبىز. تۇيدەك-تۇيدەك ماشينالارىمىزدان تانىپ، جولشىباي جول توسىپ سالەم بەرىل جاتقاندار دا جوق ەمەس. ءبىر كەزدە ورتامىزداعى ارقالى ازاماتتاردىڭ ءبىرى، كەشەگى ءتىلشىمىز، اقىن، ءانشى، ءارى اۋەسقوي كومپوزيتور قونىسباي ءابىلوۆتىڭ داۋسى ساڭق ەتە ءتۇستى:

– ءبىتتى، توقتا!

سارت-سارت تەجەگىشتەر باسىلدى. توقتاۋىن توقتادىق، بىراق نە بىتكەنىن بىلمەي تۇرمىز. نە دە بولسا تەگىن ەمەستىگىن سەزىپ، سەكىرىپ-سەكىرىپ ماشينادان تۇستىك. ءبارىمىز قونىسباي مەن جاقسىلىقتى قورشاپ تۇرمىز. ءبىر كەزدە ەن دالاعا جىر نوسەرى توگىلدى دە كەتتى:

 

ءبىر ەلدىڭ بولعانىمەن اسىلىنداي،

دەنەسى بالا كيىك اسىعىنداي.

كورگەننەن قۇشاعىما الدىم ونى،

تالاي جىل اڭساپ توسقان عاشىعىمداي.

وزىنە دوس تاباتىن شاقتا مىنا،

شاتتانا كۇلەدى ەكەن اقتارىلا.

دۇنيەنى دۇرلىكتىرگەن دۇلەي كۇشتىڭ

تاڭقالام قايدا بۇعىپ جاتقانىنا.

تاۋلاردى ىرعاپ سالىپ ارقاسىنا،

ەسىمىن ويىپ جازعان ءار تاسىنا.

قاجىمۇقان اتاسى ءتىرى بولسا،

سيىپ-اق كەتەر ەدى قالتاسىنا!

كىم سەنى بىراق ودان كەم كورەدى.

ۋاقىتتىڭ تارازىسى تەڭگەرەدى.

جاقاڭدار نامىس بۋىپ «ءھاپ» دەپ قالسا،

جان تۇگىل جارتاستى دا وڭگەرەدى،

ونەرپاز بولماعانمەن كۇمىس كومەي،

بولا ما، قۇرمەت ساعان ءتيىستى ەمەي.

قالاقتاي شاعىن عانا جاۋىرىنىڭ

كەتتى عوي اقىرى جەر يىسكەمەي.

قىزىعىپ كەلبەتىڭە قارايمىن مەن،

سەن قۋانساڭ جۇزىڭدە اراي كۇلگەن

قويعان كەزدە ەسىمىن ءتۇبى ەلىنە،

جاقسىلىق اكەلەرىن قالاي بىلگەن!

 

ءبارىمىز قول شاپالاقتادىق. سوندا بارىپ مەن جاقسىلىققا تاعى ءبىر جاۋاپتى ءباسپاسوز ارقىلى وقىپ بەرۋگە مىندەتتى ەكەنىمدى مويىندادىم.

 

ح ح ح

…وسى ەستەلىكتەردىڭ ءبارى جۇرەكتى دۇرسىلدەتىپ، قان تامىردى قوس قول بالعامەن سوققانداي سولقىلداتادى… «جاقسىلىقتى قالاي ساقتاي المادىق؟» دەپ ءجۇز رەت، مىڭ رەت سۇراي بەرەمىن،سۇراي بەرەمىن… بۇل جەردەگى «جاراتقاننىڭ بەرگەن جاسى…»، «ءدام-تۇزى تاۋسىلعان كۇن…» دەگەندەردىڭ ءبارى اقتالۋ! قۇدايدىڭ قۇدىرەتىنە قارسى شىققالى وتىرعانىم جوق، بىراق «ساقتانساڭ – ساقتايمىندى!» ايتقان دا سول جاراتۋشى ەمەس پە ەدى؟! ەلباسىنان باستاپ، باسقاسىن بىلاي قويعاندا، مينيسترلەردىڭ ءبىرازى اۋىردى ەمەس پە وسى ىندەتپەن؟ قۇتقارىپ قالا الدىق قوي! جاقسىلىقتى قالاي قۇتقارا المادىق؟!!

اينالايىن، الماتىنىڭ اكىمى باقىتجان ساعىنتاەۆ مىرزا-اۋ، سەنىڭ اۋرۋحاناعا بارىپ، جاقسىلىقتىڭ ءحالىن قانشا رەت سۇراعانىڭدى بىلمەيمىن، بىراق سول اۋرۋحانانىڭ تابالدىرىعىندا قونباساڭ دا جۇمىسىڭدى تاڭمەن سول جەردەن باستاپ، كەشكە سول جەردەن اياقتاساڭ – وزگەلەر دە اياعىنان تىك تۇرىپ، جاقسىلىققا قوسىمشا دەم ۇرلەر مە ەدى… جاقسىلىقتىڭ جانى دا وزگە باقيلىق بولعانداردان ارتىق ەمەس، ايتسە دە قاي حالىق تا ءبىر باسى مىڭعا تاتيتىن ۇل-قىزدارىنا اسقان قامقورلىقپەن ەرەكشە جۇگىرۋشى ەدى عوي! جاقسىلىقتى ساناۆياتسيا سايلاپ، الماتىداعى جەدەل جاردەم اۋرۋحاناسىنان قۋاتى كۇشتى استاناعا جەتكىزىپ، قۇتقارىپ قالۋعا مۇمكىندىك بولمادى ما؟.. ول كەشە عانا ەل، حالىق،ۇلت ابرويىن قۇتقارىپ قالىپ ەدى عوي… نەگە بۇلاي؟ نەگە بۇلاي؟ نەگە؟ نەگە…

 

نەسىپ جۇنىسباي ۇلى،

 جۋرناليست-جازۋشى، سپورت قايراتكەرى،

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى.