بوتا بالۋانداردىڭ باعىن اشار تۋرنير

جاپوندار دزيۋدوسىن، كارىستەر تاەكۆوندوسىن الەمگە قالاي تانىتقانى سياقتى  بىزدە ءوزىمىزدىڭ اتا-بابامىزدان كەلە جاتقان ءداستۇرلى ءتول كۇرەسىمىزدى تورتكىل دۇنيەگە كەڭىنەن ناسيحاتتاۋ  جولىندا بار كۇش-جىگەرىمىزدى، قولىمىزدان كەلگەن مۇمكىندىگىمىزدى ايانىپ قالماۋىمىز كەرەك.

ەلىمىزدە قازاق كۇرەسىنىڭ دامۋى جولىندا وتەتىن ءدۇبىرلى جارىستار كوپ دەپ ايتا الماسپىز. سولاردىڭ ءبىرى ءارى بىرەگەيى رايىمبەك تۇكە ۇلى اتىندا جاسوپىرىمدەر اراسىندا رەسپۋبليكالىق ءداستۇرلى الامان جەكپە-جەك بولىپ سانالادى. باتىر بابامىز رايىمبەك تۋعان جەرىمىزدەن جاۋ جوڭعاردى قۋىپ شىعۋعا ەرەن ەرلىگىن پاش ەتكەن ايگىلى قولباسشى، اۋليە بولعان ءبىر تۋار جان.

اتا كۇرەسىمىز بۇگىنگى تاڭدا ايىرىقشا مازمۇنعا يە بولىپ، جاستارىمىز ءسۇيىپ جاتتىعاتىن سپورت تۇرىنە اينالىپ كەلەدى. دەگەنمەندە ءبىر ورىندا توقتاپ قالماي، الدىمەن قازاق كۇرەسىن ازيا ويىندارىنا، سوسىن وليمپيادا ويىندارىنا كىرگىزۋ جولىندا  العا ماقسات قويىپ، تىنىمسىز تىرلىك جاساۋ باستى مىندەتىمىز.

قازاق تاريحىنىڭ اقتاڭداق بەتتەرىن اقتارعاندا ۇلى دالامىزعا تونگەن قاۋىپ-قاتەردىڭ الدىن بوگەپ، جاۋلارىن تىقسىرتا قۋىپ، تۋعان ەلىمىزدى ازات ەتكەن ءايمۇيىزدى باتىر بابالارىمىزدىڭ ەرلىكتەرىن كورىپ ءتانتى بولامىز. ءيا، كەڭەس وكىمەتى كەزىندە سول باتىرلار مەن بيلەرىمىزدىڭ ەل قورعاۋدا جانىن بەرگەنى تۋرالى جازىلعان تاريحي جىر-داستاندار نازاردان تىس قالىپ، ايتىلماي كەلگەن ەدى. دەگەنمەن دە، ەلىمىز ءوز تاۋەلسىزدىگىن العاننان باستاپ، تاريح بەتتەرى جاڭاشا جاڭعىرىپ، جوعىمىز تابىلىپ، وشكەنىمىز قايتا جاندى. سول قازاقتىڭ ايگىلى باتىرلارىنىڭ اراسىنان رايىمبەك تۇكە ۇلىنىڭ دا الار ورنى ايىرىقشا.  رايىمبەك باتىر جەتى اتاسىنان بەرى ات قۇلاعىندا ويناعان، ەرجۇرەك باتىر، ەر قارۋى – بەس قارۋدى ۇرشىقشا يىرگەن بىلەكتى دە جۇرەكتى تۇقىمنان تاراعان. رايىمبەك باتىر التى، جەتى  جاسىندا جوڭعار باسقىنشىلارىنا قارسى كۇرەستە ەرەن ەرلىك كورسەتىپ، ەل مويىنداعان باتىر اتانادى. اسىرەسە، باتىر بابامىزدىڭ تورايعىر مەن سوگەتى اراسىنداعى ميداي جازىقتاعى «ويرانتوبە» شايقاسىندا جاۋ جوڭعاردى تاس-تالقان ەتكەن جەڭىسى تاريحتا ۇمىتىلماستاي ورىن العان. جوڭعارلارعا قارسى قانتوگىستە ساتاي، بولەك، قىزىلبورىك، قويگەلدى، قىستىق، مالاي، ەسەن، بايسەيىت سەكىلدى باتىرلارمەن بىرگە يىق تىرەسە سوعىسقان. رايىمبەك باتىر جەكپە-جەك ونەرىنىڭ شەبەرى ەدى. ايتالىق، قىلىشتاسۋ، كۇرەسۋ، نايزالاسۋمەن قاتار ات ۇستىندە ءتۇرلى ايلا-ءتاسىلدى جاۋىنگەرلەرىنە ۇيرەتە بىلگەن، ايلالى اتبەگى، تاقىمى مىقتى شاباندوز، سايىسكەر قولباسشى بولعان.

مىنە، وسىنداي قازاق تاريحىندا اتى ايشىقتى باتىر تۇلعانى ەسكە الۋعا ارنالعان ءىس-شارالاردىڭ ىشىندە قازاق كۇرەسىنەن  جاسوپىرىمدەر اراسىندا وتەتىن ءداستۇرلى جەكپە-جەكتىڭ ورنى بولەك. وتكەن سەنبى، جەكسەنبى كۇندەرى الماتى وبلىسى، ىلە اۋدانى، وتەگەن كەنتىندەگى بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر سپورت مەكتەبىنىڭ شاڭىراعىندا قازاق كۇرەسىنەن قازاقتىڭ حاس باتىرى، ايگىلى قولباسشى، اۋليە حانگەلدى رايىمبەك تۇكە ۇلىنىڭ اتىنداعى جاسوسپىرىمدەر اراسىندا ءداستۇرلى 24 جارىس جالاۋىن جەبىرەتتى.

بۇل بايراقتى جارىس ۇلتتىق كۇرەسىمىزدەن الەم، ەۋروپا جارىستارىندا توپجارعان بىرقاتار ءاپايتوس بالۋانداردىڭ تۇساۋىن كەسكەن جولاشار جارىس بولىپ كەلەدى. نەگىزى رايىمبەك باتىردىڭ اتىنداعى وسى جارىستان كوپتەگەن ەلگە بەلگىلى بالۋاندار قاناتتارى قاتايىپ ءوسىپ شىقتى. مىسالى، الەم چەمپيونى مەن الەم چەمپيوناتىنىڭ كۇمىس جۇلدەگەرى باۋىرجان ءتالىپ، ەركىن سايداقوۆتار ايتۋلى تۋرنيردە بىلەك كۇشىن سىناپ باقتارى اشىلعان بالۋاندار. سونىمەن قاتار  ءنۇرسات بەكاسىلوۆ – الەم چەمپيونى  (2011 جىلى)، جۇماجان نۇرجان – ازيا چەمپيونى (2011 جىلى)، ءامىر حابيبۋللاەۆ – الەم چەمپيوناتىنىڭ قولا جۇلدەگەرى (2004 جىلى)، جانات ەسەمبەرديەۆ – قازاقستاننىڭ بىرنەشە دۇركىن چەمپيونى،  قۋانجان ەركەبۇلان – سامبو كۇرەسىنەن الەم چەمپيوناتىنىڭ قولا جۇلدەگەرى، ازيا چەمپيونى، رايىمبەك بابا اتىنداعى جارىستىڭ العاشقى جەڭىمپازى، رانتاەۆ رايىمبەك – الەم چەمپيونى (2011 جىلى)،  باقداۋلەت تولەگەنوۆ – الەم چەمپيوناتىنىڭ كۇمىس جۇلدەگەرى (2003 جىلى)، تابيعات ارمان – قازاقستان چەمپيونى، ازيا چەمپيوناتىنىڭ قولا جۇلدەگەرى. مىنە، وسى اتتارى اتالعان بالۋاندار باتىر بابامىزدىڭ جارىسىندا كۇرەسىپ، شىڭدالىپ تانىلعان تالانتتتار.

قانشاما جارىستار بۇگىن اشىلىپ، كوپ ۇزاماي توقتاپ قالىپ جاتادى. ال رايىمبەك بابامىزدىڭ اتىنداعى بوتا بالۋانداردىڭ باعىن اشىپ كەلگەن بۇل الامان 24 جىل بويى توقتاۋسىز ۇيىمداستىرىلىپ كەلەدى. ونىڭ بار قۇپياسى اللانىڭ وسى جارىسقا دەگەن وڭ ىقتيارى بولسا، ەكىنشى باتىر بابامىزدىڭ راسىمەندە كوزسىز باتىر عانا ەمەس، اۋليەلىك قۇدىرەتىنىڭ كۇشتىلىگىندە مە دەگەن وي ەرىكسىز كەلەدى. سونىمەن قاتار وسى جارىسقا 24 جىل بويى قولداۋ، كومەك كورسەتىپ، بارلىق وبلىستىڭ مۇزبالاق جاس بالۋاندارىن باسىن قوسىپ، جولدارىن اشىپ، وسىنداي  الامان بەلدەسۋدى  جوعارى دەڭگەيدە ۇيىمداستىرىپ كەلگەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنا ەڭبەگى سىڭگەن جاتتىقتىرۋشى، باتىردىڭ تىكەلەي ۇرپاعى راۋان قاپاروۆ سىندى قازاق كۇرەسىنىڭ جاناشىرىنىڭ ارقاسى بولسا كەرەك.

قاپاردىڭ ءوزى قازاق كۇرەسىنىڭ ەلىمىزدە دامۋىنا جانە جەتىسۋ وڭىرىنەن مۇزبالاق، ءاپايتوس اتى ەلگە تانىمال بالۋانداردى جاتتىقتىرىپ شىعارعان ءتول كۇرەسىمىزدىڭ بىلىكتى مامانى. جەتىسۋ وڭىرىندە سونىڭ ىشىندە الماتى وبلىسى ىلە اۋدانىندا اتا كورەسىمىزدىڭ قارقىن الۋىنا ولشەۋسىز ۇلەس قوسىپ كەلگەن ۇلتتىق كۇرەسىمىزدىڭ اتى ايشىقتى جاناشىرى.

«بۇگىنگى كۇن كەشەگى كۇننىڭ شاكىرتى»، دەمەكشى، كەشەگى وتكەن بابالارىمىزدىڭ ۇرپاقتان-ۇرپاققا مۇرا ەتىپ قالدىرىپ كەتكەن  وسى ءبىر قۇدىرەتتى دە بەكزات ونەرىمىزدىڭ ەركىن قۇلاش جايا تۇسۋىنە بۇرىنعى وتكەن بالۋان بابالارىمىزدىڭ ۇلەسى زور ەكەنىندە داۋ جوق. سول ءتول ونەرىمىزدى بۇگىنگى ۇرپاققا شاشاۋسىز جەتكىزىپ بەرىپ كەتكەن  جانداردىڭ الدىندا باس يۋگە بولادى. جاندارى جانناتتان بولعاي  دەيمىز. ال، اتا كۇرەسىمىزدىڭ شارىقتاۋ جىلدارى ەلىمىز ەگەمەن العان جىلداردان باستاۋ الارى  بارشاعا ايان. ەلىمىز تاۋەلسىز ەل اتانعاننان سوڭ، ءتول كۇرەسىمىزدى جاڭا زامان ارناسىنا  بۇرا وتىرىپ، جاڭاشا تۇلەتىپ الەم ارەناسىنا شىعارعان بىردەن – ءبىر تۇلعا سەرىك ادام ۇلى تۇكەەۆتىڭ دە ەسىمىن ەرەكەش اتاپ وتكەن ورىندى شىعار. سەرىك ادام ۇلى دۇنيەجۇزىلىك قازاق كۇرەسى فەدەارتسياسىن باسقارعان جىلدارى ءتول كۇرەسىمىز ازيا ويىندارىنىڭ جابىق كەشەندى باعدارلاماسىنا كىرىپ، ەرەكشە دامىپ الەم ارەناسىنا شىعا باستادى. جانە دە سەرىك تۇكەەۆ وسى رايىمبەك باتىر بابامىزدىڭ تۋرنيرىنە ەرەكشە ىقىلاسپەن جاناشىرىقپەن قاراعان جاننىڭ ءبىرى. ويتكەنى، اۋىل تالانتتارىن اشاتىن رايىمبەك باتىردىڭ جارىسى سەكىلدى ءدۇبىرلى  باسەكەلەردەن قازاق ەلىنىڭ  اتانجىلىكتى ءاپايتوس بولاشاق بالۋاندارى ءوسىپ شىعاتىنىن جاقسى بىلگەن ەدى.  سوندىقتان قازاق كۇرەسى دەگەندە وسى اتا كۇرەسىمىزدىڭ دامۋىنا وراسان ۇلەسىن قوسقان جانداردىڭ ەسىمىدەرىن ەسكە الىپ وتىرعاننىڭ عيبراتى زور دەپ بىلەمىز.

حوش، سونىمەن رايىمبەك تۇكە ۇلىنىڭ اتىنداعى رەسپۋبليكالىق تۋرنيرگە ەلىمىزدىڭ بارلىق وڭىرىنەن 13 كوماندا، ياعني 400-گە جۋىق ءجاسوسپىرىم بوتا بالۋاندار كەلىپ جەڭىس ءۇشىن بوزكىلدە اياماي تەر توكتى.

جارىستىڭ باس حاتشىسى قۋانجان قۇلپەيسوۆتىڭ ايتۋىنشا بيىلعى جىلعى قاتىسۋشى بالۋانداردىڭ كۇرەس دەڭگەيلەرى وتە جوعارى كورىنەدى. كۇرەس كىلەمىندە بەلدەسكەن بالۋاندار شەبەرلىكتەرى بىرىنەن ءبىرى وتەتىن بولعاندىقتان جەڭىمپازداردى انىقتاۋ وڭاي ەمەس ەكەنىن ارداگەر بالۋان ايتىپ وتىر. ونىڭ باستى سەبەبى،  بىرىنشىدەن بۇگىنگى تاڭدا اتا كۇرەسىمىزگە دەگەن جاس بۋىننىڭ قىزىعۋشىلىعىنىڭ ارتىپ كەلە جاتقانى بولسا، ەكىنشىدەن  قاتىسۋشىلاردىڭ جىل ساناپ سانى ارتا تۇسكەنىنەن-اق بىلۋگە بولادى. ياع راسىمەندە وسىنداي الامان جەكپە-جەكتەردىڭ قازانىندا قايناپ شىڭدالعان جاس بالۋاندار بولاشاققا باتىل قادام جاساي تۇسەتىندەرى بەلگىلى. سوندىقتاندا رايىمبەك بابامىزدىڭ بۇل جارىسىن جاسوسپىرمدەر جىل بويى اسىعا كۇتىپ دايىندىقتارىن بارىنشا شىڭداپ كەلەدى.

جارىستىڭ سالتاناتتى اشىلۋىندا ءسوز العان قازاق كۇرەسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى، پروفەسسور ەرعالي مۇحيتدينوۆ، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، «بارىس» وردەنىنىڭ يەگەرى، قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءبىلىم بەرۋ سالاسىنىڭ ۇزدىگى، الماتى وبلىسىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى توققوجا ەستەنوۆ، سىندى ارداقتى اقساقلدار ءتول كۇرەسىمدەن وتكەلى وتىرعان ايتۋلى ءتۋينيردىڭ ەرەكشەلىگىنە توقتالىپ ءوتىپ، ءجاسوسپىرىم بالۋاندارعا اق باتالارىن بەردى. سونىمەن قاتار الماتى وبلىسى دەنەشىنىقتىرۋ جانە سپورت باسقاراماسى سپورتتىق ينفروقۇرىلىم مەن بۇقارالىق جانە ۇلتتىق سپورتتى دامىتۋ ءبولىمىنىڭ باسشىسى جاسۇلان بولات ۇلى قالياقپاروۆ   پەن الماتى وبلىسى ىلە اۋدانى اكىمىنىڭ ورىنباسارى قۋات قاراباي ۇلى اقشامباەۆتار ءداستۇرلى تۇردە وتكىزىلىپ كەلگەن رايىمبەك باتىردىڭ اتىنداعى جەكپە-جەكتىڭ ەلىمىزدە  ۇلتتىق كۇرەسىمىزدىڭ دامۋىنا ولشەۋسىز ۇلەس قوسىپ كەلگەن بىرەگەي جارىستىڭ ءبىرى ەكەنىنەن تىلگە تيەك ەتىپ، سىن كىلەمىنە شىعاتىن بالۋاندارعا ساتتىلىك تىلەدى.

سالتاناتتى اشىلۋى ءراسىمى اياقتالعاننان سوڭ بالۋاندار كۇرەسى جالعاسىن تاپتى. جارىستىڭ العاشقى كۇنگى قورتىندىسى بويىنشا 9 سالماق دارەجەسى بويىنشا كۇرەسكەن جەڭىمپاز بالۋانداردىڭ ەسىمدەرى بەلگىلى بولدى. 46 كگ سالماقتا جەتىسۋ وبلىسىنىڭ بالۋانى سەمباي نۇرىم التىن جۇلدەگەر اتانسا، 50 كگ الماتى قالاسىنان راحىمباي زامانبەك ءبىرىنشى ورىنعا يە بولدى. سونىمەن قاتار 55 جانە 60 كگ سالماقتاردا قىزىلوردالىق ءجۇسىپ نۇرساۋلەت پەن شىمكەنت قالاسىنان سەرىكباي ساعىندىقتار ءوز سالماقتارىندا توپ جاردى. سونىمەن قاتار 65 كگ،70 كگ،82 كگ جانە 82 كگ جوعارى سالماقتاردا قاراعاندى وبلىسىنان ەرتارعىن اسحات ۇلى، جەتىسۋ وبلىسىنان جيھانگەر مۇرات، جامبىل وبلىسىنان دوسىمجان تۇراش، شىمكەنت قالاسىنان نۇراسىل اسقار مەن قاراعاندى وبلىسىنان الىشەر سالىق ايتۋلى رەسپۋبليكالىق رايىمبەك باتىردىڭ اتىنداعى الامان جارىستىڭ جەڭىمپازدارى اتاندى.

جارىس جەڭىمپازدارى مەن جۇلدەگەرلەرى ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ دايىنداعان مەدال، كۋبوكتارىمەن قوسا  اقشالاي سىي-سىياپاتتارمەن ماراپاتتالدى. وسىلايشا قازاقتىڭ  باتىرى، ايگىلى قولباسشى حانگەلدى رايىمبەك تۇكە ۇلىنىڭ  اتىنداعى 24 مارتە ءوتىپ وتىرعان الامان جارىس  ساتتى اياقتالىپ، تاريح قويناۋىنا ەندى. ءيا، ءاربىر الاش ازاماتى ءتول كۇرەسىمىزدى وليمپيادا ويىندارىنان كورگىسى كەلەدى. كىم ءبىلسىن، ول كۇننىڭ دە اۋىلى الىس ەمەس شىعار. تالاي-تالاي قابىرعالى بالۋانداردىڭ توماعاسىن تۇرگەن بۇل تۋرنير ەشقاشان تۋىن تۇسىرمەسە ەكەن دەيمىز. ويتكەنى، بالۋاندار ۇلكەن جارىستار ارقىلى شىڭدالادى، وسەدى. ال، وسى ورايدا رايىمبەك باتىردىڭ اتىنداعى بايراقتى جارىستىڭ الار ورنى ايرىقشا.

اقىن ورداباي ۇلى

فوتو:  تورعىن نۇرعابىلقىزى