Oqýshylardy shańǵy sportyna úıretý men beıimdeýdiń ádis-tásilderi

Elimizde shańǵy sporty memlekettik baǵdarlama boıynsha mektepte oqytylady. Shańǵy sportyn oqý proesinde júrgizýdiń negizgi maqsaty — sporttyń osy túrin damyta otyryp, deni saý urpaqty tárbıelep, bilim berý sapasyn joǵarylatý.

Shańǵy sportynyń mazmunyn, erejelerin, erekshelikterin shańǵy tebýdiń ádis — tásilderin, shańǵyny kútip ustaýdy teorııa júzinde úıretý. Sportqa degen qyzyǵýshylyǵyn arttyrý. Otanyn súıýge, elin, jerin qorǵaýǵa, adamgershilikke, uqyptylyqqa, salaýatty ómir saltyn ustanýǵa tárbıeleý. I. Býtın «Lyjnyı sport» degen eńbeginde: «Oqýshylardyń denen tárbıesinde shańǵy daıyndyǵy mańyzdy oryn alady», — dep jazady.

Jalpy sabaqta kórnekilikterdi tıimdi qoldanylǵannyń paıdasy kóp. Oqýshy kózben kórý arqyly kóp nárseni úırenedi, oıyna túıedi.  Mysaly: sýretter, beınerolık, slaıdqa qarap kórý ádisimen úıretýge bolady jáne aınaǵa qarap isteý óz qatesin ózi jóndeýi men umtylýy kerek. Oqýshyǵa shańǵymen jyldam jáne baıaý júrýin kórsetý.  Muǵalim oqýshynyń nazarynda bolýy qajet.

Sonymen qatar, aýyzsha aıtyp túsindirýdiń de mańyzy zor. Aýyzsha aıtý barysynda shańǵy sportynyń tehnıkalyq  jattyǵýlaryn aıtý, qatesin jóndeý, tolyqtaı óziniń qımyl qozǵalysyn túsindirý.

Sabaqta praktıkalyq túr negizgi  maqsattyń biri bolyp tabylady. Ár tehnıkalyq jattyǵýdy praktıka júzinde kórsetip daıyndaý. Jalpy praktıkalyq túrdiń ózin ekige bólýge bolady tolyq jattyǵý ádisi men jattyǵýdy bólip jasaý ádisteri.

Tolyq jattyǵý ádisi  degenimiz bir jattyǵýdy úzbeı kórsetý, tolyq jattyǵý shańǵymen júrgende eń qıyn júrý burylystarynda tolyqtaı júrýdi meńgerý. Osy maqsat boıynsha qıyn qozǵalysty jattyǵý retinde tolyqtaı kórsetýge bolady.

Jattyǵýdy bólip jasaý shańǵy sportynyń árbir mekteptegi oqý proess sapasyn joǵarylatý, jattyǵýdy bólip jasaý ol qımyl qozǵalystyń eń qıyn qozǵalystardy bólip kórsetip, úıretý bolyp tabylady. Kórsetý, oqytý faktorlary eń mańyzdy bolǵandyqtan kórsetý jáne sóıleý ádisteri ár túrli nusqalarda kezdesedi. 1. Shańǵy men ártúrli  júrý ádisterin úırený úshin muǵalim kórsetedi. Bundaı jaǵdaıda qıyndatylǵan  jattyǵýlarda qoldanylady. 2. Ońaılatylǵan qımyl qozǵalys ádisterin muǵalim kórsetip, qımyl qozǵalysty ár sabaq saıyn qaıtalaý. 3. Shańǵymen júrý qımyl qozǵalystardy naqty túsindirý.

Muǵalim oqýshylardy qadaǵalap, baqylap, shańǵymen júrý sheńberinde oqýshylardyń tehnıkalyq qatesine mán berip eskertýge tıis. Eger qaýipsizdik erejesin buzǵan jaǵdaıda eskertý sodan soń qatań sógis jarııalanady.

Sóıleý, kórsetý ádisteri oqýshynyń jasyna ári kóp jattyqqandyǵyna baılanysty sabaq júrgiziledi, bul úıirmede qozǵalys kóp.

Shańǵy sportynyń sabaqta ótý barysy 3 bólimnen turady: kirispe bólim, negizgi bólim jáne qorytyndy bólim. Osy bólimder bir –birimen tyǵyz baılanysta. Sabaqtyń ótilý barysy 45 mınýt.  Úlken synyp toptarynda kóptegen fızıkalyq damytý jattyǵýlaryna baılanysty 45 mın tıimsiz. Joǵarǵy synyp toptarynda sabaq barysynda oqýshylarǵa ózindik úı jumysyn berý sonymen qatar óz qatelerine mán berý sol qateni joıý. Jalpy shańǵy sportyna baılanysty aptasyna 1 sabaq qosymsha ótkizilse sol tıimdi. Osy sabaqtyń ótilý maqsatyna baılanysty, sabaqtyń túri, ótetin orny, qoıylǵan sharttary, jattyǵýdyń júrgizilý barysy jáne oqýshynyń jattyqanyna qaraı sabaqtyń árbir bólimi ózgeredi. Oqýshylardyń sabaqqa daıyndalý barysynda qosymsha ýaqyttar qajet etedi, oqýshynyń kıinýge ýaqyt bólinýi kerek, mindetti túrde, bas kıim kııý, qolǵaptyń jáne bókebaılar (sharf) bolýy qajet etedi.  Qaýipsizdik erejesine baılanysty osy dúnıelerge muqııat mán berý qajet.

Kirispe bólim (8-12 mın). Bul bólim oqýshynyń negizgi bólimindegi fızıkalyq júktemege aǵzasyn beıimdeý. Sabaq ótý proesinde oqýshyǵa psıhologııalyq  daıyndyqty qajet etedi, shańǵymen júrý ádisteri men tehnıkalaryn oqýshyǵa aıtyp túsindirý arqyly oqýshynyń nazarynda bolý jáne yntalandyrý. Sabaq durys uıymdastyrylǵan jaǵdaıda sabaq ótý proesi sapaly bolady. Sabaqtyń bastama barysynda kezekshi oqýshylardy sapqa turǵyzyp, oqytýshyǵa málimet berip, tekseredi. Málimdemeden keıin muǵalim sabaqtyń barysyn jáne maqsatyn, mazmunyn, teorııa júzinde aıtyp ótedi.  Sabaqty shańǵymen júrý sheńberine bet alý sonymen qatar kirispe mazmunynda saptyq jattyǵý jasaý, oqýshylardy sapqa turǵyzyp shańǵy men klassıkalyq júris bir adymdy bir mezgildi júris, eki adymdy aýyspaly júris, konkı júrisi, shyrsha ádisi, alma-kezek aýyspaly júris, joǵarydan tómen túsý, júristerin teorııa jáne praktıka júzinde aıtyp ótý.

Negizgi bólim (25-35 mın). О́tken sabaqtaǵy qımyl qozǵalystardy qaıtalaý úshin 3-5 mınýt qajet. Qımyl qozǵalystyń qıyndyǵyna baılanysty bul 15 mınýtqa deıin de sozylýy múmkin.

Qaıtalaýdan keıin sabaqtyń negizgi bólimine qaraı negizdelý. Oqýshynyń tehnıkalyq qımyl-qozǵalystaryn jetildirý barysynda, jańa taqyryppen ótken taqyrypty baılanystyra otyryp, meńgertý. Oqytý barysynda oqýshynyń tehnıkalyq jáne kúsh qýat joǵarlatý sapasyn qosa júrgizý. Ádette jyldamdyq jáne tózimdilik jattyǵýlaryn damytý shańǵy daıyndyǵynyń ár túrli sabaqtaryna josparlanady. Taqyrypqa baılanysty jyldamdyqpen jumys jeke júrgiziledi, sodan soń tózimdilikke arnalǵan jumys júrgiziledi.

Shańǵy tebýdiń ádis — tásilderi:

1. Taıaqsyz júrý, alma — kezek eki adymdy júris (tabıǵı júris), bir mezgildegi eki adymdy júris, konkı júrisi.

2. Shyrsha ádisi, jartylaı shyrsha ádisi, saty ádisi.

3. Soqa tásili, syrǵanaı túsý.

(shańǵy tebýdiń ádisterine jeke — jeke toqtalyp vıdeodan kórsetý)

Negizgi bólimde oqýshylardyń qyzyǵýshylyqtaryn arttyrý barysynda sabaq oıyn túrinde de ótkizilip otyrady. Oıyn tapsyrmalaryna berilgen jattyǵý jumystarynyń  tikeleı tehnıkalyq jáne fızıkalyq damytý sapasyna negizdegen durys. Oıyn mańyzdy bolý úshin,  sabaq jarys túrinde ótkeni abzal.

Qorytyndy bólim  (2-4 mın). Bul bólimde sabaqtyń júktemesin birtindep azaıtý qajet, shańǵymen júrý qımyl-qozǵalystarynań týyndaǵan qarqyndy baqylaý. Osy maqsatqa baılanysty  shańǵymen baıaýlatylǵan qımyl qozǵalys jasaý, kerek ásirese jattyǵý jasaý ornynan mektepke qaıtar jolda. Uıymdastyrylǵan sabaq jospar boıynsha aıaqtalýy kerek. Sabaqty qorytyndylaý barysynda muǵalim sabaqqa baılanysty eskertýler aıtyp, oqýshylardyń jalpy qatelerin,  kemshilikterin atap, sol qateni túzetý jattyǵýlaryn úı tapsyrmasyna berý qajet.

Erkejan TILEÝBERGENOVA,

Álkeı Marǵulan atyndaǵy № 40 

orta mektebiniń dene shynyqtyrý páni muǵalimi,

Astana qalasy