قازاق بوكسىن وزگەرتە الامىن – اسىلبەك قيلىموۆ (ۆيدەو)

كەشە وزبەكستاننىڭ استاناسى – تاشكەنت قالاسىندا بوكستان ەرەسەكتەر اراسىنداعى الەم چەمپيوناتىنىڭ جالاۋى جەلبىرەدى. 

قازىر تاشكەنتتىڭ تورىندە وزگە ەلدەرمەن بىرگە قازاقستاننىڭ ۇلتتىق قۇراما كومانداسى دا شارشى الاڭعا شىعىپ، قولعاپ ءتۇيىستىرىپ جاتىر. كەشەدەن بەرى ۇلتتىق قۇرامانىڭ ءتورت بوكسشىسى رينگكە كوتەرىلدى.

بۇگىن ءبىز قازاقتىڭ ايگىلى بوكسشىسى، كسرو-نىڭ حالىقارالىق دەڭگەيدەگى سپورت شەبەرى، كسرو-نىڭ سپورت شەبەرى، قازاق كسر-نە ەڭبەگى سىڭگەن جاتتىقتىرۋشى، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنا ەڭبەگى سىڭگەن جاتتىقتىرۋشى، ءبىر سوزبەن ايتقاندا كەڭەس وداعى مەن قازاق بوكسىنىڭ اڭىزىنا اينالعان اسىلبەك ساقتاپبەرگەن ۇلى قيلىموۆتان وسى بوكس باسەكەسى تۋرالى ايتىپ بەرۋىن وتىنگەنىمىزدە، ول الەم چەمپيوناتىنا قاتىسۋدىڭ ءوزى كەز كەلگەن سپورتشى ءۇشىن ءمانى مەن ماڭىزى زور وقيعا ەكەنىن، ال بوكسشى الەم چەمپيونى اتانسا، بۇل قۇدايدىڭ ادامنىڭ الدىنا اكەلىپ بەرگەن ۇلكەن سىيى بولاتىنىن ايتتى.

— وزبەكستان – ءبىزدىڭ ەلگە ەجەلدەن دوس ەل. بۇل مەملەكەتتە الەم چەمپيوناتى ءوتىپ جاتسا، ءبىز وعان قۋانىمىز كەرەك. ويتكەنى، الەم چەمپيوناتىن ۇيىمداستىرۋ، ونى لايىقتى دەڭگەيدە وتكىزۋ دەگەن ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىكتى قاجەت ەتەدى. ال ەگەر چەمپيونات ءتيىستى دەڭگەيدە وتسە، بۇل ەلگە ابىروي اكەلەدى، –  دەپ باستادى اڭگىمەنى ايگىلى بوكسشى.

ودان ءارى ول ءتىلشىنىڭ تومەندەگى سۇراقتارىنا بىلاي دەپ جاۋاپ بەردى:

-اسىلبەك ساقتاپبەرگەن ۇلى، تاشكەنت تورىندە الەم چەمپيوناتىنىڭ تۋى تىگىلىپ، وعان 140 ەلدىڭ 600-دەن استام بىلعارى قولعاپ شەبەرى قاتىسۋدا. وسى دوداعا قاتىسىپ جاتقان مەملەكەتتەردىڭ ۇلتتىق قۇرامالارى اراسىندا ءبىزدىڭ ەلدىڭ بوكسشىلارى دا فاۆوريت بولىپ سانالادى دەلىنىپ جاتىر. ءسىزدىڭ ويىڭىزشا، پىكىرىڭىزشە، قازاق بوكسشىلارىنىڭ مۇمكىندىكتەرى قانداي؟ وسى سۇراقتى بىردەن قويايىن دەگەنىم عوي.

-بىلەسىز بە، بوكستا، جالپى سپورتتا بولجام جاساۋ جاقسى اتاق اپەرمەيدى. ونى سىزگە دە بىردەن ايتايىن. سوندىقتان مەن ءبىزدىڭ بوكسشىلارعا تەك ساتتىلىك تىلەيمىن! جارىسقا جاقسى دايىندالعان دەگەندى ەستىپ جاتىرمىن. ءار ادامنىڭ ماڭدايعا جازىلعان تاعدىرى بار عوي. بوكسشى ەڭبەكتەنسە، تالانتتى بولسا، الدىنا بەلگىلى ءبىر ماقسات قويىپ، سوعان جەتۋ ءۇشىن بۇكىل كۇش-جىگەرىن جۇمساسا، الار قامالى قالمايدى دەپ ويلايمىن.

قازىر ۇلتتىق قۇراما ءبىر وتپەلى كەزەڭنەن ءوتىپ جاتقان سياقتى. ۇلتتىق قۇرامانىڭ قۇرامى دا جاڭارعان. الەم چەمپيوناتىنا قاتىسۋدىڭ ءوزى كەز كەلگەن سپورتشى ءۇشىن ءمانى مەن ماڭىزى زور وقيعا. مۇنداي مۇمكىندىك كەز كەلگەن ادامعا بەرىلە بەرمەيدى. ال بوكسشى الەم چەمپيونى اتانسا، بۇل قۇدايدىڭ ادامنىڭ الدىنا اكەلىپ بەرگەن ۇلكەن سىيى دەپ بىلەمىن. ايتپاقشى، مەن تاشكەنت قالاسىندا كسرو-نىڭ چەمپيونى بولعانمىن. وسى قالادا سەرىك قوناقباەۆ، كارىمجان ابدراحمانوۆ، سەرىك نۇرقازوۆپەن بىرگە 1984 جىلعى وليمپياداعا دا جولداما العانمىن. سوندىقتان مەن ءۇشىن تاشكەنتتىڭ ورنى بولەك.

-ۇلتتىق قۇرامادا الەم چەمپيونى اتانۋعا لايىقتى جىگىتتەر كوپ قوي. سولاردىڭ ءبىرى – قامشىبەك قوڭقاباەۆ. ول جەرەبە بويىنشا رەسەيلىك الەكسەي درونوۆپەن قولعاپ تۇيىستىرەدى ەكەن. بۇل بوكسشى تۋرالى نە ايتار ەدىڭىز؟ ەگەر قوڭقاباەۆ درونوۆتى جەڭسە، باحودير جالولوۆپەن كەزدەسۋى مۇمكىن. وزبەك بوكسشىسى الەم چەمپيوناتىنىڭ ءفاۆوريتى دەپ سانالىپ جاتىر. قازىر باحوديرگە تەڭ كەلەتىن سپورتشى جوق پا؟

-قامشىبەك – جاقسى بوكسشى. ناتيجەسى بار. درونوۆتان بۇرىن جالولوۆ تۋرالى ايتايىن. وزبەك بوكسشىسى وتە مىقتى. شىنىن ايتۋ كەرەك، ول قامشىبەكتەن مىقتى. بىلەسىز بە، سپورتتا ۇزدىكتەردىڭ ۇزدىگى دەگەن بولادى. سولار ءۇشىن جانكۇيەر جارىستى تاماشالاۋعا بارادى، سولار ءۇشىن اتا-انالار بالالارىن سپورتقا بەرەدى، سولار ءۇشىن ىشكەن اسىن جەرگە قويادى. مۇنداي ادامدار سپورتتا سيرەك كەزدەسەدى. مىسالى، حوككەيدە، فۋتبولدا، سپورتتىڭ باسقا تۇرىندە مىقتى كوماندا بولسا، سولاردىڭ اراسىنان مىندەتتى تۇردە ءۇش-تورتەۋى قارا ءۇزىپ شىعادى.

كەزىندە حوككەيدەن كسرو قۇراماسىندا پەتروۆ، ميحايلوۆ، حارلاموۆ قۇراما كوماندانىڭ بەتكەۇستارلارى بولعان. ودان كەيىن فەتيسوۆ، لاريونوۆ، ماكاروۆ، كرۋتوۆ، كاساتونوۆتار شىقتى. ولاردى ۇزدىك «بەستىك» دەپ اتادى. الەمدىك بوكستا مۇحاممەد ءالي، روي دجونس، مايك تايسون سياقتى مىقتىلار توبە كورسەتتى. كەڭەس وداعىنىڭ بوكسىندا سەرىك قوناقباەۆ، ۆيكتور رىباكوۆ، يۋري الەكساندروۆ شارشى الاڭنىڭ شاڭىن قاقتى. مىنە، وسىنداي ادامداردى ءوز ءىسىنىڭ ناعىز شەبەرى دەپ ايتۋعا بولادى.

سپورتشى مادەنيەتتى، تالانتتى، ەڭبەكقور، ءادىل بولۋ كەرەك. ەگەر سپورتشى ادامنىڭ بويىنداعى بارلىق جاقسى قاسيەتتەردى سىڭىرە بىلسە، ونىڭ جارىسىنا، جەكپە-جەگىنە بارلىق ادام تارتىلادى. وزدەرى بارعىسى كەلىپ تۇرادى.

قازىر وزبەكستاننىڭ بوكسشىلارى ۇزدىكتەردىڭ ۇزدىگى بولعىسى كەلەتىن سياقتى. ماعان سولاي كورىنەدى. سوڭعى جىلدارى كورشى ەلدىڭ بوكسى بىزدەن كوش ىلگەرى كەتتى. 2016 جىلعى ريو وليمپياداسىنان كەيىن وزبەك بوكسى ادام تانىماستاي وزگەردى. ال قازاق بوكسىندا ءبىر توقىراۋ بولىپ تۇر. اقشا ارالاسقان جەردە شىعارماشىلىق ىزدەنىس، تالپىنىس بولمايدى.

-وسى جاعدايدى قالاي وزگەرتۋگە بولادى؟

-ءبارىن وزگەرتۋگە بولادى. ەڭ باستىسى نيەت كەرەك. بوكسشىلار، جاتتىقتىرۋشىلار ءبىلىمدى، بىلىكتى، شىعارماشىل، تالانتتى بولۋ كەرەك. ايتپاقشى، تالانتتى بولۋ دا از. بوكسشىلارعا سوققىلاردىڭ گەومەترياسىن جاساي الۋ كەرەك. سول كەزدە سپورتشى جاراقات از الادى. قازىر بوكستا كلينچ پەن قولعاپتى وزگەرتۋ كەرەك. كلينچ دەگەندى بىلەسىز عوي؟ ول بوكسشىلاردىڭ قورعانىس ءتاسىلى. قارسىلاسى شابۋىل جاساعاندا قۇشاقتاپ، ءسال دەمالىپ العاندى ايتادى. مىنە، سول كلينچ بوكسقا كەرەك ەمەس. مەن وسىنىڭ ءبارىن وزگەرتە الامىن.

-بيىل مىرزاعالي ايتجانوۆ ۇلتتىق قۇرامانىڭ باس جاتتىقتىرۋشىسى بولىپ قايتا تاعايىندالدى عوي. ەندى وزگەرىس بولادى دەپ ويلايسىز با؟

-مىرزا ايتجانوۆ ءوز ءىسىن جاقسى بىلەتىن جىگىت. ول مەنىڭ قاراماعىمدا دايىندالعان. مەن 1980-1990 جىلدارى مەملەكەتتىك جاتتىقتىرۋشى بولعان كەزدە ەرماحان ىبىرايىموۆتىڭ، ميحايل يۋرچەنكونىڭ جاتتىعۋلارىنا ۇيلەستىرۋشى بولعانمىن. مەن ولار ءۇشىن ارقاشان قۋانامىن، ولار ءبىزدىڭ ەلدىڭ ماقتانىشتارى.

-وسى بىزگە قىزداردىڭ بوكسى كەرەك پە؟

-كەرەك ەمەس. مەن قىزدار بوكسىنا مۇلدەم قارسىمىن. بىرىنشىدەن، جاراقات السا ونى جىلدار بويى ەمدەيدى. سوسىن بوكس ايەلدىڭ بالا تۋىنا كەرى اسەر ەتەدى. جەڭىل اتلەتيكامەن، سپورتتىڭ باسقا دا ويىن تۇرلەرىمەن اينالىسسىن. ال بوكسقا قىزداردى ارالاستىرۋ كەرەك ەمەس.

— اسىلبەك ساقتاپبەرگەن ۇلى، ءسىز 1984 جىلى ءوز سالماعىڭىزدا الەمدىك جانە ەۋروپانىڭ بوكس ۇيىمدارىنىڭ (European Ranking List، A.I.P.S.، Boxing illustrated، Amatuer Boxing) رەيتينگىندە ۇزدىك بوكسشى بولعان ەدىڭىز. وسىنىڭ سىرى نەدە دەپ ويلايسىز؟ ءسىزدىڭ سالماقتا تىزىمدە وليمپيادا، الەم چەمپيوندارى جوق. مەنىڭشە، بۇل ءسىزدىڭ بوكستاسۋ ونەرىڭىزگە شىنايى بەرىلگەن باعا.

-شىنىمدى ايتسام، مەن ءالى كۇنگە دەيىن ءوزىم دە وسىنى بىلمەيمىن. مەن وليمپيادا، الەم چەمپيونى ەمەسپىن. كسرو چەمپيونىمىن. 1984 جىلى كسرو وليمپياداعا قاتىسقان جوق. بىراق سونىڭ تىزىمىندە بولدىم. مۇمكىن، قالاي ايتسام ەكەن… كەڭەس وداعىنىڭ چەمپيوناتى الەم چەمپيوناتىنان، وليمپيادادان مىقتى بولعان شىعار. ولاي دا بولۋى مۇمكىن عوي. بىراق، ەشقانداي اقشاعا ساتىلمايتىن، ار-نامىسىن بيىك قوياتىن، بەدەلىنە نۇقسان كەلتىرگىسى كەلمەيتىن حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ باعا بەرگەنى ءالى كۇنگە دەيىن وزىمە قىزىق بولىپ ءجۇر. مەن مۇنى تەڭدەسى جوق وقيعاعا ۇقساس جاعداي («بەسپرەتسەدەنتنىي پرەتسەدەنت»، — ا.ق.) دەپ ايتىپ ءجۇرمىن.

-اڭگىمەڭىزگە راحمەت!

-اڭگىمەلەسكەن، داستان كەنجالين،

استانا