ءبىز كورگەن بەردىقۇلوۆ (ەسسە)

بiز دەپ وتىرعانىمىز — قازاق ءباسپاسوزiنiڭ ۇستاحاناسى (ج.بەيسەنباي ۇلى) «جاس الاشقا» سەكسەنiنشi جىلداردىڭ ورتا تۇسىندا كەلiپ، اتى اڭىزعا اينالعان باس رەداكتوردىڭ تاربيەسiن از عانا ۋاقىت كورگەن، سول سەبەپتi «اتتەڭ، سەيداحمەت اعانىڭ باسقارۋ مەكتەبiندە تاعى بiرەر جىل بولعانىمىزدا عوي…» دەپ وكiنگەن، بۇگiندە الپىستىڭ قاقپاسىن ەركىن اشقان ورتا بۋىن. بۇل بۋىن ءسال كەش تۋعانى سەبەپتi «شەرحاننىڭ شەكپەنiنەن شىقتىق» دەپ ماقتانا المايدى. بiز جۋرناليستيكاعا كەلگەن تۇس شەراعاڭنىڭ شەكپەنiنiڭ iشi شاكiرتكە تولىپ كەتكەن كەز. بiراق، ونىڭ ەسەسiنە ءالi دە جاستار باسىلىمىنىڭ تiزگiنiن ۇستاپ وتىرعان بەردiقۇلوۆتىڭ شامالى ۋاقىت بولسا دا تاربيەسiن الۋ باقىتى بۇيىردى.

العاش رەت بiز ونى ءۇشiنشi كۋرستا وقىپ جۇرگەن جىلى كوردiك. ەلۋگە كەلiپ، مەرەيتويىن تويلاپ جاتقان بەردiقۇلوۆتى ۋنيۆەرسيتەت اكiمشiلiگi ستۋدەنتتەرمەن كەزدەسۋگە شاقىردى. جۇرت دەگەنىڭ اعىلىپ كەلدi. ويتكەنi، بۇل فاكۋلتەتكە وقۋعا تۇسكەندەردiڭ iشiندە «لەنينشiل جاستىڭ» رەداكتورى سەيداحمەت بەردiقۇلوۆتىڭ ەسiمiن بiلمەيتiنi جوق-تى. اسiرەسە، سپورت دەسە iشكەن اسىن جەرگە قوياتىن جاستار قاۋىمى زالعا سىيماي كەتتi. ساۋال دەگەنiڭ ەسەپسiز بولدى. جۋرناليست-جازۋشى سوزدەن توسىلعان جوق. سول جولى دەكانىمىز، قادiرلi ۇستازىمىز تەمiربەك قوجاكەەۆ ايتتى: «مىنا سەيداحمەتتiڭ بارماعان جەرi، باسپاعان تاۋى جوق. گلوبۋستى اينالدىرىپ جiبەرiپ، ساۋساعىڭمەن ءتۇرتiپ توقتاتساڭ، سول سەن ۇستاپ تۇرعان نۇكتەدەگi ەلدiڭ توپىراعىنا سەكەڭنiڭ تابانى تيگەن بوپ شىعادى. قايدا بارساڭ دا، سەيداحمەتتiڭ iزi سايراپ جاتىر».

بەسiنشi كۋرستى بiتiرەتiن جىلى ەسىكتەن تورگە دەيىن جەتەتىن قابىرعا گازەتiن شىعاراتىن بولدىق. ۇزىندىعى ون ەكi مەتر قارابايىر «بۇقارالىق اقپارات قۇرالىنىڭ» رەداكتورى — كۋرسىمىزدا كوپ جازۋ جاعىنان ەشكiمگە ۇپاي بەرمەي تۇرعان مۇراتبەك توقتاعازين. بۇل سول جىلداردىڭ ستۋدەنتتەرi تۇگەل بiلەتiن «قوبىراتىپ تۇنiمەن كوپ قاعازىن، وتىرادى مۇراتبەك توقتاعازين» دەگەن شىمشىمانىڭ ومiرگە كەلەتiن كەزi. ءوزi كەرەمەت پىسىق. بiر ۇيىقتاپ ويانادى دا عالامات يدەيالاردى ومiرگە اكەلەدi. «قىزىق بولسىن»، — دەدi بiر كۇنi، — قازاقستاننىڭ ەڭ مىقتى باسىلىمدارىنىڭ باس رەداكتورلارىنا سول مەكەمەنiڭ فيرمالىق بلانكاسىنا بiزدiڭ گازەتكە ارناپ تiلەك جازدىرىپ اكەلەيiن بە؟».

— ولار سەنi قايتسiن! جازدىرا المايسىڭ!

— جازدىرام!

دۇنيەدە قايراۋدان ارتىق قۋات بەرەتiن نارسە جوق. ونىڭ ۇستiنە بۇل مۇراتبەك — iستەيمiن دەگەنiن iستەيتiن ج ۇلىمىردىڭ ج ۇلىمىرى. تiپتi سول تۇستا «مۇراتبەكتi كپسس ورتالىق كوميتەتiنiڭ باس حاتشىسى ەتiپ قويسا دا بiر-ەكi كۇن قينالىپ iستەپ كەتەر ەدi» دەپ قالجىڭدايتىنبىز. سودان مۇراتبەك ساباقتى جيىپ قويىپ، تاناۋى شۋىلداپ، گازەت-جۋرنالداردىڭ شوعىرلانعان جەرi ماكسيم گوركي كوشەسiندەگi 50 ءۇيدi بەتكە الىپ تارتىپ وتىردى. كەشكە قاراي سول ەكپiنiمەن بەسiنشi جاتاقحانانىڭ باسپالداقتارىنىڭ بەس-التاۋىن بiر-اق اتتاپ، بولمەمiزگە ورالدى. كەلە سالا بiرنەشە باسىلىمنىڭ فيرمالىق بلانكاسىن كوز الدىمىزعا كولبەڭدەتتi. «ءوي، مىنا جىندى شىنىمەن الىپ كەلiپتi»، — دەپ، بۇگiنگi بەلگىلى جۋرناليست، ول كەزدەگi بوتاتiرسەك بوزبالا تالعات باتىرحان ونىڭ قولىنداعى قاعازدارعا جارماستى.

بىلاي بولىپتى. بiزدiڭ «الىپ كەلە المايسىڭ» دەگەن قايراۋ سوزiمiزگە نامىستانعان مۇراتبەك سالىپ وتىرىپ «سوتسياليستiك قازاقستاننان» بiر-اق شىعادى. سىرتتان بiر قۇشاق جەل الا كiرگەن قۇيىنقۇيرىق دوسىمىزعا بايسالدى بالعابەك قىدىربەك ۇلى: «اينالايىن، نيەتىڭ دۇرىس، بiراق iستەپ جۇرگەندەرiڭ بالانىڭ ويىنى عوي، جارايدى، بارا عوي…»، — دەيدi. «قوي، ۇلكەنiنەن باستاعانىم دۇرىس بولمادى، ەندi كiشكەنتايىنا بارايىن». «قازاقستان پيونەرiنiڭ» باس رەداكتورى ءۋاليحان قاليجانوۆ سوزگە كەلمەيدi. سويداقتاتىپ جازىپ بەرەدi. «بiلiم جانە ەڭبەكتiڭ» باس رەداكتورى اقسەلەۋ سەيدiمبەكوۆ: «گازەتتەرiڭنiڭ اتى «ەپيلوگ» دەيسiڭ بە، iم-م-م… ورىسشالاۋ ەكەن. دەگەنمەن تiلەك جازىپ بەرەيiن»، — دەيدi. ەندiگi باعىت — قاي كەزدە دە قالامى مۇقالىپ كورمەگەن «لەنينشiل جاس». اتاق-داڭقى دۇرiلدەپ تۇرعان سەيداحمەت بەردiقۇلوۆ قابىرعا گازەتiنiڭ ادۋىندى رەداكتورىن سىپايىلىقپەن قابىلدايدى. بۇل سىپايىلىقا بويى ۇيرەنگەن سوڭ مۇراتبەك:

— اعا، ءۋاليحان اعا دا، اقسەلەۋ اعا دا جازدى. ەندi سiز دە جازىڭىز، — دەيدi باتىلدانىپ. بەردiقۇلوۆ باسىن كوتەرiپ الىپ، بiر قارايدى.

— اعا، جاڭاعى ءسوزiمدi اقسەلەۋ اعاعا ايتپاي-اق قويىڭىزشى، — دەيدi مۇراتبەك ۇيالعان تەك تۇرماستىڭ كەيپiن تانىتىپ. بەردiقۇلوۆ جاقتىرماي تاعى بiر قارايدى. سوسىن قاعازىنا قايتا ءۇڭiلiپ جازىپ جاتىپ:

— وعان بارىپ ايتىپ جۇرۋگە ۋاقىتىم جوق، — دەيدi.

كەيiن بەردiقۇلوۆتىڭ وسى ءسوزi ستۋدەنتتەر اراسىندا جيi ايتىلاتىن ماتەلگە اينالىپ كەتتi.

سونداعى سەيداحمەت بەردiقۇلوۆتىڭ «لەنينشiل جاستىڭ» قىزىل الا بلانكاسىنا جازىپ بەرگەن تiلەگi مىناۋ ەدi: «ەپيلوگ» قايتا «پرولوگتان» باستاۋىنا ءۇشبۋ تiلەكپەن. كەۋدەگە رومبانى تاققان كۇنi كەيبiرەۋiمiز بiر كۇن، ەندi بiرەۋ بiر اپتا، باز بiرەۋلەر جىلداپ حانعا سالەم بەرمەگەن قايران كۇندەر… قوس اتپەن قۋساڭ دا جوق ەندi!؟ «ەپيلوگ» گازەتiن شىعارۋشىلاردى دا سول بيiكتەن تاۋىپ تۇرعاندايمىن. ونىڭ ەش ەرسiلiگi جوق.

بۇيىرسا، 1986-نىڭ شiلدەسiنەن كەيiن پرولوگ قايتا باستالادى. سونىڭ ەپيلوگiنە ەنتiكپەي جەتiڭiزدەر. ول — ۇزاق جول، ۇزاق ەڭبەك، ۇزاق قىزىقتار مەن شىجىقتار. ال «پرولوگتى» شىعاراتىندارعا «iشiڭ بiلسiن ءالۋ-اي…» دەمەكپiن. بۇل تiلەكتi ايتۋشى — وتىز جىل جۋرناليستيكانىڭ قۇلاقكەستi ق ۇلى، ارiپتەستەرiڭ سەيداحمەت بەردiقۇلوۆ».

سول كەزدە بۇل تiلەكتەرگە اسا ءمان بەرگەنiمiز جوق. توعىز قۇلاش قابىرعا گازەتiنىڭ جوعارعى جاعىنا جاقسىلاپ جەلiمدەپ جاپسىرىپ، كورنەكتi جەرگە iلدiك تە، توي تويلاپ بولعان سوڭ جونiمiزگە كەتتiك. كەيiن ءوزiم جۋرناليستيكا فاكۋلتەتiنە وقىتۋشىلىق قىزمەتكە كەلگەن سوڭ بۇل گازەتتi كەزدەيسوق تاۋىپ الدىم. بۇگiندە بايىبىنا بارىپ وقىساق، سەيداعاڭ كوپ نارسەنi اڭداتىپتى. شىنىندا سەكسەن التىنىڭ شiلدەسiنەن كەيiن قوعامدا الاپات وزگەرiستەر باستالدى. جەلتوقساننىڭ جەلi تۇردى. جۋرناليستيكا بۇرىنعى ۇردiستەرگە جالىن ۇستاتپاي كەتتi. بەردiقۇلوۆتىڭ بiزدiڭ كۋرسقا ارنالعان تiلەگiن الىپ كەلگەن قالامى جۇيرiك مۇراتبەك قازاق جۋرناليستيكاسىنان قازاق بيزنەسiنە اۋىستى. سەيداحمەت اعامىز ءسات ساپار تiلەگەن سول جىلعى تۇلەكتەردiڭ iشiنەن التاۋىمىز «جاس الاشقا» قىزمەتكە كەلدiك.

جالپى، «لەنينشiل جاسقا» («جاس الاش») قىزمەتكە قالۋ ۋنيۆەرسيتەتتiڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتi ستۋدەنتتەرiنiڭ ءبارiنiڭ ارمانى بولدى. ويتكەنi، ولار كۇن سايىن قۇلاش-قۇلاش ماقالالارى جاريالانىپ جاتاتىن، ەركiن جازاتىن، باتىل پiكiر ايتاتىن جۋرناليستەرمەن بiرگە قىزمەت iستەگiسi كەلدi. سولاردىڭ ءبارiن باسقارىپ وتىرعان، باسىلىمنىڭ وزگەشە ستيلiن، بولەك بەت-بەينەسiن قالىپتاستىرعان، اتاعى جەر جارعان رەداكتور سەيداحمەت بەردiقۇلوۆتىڭ باسقارۋ مەكتەبiنەن ءتالىم الۋدى قيالدادى. ۋنيۆەرسيتەت بiتiرە سالا وسى باسىلىمنىڭ تابالدىرىعىن اتتاپ جاتقان قىز-جiگiتتەرگە جۇرت قىزىعا قارادى. بiز دە قىزىقتىق، ارماندادىق. سودان بiرiنشi كۋرستان باستان گازەتتi جاعالادىق. ستۋدەنت كەزiمiزدەن بەردiقۇلوۆتىڭ سايىپقىران شاكiرتتەرi توماعامىزدى الىپ، توپقا سالدى. كيەلi شاڭىراقتىڭ بوساعاسىنان سىعالاپ ءجۇرiپ قاسيەتiنە قانىعا باستادىق. بەرەكەلi باسىلىمعا ونىڭ ءداستۇرiن ۇعىنىپ، سيپاتىن سەزiنiپ باردىق.

بiراق بiز «جاس الاشقا» قىزمەتكە كەلگەن جىلدىڭ اياعىندا وسى باسىلىمدى ون التى جىل باسقارعان سەيداحمەت بەردiقۇلوۆ باسقا مەكەمەگە اۋىسىپ كەتتi. مايتالمان باس رەداكتوردىڭ قاراماعىندا بار-جوعى جەتi-سەگiز-اق اي عانا جۇمىس iستەدiك. بiراق سول جەتi-سەگiز اي «جاس الاشتىڭ» قابىرعاسىندا جۇرگەن جەتi-سەگiز جىلىمىزدى ون وراپ الادى-اۋ دەيمiن… نەسiمەن؟

جاستار گازەتiنە بiزدiڭ بۋىن كەلگەندە باسىلىمدا «قوشتاسۋ ۆالسiن» شىرقاپ جۇرگەن اعا بۋىن: «سەندەردiڭ كورگەندەرiڭ ساباسىنا تۇسكەن، شارشاعان بەردiقۇلوۆ قوي. ناعىز بەردiقۇلوۆتى بiز كوردiك. قۋىردى عوي، بiزدi قۋىردى…»، — دەيتiن. سول «شاۋ تارتقان» بەردiقۇلوۆ (ول كەزدە جاسى ەلۋ ۇشتە عانا) باسقاراتىن باسىلىمداعى از عانا ۋاقىتتا كوپ نارسەگە كوز جەتتi.

قازiر سەيداحمەت بەردiقۇلوۆتىڭ ومiردەن وتكەنiنە وتىز جىلعا جۋىقتادى. وسى ۋاقىت iشiندە جۋرناليستيكا ادام ايتقىسىز دارەجەدە دامىدى. بiر كەزدەگi يدەولوگيالىق ولشەمگە ساي كەسiلiپ-پiشiلەتiن باسىلىمداردىڭ بەت-بەينەسi مۇلدە باسقاشا قالىپتاستى. ەركiن وي، ايقىن پiكiر سالتانات قۇردى. قىسقاسى، بەردiقۇلوۆ ارمانداعان زامان ەندi تۋدى. ەندi بۇگiنگi كۇننiڭ بيiگiنەن زەر سالىپ، ونىڭ قالامگەرلiك، رەداكتورلىق بولمىسى تۋرالى اڭگiمەلەپ كورەلiك. بارعان باسىلىمى جايناپ سالا بەرەتiن باس رەداكتور بەردiقۇلوۆتىڭ قۇدiرەتi نەدە؟ ول — قۇرساۋلى جۇيەنiڭ وزiندە ەركiن تىنىستاعان ادام. اقيقاتتى تايسالماي ايتا بiلدi. باس رەداكتور بەردiقۇلوۆ وتە باتىل بولدى. جاستار ۇيىمىنىڭ باسشىلىعى اركەز ونىمەن ساناستى. كوكتەم مەرەكەسi دەگەن جەلەۋمەن ءار جىلعى 22 ناۋرىز كۇنi جاسىل نەمەسە كوگiلدiر تۇستەرمەن بەزەندiرiپ، ارنايى ءنومiر شىعارىپ تۇردى. بۇدان دا زور باسىلىمدار تىرپ ەتپەي جاتقاندا ناۋرىز كۇنi جاساندىرىپ گازەت باسۋعا رۇقسات الۋ وڭاي ەمەس-تi. سول جاسىل ءتۇس كەيiن دiنiمiزگە مويىن بۇرعىزدى، كوپشiلiگiمiزدiڭ يمانىمىزدى ورالتتى، كوگiلدiر ءتۇس جالاۋىمىز بولىپ كوگiمiزدە جەلبiرەدi. قاتال تسەنزۋرانىڭ تۇسىندا دا بەردiقۇلوۆ باسقارعان باسىلىم ۇلتقا پايدالى دۇنيەلەردi جاريالاپ وتىردى.

سەيداعاڭ وتە سەرگەك بولاتىن. سونىسىمەن بiزدiڭ قاتارلاستارىمىزعا قاتتى ۇنايتىن. بiز كوگالدا ۆولەيبول ويناعان، قيىس كەتiپ بارا جاتقان دوپتى اۋناپ بارىپ قاعىپ ۇلگەرiپ، جوعارى سەرپiپ جiبەرگەن بەردiقۇلوۆتى كوردiك. ايگiلi سپورت جۋرناليسi ۇنەمi سپورتتىق بابىندا جۇرەتiن. ول گازەتتiڭ قابىرعاسىندا قازاق سپورت جۋرناليستيكاسىنىڭ مەكتەبiن قالىپتاستىردى. بۇگiندە جەر شارىنىڭ قوينى-قونىشىن تۇگەل شارلاپ شىققان تانىمال قالامگەر نەسiپ جۇنiسباەۆتى بiر تاقىرىپقا بەيiمدەلiپ جازۋعا باۋلىدى. ال نەسiپ اعا ول ءداستۇردi ارى قاراي جالعايتىن تاعى بiر تالانتتى جۋرناليستi iزدەپ تاپتى. اباي اتىنداعى قازاق پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىندا ۇلتتىق سپورت ويىندارى پانiنەن ءدارiس بەرەتiن نەساعاڭ تاريح فاكۋلتەتiندە توعىزقۇمالاق ويناپ وتىرعان تارامىس قارا بالانى قولىنان جەتەكتەپ، بەردiقۇلوۆقا الىپ كەلدi. «ات بولار تاي ق ۇلىننان» دەمەكشi، سەيداعاڭ كوزiندە وت ويناپ تۇرعان بۇل ۇلانعا ءۇمiت ارتتى. ءسويتiپ، الماتىعا قازاق تاريحىن زەرتتەيمiن دەپ قۇلشىنىپ كەلگەن بالا سەيداحمەت پەن نەسiپ اعالارىنىڭ جولىن قۋىپ، سپورت جۋرناليستيكاسىنىڭ سوقپاعىنا ءتۇستi. بەردiقۇلوۆ مەكتەبiنiڭ بەلدi وكiلi قىدىربەك رىسبەك ۇلى كەيىننەن رەسپۋبليكالىق سپورت مەكتەپ-ينتەرناتىنىڭ ديرەكتورى بولدى. كەزiندە وڭكەي قازاق بالالارىنان «نامىس» فۋتبول كومانداسىن قۇرىپ، كوزسiز ەرلiك جاساعان نەسiپ اعاسى سياقتى قىدىربەك تە ەلدiڭ ويى مەن قىرىن ارالاپ، بويى سىرىقتاي، جاۋىرىنى قاقپاقتاي ۇلانداردى iزدەدى. تاپسا، جەتەلەپ مەكتەبiنە اكەلدi. تۋمىسىنان قۇرالايدى كوزگە اتقان حالىقتىڭ بۇگىندە اتقىشتاردان ادا ەكەنى جانىنا باتقان سوڭ قازاق ۇلاندارىن جيناپ، ساداقشىلاردىڭ ساپىن ءتۇزدى. ولارى مەرگەن بولىپ، نىساناسىن دالدەپ اتتى. بۇل ءتالiمدi ولاردىڭ زەردەسiنە بەردiقۇلوۆ ۇيالاتتى.

سەيداعاڭ ناعىز ۇلتجاندى ازامات بولاتىن. بايگەنiڭ كەز كەلگەن سالاسىنان قازاق بالاسىنىڭ وزا شاپقانى تۋرالى مالiمەت تۇسە قالسا، تيتiمدەي حابار تۇرiندە بولسا دا شىعىپ جاتقان نومiرگە ۇلگەرتiپ جiبەرۋگە تىرىسار ەدi. ال سول جاعىمدى جاڭالىقتى بەردiقۇلوۆ ەستiپ، تيiستi ءبولiمنiڭ قىزمەتكەرلەرi حابارسىز قالسا، سول كۇنi رەداكتسيانىڭ iشiندە دۇلەي داۋىل تۇرادى. سوندىقتان گازەتتiڭ قىزمەتكەرلەرi ۇنەمi سەرگەك، قۇلاقتارى تۇرiك جۇرەتiن.

سەيداعاڭ ماقالاعا تاقىرىپ قويۋدىڭ شەبەرi ەدى. ول كەز كەلگەن دۇنيەنiڭ قازاقىلىق سيپاتىنا ۇڭiلەتiن. ماسەلەن، سول تۇستا ءۇردiس بولعان بالالاردىڭ «بىلعارى دوپ» بايگەسi تۋرالى رەپورتاج دايارلاپ اپارساڭ، تاقىرىبىن قولما-قول «الماتىدا فۋتبولدىڭ تاي جارىسى» دەپ وزگەرتەر ەدi. نەسiپ اعانىڭ جاقسىلىق ۇشكەمپiروۆتiڭ سپورتپەن قوشتاسۋ ساتiندە جازعان وچەركiنە «كiلەمنەن كەتiپ بارادى…» دەپ تاقىرىپ قويعانى ەسiمiزدە.

باس رەداكتوردىڭ ەشكىمگە ۇقسامايتىن مىنەز-قۇلقى دا تالايدى قايران قالدىراتىن. جاستاردىڭ جەر-جەبىرىنە جەتىپ، قاتتى زەكىگەنىن كورگەن ەمەسپىز. بىراق سۇستى جۇزىمەن ساعان ءبىر رەت زەر سالعانىنىڭ ءوزى جەتكىلىكتى ەدى. سەسى مىسىڭدى باسادى. ءوزى سويلەمەيدى، كوزى سويلەيدى. ول ءماجىلىس وتكىزىپ وتىرىپ، جاعالاي جايعاسقانداردى جايلاپ ءبىر شولىپ وتەدى. ونىڭ كوزى تۇسكەندە تومەن قارايسىڭ، جانارى سەنەن اۋعاندا جارىققا اربالىپ تۇرعان قويانداي باسىڭدى كوتەرە باستايسىڭ. رەداكتسيانىڭ بوساعاسىن كەشە عانا اتتاعان شيكىوكپە سەن عانا ەمەس، جاستار گازەتىنىڭ قابىرعاسىندا جۇرگەنىنە جيىرما جىلعا جۋىقتاعان اعالارىڭنىڭ ءوزى دەمىن ىشىنە تارتىپ، بەردىقۇلوۆتىڭ قاس-قاباعىنا قاراپ وتىرادى. ەكى يىعىن ج ۇلىپ جەيتىن اتىشۋلى داۋكەستەردىڭ ءوزى باس رەداكتورىمىزدىڭ الدىنا جالى كۇدىرەيىپ كىرىپ، ءجۇنى جىعىلىپ شىعادى. اۋىزدىعىمەن الىسىپ كەلگەن شۋ اساۋلار بەتەگەن بيىك، جۋساننان الاسا بولىپ، جونىنە كەتىپ بارا جاتادى.

كەيدە «بەردىقۇلوۆ بولمەلەردى ارالاپ كەلە جاتىر»، — دەگەن حابار جەتەدى. مۇندايدا ءار ءبولىمنىڭ قىزمەتكەرلەرى پاراد قابىلدايتىن گەنەرالدى كۇتكەندەي جاپپاي ازىرلەنەدى. بولمەلەر اپىل-عۇپىل رەتكە كەلتىرىلەدى. ەركەكتەر القام-سالقام كيىمدەرىن جوندەيدى. ايەلدەر ايناعا قارايدى. ءبىر كۇنى باس رەداكتورىمىز ءبىزدىڭ بولمەمىزگە كىرىپ كەلدى. ءبولىم مەڭگەرۋشىسى ەكەۋمىز كوز ىلەسپەس جىلدامدىقپەن ورنىمىزدان اتىپ تۇردىق. سەيداعاڭ سالەمىمىزدى الدى دا، «مىنا بالانىڭ جۇمىسقا كەلگەنىنە جيىرما كۇن بولدى. بىراق بولىمدەرىڭدە جاڭالىق جوق. جاس جىگىتتىڭ قىزمەتكە كەلگەنى سەزىلمەيدى»، — دەدى مەنىڭ باستىعىما قاراپ. ماعان نازار سالعان دا جوق. قارالاي قىسىلىپ بارام. قازىر ەندى باستىعىم مەنى ىرەپ سوياتىن شىعار. بەردىقۇلوۆ شىعىپ كەتتى. باستىعىم دا ۇندەگەن جوق. بىراق بۇدان كەيىن ءوزىمىزدى قامشىلاۋ قاجەتتىگىن تۇسىندىك.

سودان كەيىن «وسى مەنىڭ جاسىمدا باس رەداكتورىمنىڭ ءوزى نە ءبىتىردى ەكەن؟» دەگەن وي كەلدى. دەمالىس كۇنى كىتاپحاناعا بارىپ، سارعايعان گازەتتەردى پاراقتادىم. سەيداحمەت اعام ەلۋىنشى جىلداردىڭ اياعىنداعى «لەنينشىل جاستىڭ» بەتىندە جاسىن ويناتىپتى. ماقالالارىنىڭ تاقىرىبى ەرىكسىز ەلىكتىرەدى. مۇزداي سىرەسكەن سول كەزەڭ جازۋ ءستيلى ءۇشىن مۇلدە توسىن. تۇيدەك-تۇيدەك توگىلىپ تۇسكەن تىركەس. ساناڭا سەڭ جۇرگىزەتىن وقشاۋ ويلار. ەكى شوقىپ، ءبىر قارايتىن ساۋىسقان-ساياساتقا قيىننان اكەلىپ قيىستىرساڭ دا ۇيلەسە قويمايتىن باتىل بايىپتامالار. كەيدە تۇسپالداپ، استارلاپ ايتادى. ەندى ءبىر تۇستا تۇسپالدى قويىپ، تۋرالاپ تارتادى، ايتاتىن ءسوزىنىڭ استارىن سوگىپ كەپ جىبەرەدى. قىسقاسى، ول قازاق جۋرناليستيكاسىنا لىقسىعان بۇلا كۇشپەن كەلىپتى. سونى كوردىك تە، سەيداحمەت اعامىزدىڭ تۇلپارلىعى تاي كۇنىنەن تانىلعانىن ۇقتىق. سودان سوڭ بەردىقۇلوۆ بولۋدىڭ وڭاي ەمەستىگىن، ول ءۇشىن بەردىقۇلوۆ بولىپ تۋ كەرەكتىگىن بىردەن تۇسىندىك.

ءبىر كۇنى ول تىكەلەي شاكىرتى قىدىربەككە بىلاي دەپتى: «جاقسى ماقالا جازساڭ، مەن سەنى قىدىربەك دەيمىن. كوڭىلىمنەن شىقپاساڭ، قىدىرباي دەپ اتايمىن». سودان قىدىربەك قاراپتان قاراپ ءجۇرىپ قىدىرباي اتانىپ كەتپەۋ ءۇشىن بارىنشا كۇرەسىپ باقتى.

باس رەداكتورىمىزدىڭ تاعى ءبىر قاسيەتى ونىڭ ونسىز دا بيىك بەينەسىن ودان سايىن تۇلعالاندىرىپ تۇراتىن. سەيداحمەت اعا اۋىر ناۋقاسقا ەرتە شالدىققان كۇلاتاي جەڭەشەمىزدى گازەت ۇيىمداستىراتىن مەرەكەلەرگە جەتەلەپ ەرتىپ كەلەتىن. ۇنەمى كوڭىلىن كوتەرىپ، جانىنان شىقپاي، ءازىلىن ايتىپ، ەركەلەتىپ وتىراتىن. دەرت مەڭدەگەن كۇلاتاي تاتەمىز سەيداحمەت اعانىڭ جان جىلۋىنىڭ ارقاسىندا ءجۇزى جادىراپ، سەرگەك ءجۇردى. قايتادان قۋاتتاندى، ءتىپتى سەيداعاڭ ومىردەن وتكەننەن دە ون شاقتى جىل عۇمىر كەشتى. اعامىز سول ارقىلى وزگەگە سىيلى بولعىڭ كەلسە، ءوز وتىڭنىڭ باسىن قادىرلەۋ كەرەكتىگىن ۇقتىردى.

بىردە جىگىتتەر رەداكتسيانىڭ زالىنداعى تاقتانىڭ الدىندا ۇيلىعىسىپ تۇر ەكەن. تاقتاعا «يزۆەستيا» گازەتىنىڭ ءبىر جاپىراق قيىندىسى جاپسىرىلىپتى. گازەت شولۋشىسىنىڭ بازار نارقى تۋرالى ماقالاسى كورىنەدى. ماقالانىڭ توبەسىنە بەردىقۇلوۆ قارا سيامەن سويداقتاتىپ، بىلاي دەپ جازىپ قويىپتى. «وسىنداي ماقالا جازۋدىڭ نە قيىندىعى بار ەدى؟ بازارىڭ ىرگەڭدە ءتيىپ تۇرعان جوق پا؟! ءاي، جىگىتتەر-اي…». باس رەداكتور ساربازدارىن ارا-تۇرا وسىلاي قايراپ-قايراپ الاتىن.

بەردiقۇلوۆ رەداكتسيانىڭ قىزمەتكەرلەرiنە قورعان بولا بiلدi. ولاردى وكتەم جۇيەنiڭ تىقسىرۋىنا جول بەرمەدi. بiردە گازەتكە جاڭا كەلگەن وڭكەي شيكiوكپە جاس جۋرناليستەر كومسومول ومiرiنە قاتىستى ماتەريال ازiرلەۋ بارىسىندا ورەسكەل قاتە جiبەرiپ الدىق. جەزقازعان وبلىستىق كومسومول كونفەرەنتسياسىنا قاتىسقان وبلىستىق پارتيا كوميتەتiنiڭ حاتشىسى ساپارعاليەۆتiڭ قىزمەتi «بiرiنشi حاتشى» دەپ جازىلىپ كەتiپتi. ءدال قازiرگi كۇنi مۇنداي قاتە جiبەرگەن جۋرناليست تىنىش ۇيىقتاي بەرەدi. ال ول كەزدە وسىنداي ءجايت بۇكiل تاعدىر-تالايىڭدى وزگەرتiپ جiبەرەتiن. ەرتەڭگiسiن گازەتتi الا سالا تۇندە ونشاقتى ادام جابىلا وقىپ ءجۇرiپ بايقاماعان قارعىس اتقىر قاتەنi كوزiمiز شالىپ، بولمەمiزدە ۇكiم كۇتiپ ءۇرپيىسىپ وتىرمىز. اسiرەسە، ساپارعاليەۆتi ءوز قولىمەن «بiرiنشi حاتشىلىققا تاعايىنداعان» انۋاربەك اۋەلبەكوۆ تiپتi مازاسىز… بالكiم، ەشكiم بايقاماي قالار… قايدان، مۇندايدى بايقاماۋشى ما ەدi. ساعات وننان باستاپ كومسومول تۇرمىسى ءبولiمiنiڭ سارى تەلەفونى تىنىمسىز زىرىل قاقتى. جەزقازعاننان… باسقا ەمەس، ساپارعاليەۆتiڭ ناق ءوزi. «جiگiتتەر، نە iستەگەنسiڭدەر، ماسقارا بولدىق قوي. بەردiقۇلوۆتى تابا الماي وتىرمىن…». انشەيiندە بايسالدى قالىپ تانىتۋعا تيiس وبكومنىڭ حاتشىسى قولدى-اياققا تۇرماي تىزالاقتايدى. ءوزiمiزدiڭ جانىمىز مۇرنىمىزدىڭ ۇشىنا كەلiپ تۇرسا دا، بۇل كiسiنiڭ جاعدايىن تۇسiنەمiز. ءوزiڭ جاي حاتشى بولساڭ، سوعان قاراماستان جاستار باسىلىمى بiرiنشi حاتشىنىڭ كابينەتiنە زورلاپ كiرگiزiپ جiبەرiپ جاتسا، ونىڭ ۇستiنە وبلىستىڭ بiرiنشi حاتشىسى ازۋى التى قارىس داۆىدوۆ بولسا، اتتانداماعانىڭدى كورەر ەم… «بiتتiك!» دەدiك iشتەي. بەردiقۇلوۆ انۋاربەكتi، وعان قوسىپ ءبارiمiزدi «لەنينشiل جاستان» ەڭiرەتiپ وتىرىپ قۋىپ شىعادى.

ايتپاقشى، بەردiقۇلوۆ قالادا جوق پا، الدە بiر جۇمىستارمەن كiدiرiپ جاتىر ما، سول كۇنi رەداكتسيادا كورiنبەدi. تۇسكە دەيىن قابىلداۋ بولمەسiندەگi تەلەفوندى دامىلسىز ويبايلاتقان ساپارعاليەۆ اعامىزدىڭ اتتانداۋى ءتۇس اۋا ساپ تيىلدى. مۇلگiگەن ءولi تىنىشتىق. مۇندايدا قاراپ قالمايتىن ۇلكەن تسەكا-نىڭ وزiنەن ءوتiپ كەتكەن مازاسىز «iنiسi» كiشi تسەكا-دان دا حابار جوق. انۋاربەكتiڭ شاشىنىڭ جارتىسىن اعارتقان، بiزدiڭ دە مازامىزدى العان بiر ءتۇن ءوتتi.

ەرتەڭiنە بەردiقۇلوۆ جۇمىسقا كەلدi. بiزبەن شارۋاسى بولعان جوق. كەلەسi كۇنi دە، ودان ارعى كۇنi دە سولاي. بەردiبەك سوقپاقباەۆتىڭ «بالالىق شاققا ساياحات» اتتى پوۆەسiندە باستى كەيiپكەردiڭ مەكتەپتەگi بiر قىزعا «م.س.س.» دەپ حات جازۋىن جازىپ الىپ، ونى الگi قىز مۇعالiمگە اپارىپ بەرەتiن شىعار دەپ ۇرەيلەنiپ جۇرەتiن كەزi بار. بiز دە قۇددى سونىڭ كۇيiن كەشتiك. اتۋ جازاسىن كۇتكەن ايىپكەردەي ەكi-ءۇش كۇن وتكiزگەن سوڭ جايباراقات تىنىشتىققا بويى ۇيرەنگەن انۋاربەكتiڭ تiلi شىعىپ، ەل-جۇرتقا انەكدوت ايتا باستادى.

كەيiن بiلدiك، الماتىنىڭ تالاي قيىرىنا تەلەفون شالعان وبكوم حاتشىسى سول كۇنi تۇستەن كەيiن بەردiقۇلوۆتى اقىرى تاۋىپ الىپتى. «لەنينشiل جاستىڭ» ءوزiنiڭ قىزمەتiنە بايلانىستى جiبەرگەن قاتەسiن ايتىپ شاعىنىپتى. سوندا سەيداحمەت اعا: «بولار iس بولدى عوي ەندi. قايتەسiز، جاس بالالار قىزمەتiڭiز ءوسسiن دەپ جاقسى ىرىم باستاعان شىعار»، — دەپ باسۋ ايتىپتى. ساپارعاليەۆتiڭ ساباسىنا تۇسكەنi دە سودان ەكەن. ءسiرا، ءوزi دە جاقسى ادام بولسا كەرەك، ورشەلەنiپ تۇرىپ السا قايتەر ەدi. ءسويتiپ، باس رەداكتور بەردiقۇلوۆ بiر سوزبەن تiلشiلەرiن جازادان امان الىپ قالدى. جانە ءوزi مۇنى ەسiمiزگە سالىپ مiندەتسiگەن ەمەس. تiپتi بۇل تۋرالى ءلام-ميم دەمەدi دە. قازiرگi كۇنi بiرەۋگە جاساعان جاقسىلىعىن ەلۋ جىل بويى ەسiنە سالىپ وتىراتىن اعايىندى كورiپ، ءمارت مiنەزدi، كەسەك تۇلعالى سەيداحمەت اعانى ەرiكسiز ەسكە الاسىڭ. ال، بۇدان بiرەر جىل كەيiن كپسس ورتالىق كوميتەتiنiڭ قاۋلىسىنان ءۇش-ءتورت ابزاتستىڭ كەم باسىلعانى ءۇشiن گازەتتiڭ بiر-ەكى قىزمەتكەرi جۇمىستان بوساپ كەتتى. سول كەزدە بەردiقۇلوۆ بولسا قايتەر ەدi دەپ ويلادىق. قاي كەزدە دە قاراماعىنداعى قىزمەتكەرلەرiنە قالقان بولا بiلگەنiن ەسكە تۇسiردiك.

سەيداحمەت بەردiقۇلوۆتىڭ سول قولىمەن جازىلعان بۇيرىعىمەن «لەنينشiل جاسقا» قىزمەتكە الىنعانداردىڭ بiر نەسiبەسi ارتىق بولدى. ولاردىڭ اراسىنان ۇستازدىڭ ءداستۇرiن جالعاعان باس رەداكتورلار ءوسىپ شىقتى. ءسوزدiڭ قادiرiن بiلەتiن، ستيلi جاتىق بەردiقۇلوۆ مەكتەبiنiڭ شاكiرتتەرi قايدا دا قارىمدى ەكەنiن كورسەتتi.

كەيiنگi جىلداردا سەيداحمەت اعا اۋىر دەرتكە شالدىقتى. ۇستاز قاتتى كۇيزەلىپ، اۋرۋمەن ارپالىسىپ جاتقاندا تiكەلەي شاكiرتi قىدىربەك ەكەۋمiز ۇيiنە جيi بارىپ تۇردىق. ەشكiمگە باس يمەگەن تاكاپپار سەيداحمەت اعانىڭ اۋرۋ مەڭدەگەن قالپىن كورۋ قيىننىڭ قيىنى ەدi. جiلiنشiكتەن باستالعان iسiك قارا ساندى كەۋلەپ، كەۋدەگە قاراي ورلەپ كەلە جاتتى. تالايعا نامىستى بەرمەگەن ءور كەۋدە دەرتكە بوي الدىرماۋ ءۇشiن كۇرەسiپ باقتى.

سونىڭ وزىندە اۋرۋدىڭ جانىنا باتقانىن بىلدىرگىسى كەلمەي، بىزبەن اڭگىمەلەسۋگە ۋاقىت بولەتىن. جۋرناليستيكانىڭ جاي-كۇيى جونىندە وي بولىسەتىن.

— وسى پۋبليتسيستيكا دەگەندى كوسەمسوز دەپ ءجۇرمىز عوي، — دەدى ءبىر كۇنى. — جازعان دۇنيەڭنىڭ ءبارى كوسەمنىڭ سوزىندەي بولىپ شىعا بەرسە جاقسى عوي. ولاي بولماسا، قايتەمىز؟ مەنىڭشە، بەدەلسوز دەگەن دۇرىس.

بەردىقۇلوۆ دەرتپەن دامىلسىز الىسىپ جاتقانىنا قاراماستان قازاق جۋرناليستيكاسىنىڭ كۇرمەۋى كوپ ماسەلەلەرىن ويىنان شىعارعان جوق.

— اتتەڭ، كوكتەمگە بiر جەتسەم…، — دەيتiن الاتاۋدىڭ قارلى باسىنا تەرەزەدەن قاراپ وتىرىپ. ءسويتiپ، زارىعا كۇتكەن كوكتەمiنە دە جەتتi. بiراق كەلەسi كوكتەم كەلگەندە قاسىم اقىن ايتقانداي، قىر ۇستiندە كورپەسiن قىمتاپ جاتتى…

* * *

ەندى بىرەر كۇننەن سوڭ ءبىزدىڭ ۇستازىمىز، ءبىرتۋار بەردىقۇلوۆتىڭ تۋعانىنا 90 جىل تولادى…

* * *

باۋىرجان ومار ۇلى،

فوتو: شۇكىر شاحاي،

استانا