توكەەۆ تۇعىرى

قازاق كۇرەسىنىڭ الەمدىك دەڭگەيدە ناسيحاتتالىپ، قانات جايۋى ءۇشىن جان اياماي تەر توگىپ جۇرگەن سەرىك توكەەۆ تۋرالى تولعام.

قازىر سپورتتان حابارى بار مىڭداعان ادام قازاق كۇرەسى دەسە، سەرىك توكەەۆتى اۋىزعا الادى. حالقىمىزدىڭ ارداقتى ازاماتى، وليمپيادا چەمپيونى، قازاقستاننىڭ ەڭبەك ەرى جاقسىلىق ۇشكەمپىروۆ: «سەرىك توكەەۆتىڭ كوپ جىلعى جانكەشتى ەڭبەگىنىڭ ارقاسىندا قازاق كۇرەسى دۇنيە جۇزىنە تانىلا باستادى. ۇلتتىق سپورتىمىزدىڭ جاناشىرى سەرىك ادامبولسىن ۇلىنىڭ قازاق كۇرەسىنە سىڭىرگەن ەڭبەگىنە ءبىر ادامداي قانىقپىن. ەگەر سەكەڭنىڭ تاباندى، بەلسەندى ارەكەتى بولماعاندا ۇلتتىق كۇرەسىمىزدەن الەم جانە ازيا چەمپيوناتتارى وتەر مە ەدى، وتپەس پە ەدى، ول جاعىن ءبىر قۇداي بىلەدى»، دەۋى تەگىن ايتىلعان ءسوز ەمەس. قازاق كۇرەسى مەن سەرىك توكەەۆ تۋرالى ءباسپاسوز بەتىندە از جازىلعان جوق. بۇگىن بۇل ازاماتتىڭ ۇلتتىق كۇرەستىڭ تىزگىنىن ۇستاعانعا دەيىنگى ءومىر جولىنا ءبىرشاما توقتالعاندى ءجون كوردىك.

سەرىك توكەەۆ وتكەن عاسىردىڭ توقسانىنشى جىلدارى شىمكەنتتەگى وليمپيادالىق ءىزباسارلار مەكتەبىنىڭ ديرەكتورى بولدى. سەكەڭنىڭ كەزىندە بۇل مەكتەپتىڭ اتى دۇركىرەپ تۇردى. ءالى ەسىمدە، توقسان ءتورتىنشى جىلى حيروسيمادا وتكەن جازعى ازيا ويىندارىنان وڭتۇستىك سپورتشىلارى مول ولجامەن ورالدى. سول ويىنداردان كەيىن شىمكەنت قالاسىندا جەڭىمپازدار مەن جۇلدەگەرلەر قۇرمەتىنە ۇلان-اسىر توي بولدى. سول تويدىڭ نەگىزگى ۇيىمداستىرۋشىلارىنىڭ ءبىرى توكەەۆ بولعانىن دا ايتا كەتەيىك. سول قۋانىش ۇستىندە سەرىك اعانىڭ ءوز كاسىبىنە، قاراماعىنداعى باپكەرلەر مەن سپورتشىلارعا قانداي قۇرمەتپەن قارايتىنىن اڭعاردىق.

سول جىلدارى الماتىدا سامبو كۇرەسىنەن ازيا چەمپيوناتى ۇيىمداستىرىلدى. قازاق كۇرەسىنىڭ بىلىكتى مامانى باۋىرجان ءجاناليننىڭ ازيا سامبو فەدەراتسياسىنىڭ پرەزيدەنتى بولۋىنا جانە رەسپۋبليكا استاناسىنداعى قۇرىلىق چەمپيوناتىنىڭ بيىك دەڭگەيدە وتۋىنە سەرىك توكەەۆتىڭ بەلسەنە اتسالىسقانىن كوزىمىزبەن كوردىك. ول كىسى ۇيىمداستىرۋ جۇمىستارىنا ارالاسۋمەن قاتار، ازيا چەمپيوناتىن اتقارۋعا دەمەۋشىلەر تارتۋدا كوپ ەڭبەك ءسىڭىردى.

وسى جەردە سەرىك ادامبولسىن ۇلىنىڭ كوپشىلىك بىلە بەرمەيتىن تاريحي ەڭبەگىنە توقتالا كەتەيىك. جيىرما جاسىندا وليمپيادا چەمپيونى اتانعان بەكزات ساتتارحانوۆتىڭ 1999 جىلعى ازيا چەمپيوناتىنداعى جەرەبەسىنىڭ ويداعىداي بولۋىنا جان اياماي كىرىسكەن ازاماتىمىز وسى توكەەۆ ەكەنىن رەتى كەلگەندە ايتا كەتكەندى ءجون كوردىك. بەكزات ۇلتتىق قۇراماعا ەنگەندە ونىڭ باپكەرى اناتولي ۆيزيرياكيندى وزىنە شاقىرىپ الىپ، قازاقستان قۇراماسىنداعى بەلدى جاتتىقتىرۋشى الەكساندر اپاچينسكيدى ساتتارحانوۆتىڭ ەكىنشى باپكەرى قىلىپ جازدىرعان وسى سەكەڭ بولاتىن. بەكزات باتىردىڭ بولاشاعى ءۇشىن اپاچينسكيمەن بىرنەشە مارتە جولىعىپ، كوكورىم بوكسشىعا ۇنەمى باس-كوز بولۋىن تاپسىرىپ وتىرۋى دا كوكىرەك كوزى وياۋ، الىستى بولجايتىن ادامنىڭ تىرلىگى ەكەنى انىق.

سەرىك توكەەۆ شىمكەنتتەگى سپورت مەكتەبىن باسقارعان كەزدە وسى مەكەمەنىڭ دزيۋدوشىلارى مەن سامبوشىلارى تالاي اسۋلاردى باعىندىردى. وڭتۇستىك دزيۋدوسى العا باسۋى ءۇشىن وزبەكستاننان يۋري كيم اتتى تاجىريبەلى ماماندى شىمكەنتكە شاقىرعانىن ءبىر ادامداي بىلەمىز. يۋري سامسون ۇلى باستاعان باپكەرلەر باپتاعان شىمكەنتتىك دزيۋدوشىلار رەسپۋبليكا بويىنشا مىقتىلار قاتارىندا تۇردى. مۇرات قىپشاقباەۆ 2004 ازيا چەمپيوناتىندا توپ جارىپ، افينى وليمپياداسىندا ەل نامىسىن قورعاسا، راۋان يناتيللاەۆ ازيا چەمپيوناتىنىڭ قولا جۇلدەگەرى اتاندى. ال يۆان باعلاەۆ ازيا ويىندارىنىڭ كۇمىس مەدالىنە يە بولدى. بۇلاردان باسقا رەسپۋبليكا چەمپيوندارى اتانعان جانە حالىقارالىق جارىستاردا ماڭدايى جارقىراعان ءبىرتالاي بالۋاندار بولدى.

وسى تۇستا توكەەۆ تىزگىنىن ۇستاعان مەكتەپتىڭ سامبوشىلارى دا جانكۇيەرلەرىن دۇركىن-دۇركىن قۋانتىپ جاتتى. سەكەڭنىڭ شاكىرتتەرى قازاقستاننان اسىپ، الەمدىك جارىستاردا ولجا سالدى. قورعان تۇرىمبەتوۆ الەم چەمپيوناتىندا قولا جۇلدە الىپ، ازيا چەمپيوناتىندا بەس مارتە جۇلدەگەرلەر قاتارىنان كورىنسە، عالىمجان ساپارعاليەۆ ازيا بىرىنشىلىگىن ەكى مارتە ۇتىپ الدى. قورعان مۇنىمەن شەكتەلمەي، «الەمنىڭ كىشى چەمپيوناتى» سانالاتىن حارلامپيەۆ ءتۋرنيرىنىڭ باس جۇلدەسىنە قول جەتكىزدى، الەم كۋبوگى باسەكەسىندە بىرنەشە رەت جۇلدەگەر اتاندى. الەم چەمپيوناتىندا ەكىنشى، ءۇشىنشى ورىنعا تابان تىرەدى. ال قۇرالباي ورىنباسار ەرەسەكتەر اراسىنداعى ازيا چەمپيوناتىندا ءۇش رەت جەكە-دارا شىقتى. تۇيە بالۋان قۋات بايقوجاەۆ ازيا چەمپيوناتىنىڭ كۇمىس تۇعىرىنا تابان تىرەدى. سونىمەن قاتار، بەرىك نۇرعاليەۆ، نۇرجان رىسكيەۆ، ماقسات پازىلبەكوۆ، سەرىك قۇلتاەۆ، تاعى باسقا بالۋاندار قازاقستان چەمپيوناتتارى مەن ءىرى جارىستاردا تابىس بيىگىنەن كورىندى.

حح عاسىردىڭ توقسانىنشى جىلدارىنىڭ ورتاسىندا سەرىك توكەەۆ وڭتۇستىك كۇرەسىنىڭ قۋاتىن ەسەلەي ءتۇسۋ ءۇشىن سامبو كۇرەسىنەن الەم چەمپيوناتىنىڭ جۇلدەگەرلەرى، الەم كۋبوگىنىڭ يەگەرلەرى، ازيا چەمپيوندارى سالكەن جارتىباەۆ پەن ءاليسۇلتان ۆولوبۋەۆتى شىمكەنتكە شاقىردى. الەمدىك دەڭگەيدە تانىمال قوس بالۋان ءبىراز ۋاقىت وڭتۇستىكتىڭ نامىسىن قورعاپ قانا قويماي، جەرگىلىكتى بالۋاندارمەن بىرگە جاتتىقتى. مۇنىڭ ءوزى بىلە بىلگەن ادامعا مول تاجىريبە كوزى، جاستار ءۇشىن شىڭدالۋ، جەتىلۋ مەكتەبى بولعانى انىق.

توكەەۆ باسقارعان سپورت مەكتەبى بالۋاندارىمەن عانا كۇشتى بولعان جوق. بۇل مەكتەپتىڭ نامىسىن قورعاعان بوكسشى مىرزاعالي ايتجانوۆ جاستار اراسىنداعى ەۋروپا چەمپيونى، سوۆەت وداعى كۋبوگىنىڭ جۇلدەگەرى، قازاقستاننىڭ بىرنەشە دۇركىن چەمپيونى. مىرزاعالي قۇلان ۇلى باپكەرلىك قىزمەتىن وسى مەكتەپتە باستاپ، رەسپۋبليكا قۇراماسىنىڭ باس باپكەرىنە دەيىن جوعارىلادى.
مەكتەپتىڭ اۋىر اتلەتتەرى دە مىقتى بولدى. سەرگەي كوپىتوۆ پەن ۆياچەسلاۆ نيۋ – 1994 جىلعى ازيا ويىندارىنىڭ جەڭىمپازدارى.
سەرىك ادامبولسىن ۇلى 2000 جىلى رەسپۋبليكالىق سپورت اگەنتتىگىنىڭ شتاتتاعى ۇلتتىق قۇرامالار جانە سپورت ءىزباسارلارى ديرەكتسياسىنىڭ باسشىسى قىزمەتىنە تاعايىندالدى. توكەەۆ سيدنەي، سولت-لەيك-سيتي،تۋرين افينى وليمپيادالارىنا جانە بىرنەشە الەم چەمپيوناتتارى مەن ازيا ويىندارىنا قازاقستاننىڭ سپورتتىق دەلەگاتسيالارىن باستاپ باردى. وسى قىزمەتتى التى جىلداي اتقارعان سەرىك ادامبولسىن ۇلى قاجىمۇقان مۇڭايتپاس ۇلى اتىنداعى رەسپۋبليكالىق سپورت ينتەرناتىنىڭ ديرەكتورى لاۋازىمىنا اۋىستى. وسى جەردە ءسوز كەزەگىن توكەەۆتىڭ وزىنە بەرسەك.

«قازاق كۇرەسىن ىلگەرى سۇيرەۋگە توقسانىنشى جىلداردىڭ ورتاسىندا كىرىستىم. ال 2000 جىلدىڭ كۇزىنەن 2006 ماۋسىم ايىنا دەيىن رەسپۋبليكالىق شتاتتاعى ۇلتتىق كوماندالار جانە سپورت ءىزباسارلارى ديرەكتسياسىن باسقارعان كەزدە بۇل شارۋا جاندانا ءتۇستى. شىنىمدى ايتايىن، سول جىلدارى قولدا كۇش تۇرعاندا وبلىستىق سپورت باسقارمالارى باسشىلارىنا ارنايى حابارلاسىپ، جوعارى سپورت شەبەرلىگى مەكتەپتەرى مەن باسقا دا سپورت مەكەمەلەرىندە قازاق كۇرەسىنەن بولىمدەر اشىلۋىنا، جاتتىقتىرۋشىلارعا شتاتتىق بىرلىك بولىنۋىنە شاما جەتكەنشە اتسالىستىم. ول كەزدە ءبىراز وبلىستا قازاق كۇرەسى جوققا ءتان ەدى. سولتۇستىك پەن باتىستاعى كەي وبلىستاردىڭ سپورت باسشىلارى قازاقستان چەمپيوناتتارىنا كوماندا جىبەرۋدىڭ ءوزىن مويىندارىنا ارتىق جۇك سانايتىن. وڭتۇستىك قازاقستانداعى قاجىمۇقان مۇڭايتپاس ۇلى جانە باقىت جاڭبىرباەۆ تۋرنيرىنەن باسقا اۋىز تولتىرىپ ايتاتىن جارىسىمىز دا بولعان جوق. ءبىزدىڭ تاباندى ارەكەتىمىزدىڭ ارقاسىندا ۇلتتىق كۇرەسكە شەكەدەن قاراپ كەلگەن ءبىراز وبلىستا قازاق كۇرەسى ۇيىرمەلەرى جۇمىس ىستەي باستادى. قىسقاسى، بۇل جىلدارى ءبىراز ايماقتا قازاق كۇرەسىنەن بولىمدەر اشىلىپ، ونداعان جاتتىقتىرۋشىلار ۇلتتىق كۇرەستەن شاكىرت باپتاۋعا كىرىستى. سونىڭ ناتيجەسىندە كەيىنگى جيىرما جىلدا ۇلتتىق كۇرەستىڭ اۋقىمى كادىمگىدەي كەڭەيىپ، ەلدىڭ ءار قيىرىندا وتەتىن جارىستار سانى كوبەيە ءتۇستى. وسى جەردە باسا ءمان بەرەتىن جاعداي: 2005 جىلعى ازيا، 2006 جىلعى الەم چەمپيوناتتارىنان كەيىن قازاق كۇرەسىندە ۇلكەن سىلكىنىس پايدا بولدى. اۋەلدە باۋىرجان جانالين، مارات جاحيت، ديقانباي بيتكوزوۆ، باقىت جاڭبىرباەۆ، تاعى باسقا ازاماتتارمەن تىزە قوسىپ باستاعان ءىس ۋاقىت وتە كەلە ءورىسى كەڭەيىپ، ارنالى جولعا ءتۇستى. ۇلت مۇددەسى، ەل مۇراتى جولىندا ىرگەلى شارۋالارعا اتسالىسقان بارلىق باۋىرلارعا شىن پەيىلدەن العىس ايتامىن».

سەرىك ادامبولسىن ۇلى 2004 جىلى دۇنيەجۇزىلىك قازاق كۇرەسى فەدەراتسياسىنىڭ پرەزيدەنتى بولىپ سايلانىپ، بۇل قىزمەتتى 2017 جىلدىڭ ناۋرىز ايىنا دەيىن ابىرويمەن اتقاردى. بىلتىر كوكتەمدە فەدەراتسيا تىزگىنى ۇلت جاناشىرى، قازاق كۇرەسىنىڭ تالاي تىرلىگىن كوپتەن بەرى قايىسپاي كوتەرىپ كەلە جاتقان يسلام ابىشەۆتىڭ قولىنا كوشتى. رەسپۋبليكالىق سۋ كوميتەتىنىڭ توراعاسى يسلام ابىشەۆ بۇعان دەيىن ۇلتتىق كۇرەستەن وتكەن بىرنەشە الەم جانە قۇرىلىق چەمپيوناتتارىنا دەمەۋشى بولدى. يسلام ءالماحان ۇلىنىڭ كەلۋىمەن فەدەراتسيا جۇمىسى ءتىپتى جاندانا ءتۇستى. ابىشەۆتەي سەركەنىڭ سوڭىنان ەرگەن فەدەراتسيا قىزمەتكەرلەرى كەيىنگى ءبىر جىلدىڭ ىشىندە قىرۋار شارۋا تىندىردى. بەلارۋستاعى الەم چەمپيوناتى، سان پاۋلۋداعى وڭتۇستىك امەريكا بىرىنشىلىگى، كەيپتاۋنداعى افريكا چەمپيوناتى، سەربياداعى ەۋروپا بىرىنشىلىگى، اشحابادتاعى جابىق كەشەندەگى ازيا ويىندارى، تارباعاتايداعى ءۇشىنشى الەم كۋبوگى… جالپى العاندا، 2005-2017 جىلدارى دۇنيەجۇزىلىك قازاق كۇرەسى فەدەراتسياسىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن 7 الەم چەمپيوناتى، 11 ازيا چەمپيوناتى، 3 الەم كۋبوگى، 3 ەۋروپا بىرىنشىلىگى، يران مەن برازيليادا كادەتتەر مەن جاستار اراسىندا الەم چەمپيوناتتارى جانە وڭتۇستىك افريكادا 2 افريكا بىرىنشىلىگى، برازيليادا وڭتۇستىك امەريكا چەمپيوناتى ۇيىمداستىرىلعان ەكەن. بۇل باسەكەلەردى حالىقارالىق قۇزىرلى ورىنداردىڭ (فيلا، كەيىن UWW ) باقىلاۋشىلارى ارنايى قاداعالاپ وتىردى. يسلام ابىشەۆ قازاق كۇرەسىن جاقىن جىلدارى وليمپيادالىق ەمەس سپورت تۇرلەرىنەن دۇنيەجۇزىلىك جانە پانامەريكا، ەۋروپا ويىندارى باعدارلاماسىنا ەنگىزۋگە بەل بۋىپ وتىر. جەر شارىنىڭ 45 ەلىمەن ىنتىماقتاستىق مەموراندۋمعا قول قويعان فەدەراتسيانىڭ بۇل ماقساتقا جەتۋىنە ميلليونداعان الاش بالاسى تىلەكتەس دەسەك، ارتىق ايتقاندىق بولماس. اتىنىڭ تۇياعى جەتكەن جەردە اپتالاپ وقۋ-جاتتىعۋ جيىندارى مەن سەمينار-كەڭەستەر ۇيىمداستىرىپ، قازاق كۇرەسىنىڭ ەرەجە كىتابىن، كيىمىن تاراتىپ جۇرگەن فەدەراتسياعا، وسى ۇجىمنىڭ باسشىلارى يسلام ابىشەۆ پەن سەرىك توكەەۆكە تىرلىكتەرىڭىز باياندى ءارى بەرەكەلى، ۇلتتىق كۇرەسىمىزدىڭ مارتەبەسى ءاردايىم بيىك بولسىن، دەپ تىلەك ايتامىز.

قىدىربەك رىسبەك