قازاق بوكسىنىڭ قايراتكەرى

(اۋىل مەن قالاعا سۇرە جول سالعان سپورت جاناشىرى ەرلىك جاربولوۆتىڭ رۋحىنا ارنالادى)

ەر نامىسى – ەل نامىسى دەمەكشى، ەل نامىسىن شەت جەردە تابىستى قورعاپ جۇرگەن ەر جۇرەك سپورتشىلارىمىزدىڭ بارشاسى اۋىل توپىراعىنان ءنار العان ەكەنى دالەلدەنگەن. اۋىلدا تۋىپ-ءوسىپ، سپورتقا دەگەن قابىلەتى بار تالانتتاردىڭ كوپشىلىگى اۋداندىق، وبلىستىق ءتىپتى، رەسپۋبليكالىق سپورت مەكتەپتەرىنە كەلىپ، شەبەرلىگىن شىڭداپ جاتادى.

بۇگىن ءبىز اۋىلدا تۋىپ-ءوسىپ، ارمان قۋىپ، الماتىعا كەلىپ، قازاق بوكسىنىڭ دامۋىنا ولشەۋسىز ۇلەس قوسقان ارداقتى اقساقال قازاقستان رەسپۋبليكاسىنا ەڭبەك سىڭىرگەن جاتتىقتىرۋشى، ەلىمىزدە بوكستى دامىتۋعا ەڭبەك سىڭىرگەنى ءۇشىن دەگەن التىنمەن اپتالعان مەملەكەتتىك مەدالدىڭ يەگەرى، كوپتەگەن ەلگە تانىمال بوكسشىلاردى جاتتىقتىرعان قۇرمەتتى باپكەر ەرلىك ماۋكەي ۇلى جاربولوۆتىڭ جارقىن بەينەسىن ەسكە الىپ، اتامىزدىڭ ءومىر جولىنان سىر شەرتكەلى وتىرمىز.

ءبىر اللادان حابار كەلسە ولمەيتىن جان جوق بۇل فانيدە. ءدام-تۇزىمىز تاۋسىلعان كۇنى ماڭگىلىك دۇنيەگە كەتە بارامىز. جۋىردا عانا اعامىزدى ەسكە الىپ، ءبىر ماقالا جازسام دەگەن ويمەن حابارلاسىپ قويايىن دەپ، تەلەفون شالعان بولاتىنمىن.

-وي، اينالايىن اقىنبىسىڭ؟ امان-ەسەنسىڭ بە؟ – دەپ قوڭىر داۋىسىمەن حال-جايىمدى سۇراعان ەدى. مەندە كوپتەن بەرى حابارلاسا الماي كەتكەنىمە كەشىرىم سۇراپ، اعامىزدىڭ قال-احۋالىن سۇراپ، اشىق جارقىن سويلەسىپ جاتىرمىن. سالدەن كەيىن مەن ول كىسىدەن كەزىندە الماتىعا العاش كەلگەندە ماعان قانىش ساتپاەۆ كوپ-كومەگىن بەردى دەپ بىردە ايتقانىن ەسىنە سالىپ، اتاقتى جانمەن اراداعى قانداي تۋىستىعى بار ەدى؟ – دەپ سۇرادىم. ول كىسى بىردە توقتاپ ويلانىپ بارىپ، تەلەفونمەن ماعان بار ءومىر جولىن قىسقاشا ايتىپ بەردى. سودان ءسال ۇنسىزدىكتەن كەيىن «ءاي، اقىن، مەن اۋرۋحانادا جاتىرمىن، ءسال سىرقاتتانىپ قالعان ەدىم. مەن تۋرالى ماقالا جازايىن دەسەڭ اللا رازى بولسىن ساعان. ال، سۋرەتتەر كەرەك بولسا ساعان بالام ارحات حابارلاسادى. ەكەۋىڭ بايلانىستى بولارسىڭدار»،  دەدى اۋىر دەم الىپ.

ارعى جاقتان اعامىزدىڭ ءسال قارلىققان  داۋىسىنان اۋىرۋدىڭ قاتتى مازالاپ تۇرعانىن سەزدىم دە، ارى قاراي ايتا بەرۋدىڭ ەش قاجەتى جوق ەكەنىن سەزىپ جىلى قوشتاسىپ تەلەفوندى ءوشىرىپ قويدىم. كەلەسى كۇنى ول كىسىنىڭ ءوزى حابارلاسىپ، ارحات ساعان سۋرەتتەردى جىبەرەدى، بالاممەن حابارلاسىپ الارسىڭ مەن ايتىم قويدىم، دەدى. وسىلايشا، ەرلىك اعامەن سوڭعى رەت سويلەسكەنىم وسى بولسا كەرەك. سودان مەن ماقالامدى جازىپ ءبىتىپ، ارحات جىبەرگەن كونە سۋرەتتەردى سالىپ، فەيسبۋك الەۋمەتتىك جەلىسىنە جاريا ەتىپ جىبەرگەن ەدىم.

كەلەسى كۇنى ارحاتقا قايتا حابارلاسىپ، ول كىسىنىڭ جۋىق ارادا تۇسكەن جەكە سۋرەتتەرى بولسا جىبەرۋىن سۇراپ حابارلاسقانىمدا، «اكەم كەشە تۇندە قايتىس بولدى»، دەگەن سۋىق حاباردى ايتقاندا، توبەمنەن جاي تۇسىرگەندەي وتىرا كەتتىم. وي، جالعان دۇنيە-اي، بەسكۇندىك بەرىلگەن ءومىر-اي، دەسەڭشى. جۋىردا عان سويلەسكەن اياۋلى اعامازبەن وسىلايشا قوشتاسىپ قالا بەرەمىن دەگەن وي بولساشى. اللا ماعان سەزدىرگەندەي ول كىسىنى ىزدەتتى، ماقالا جازدىرتتى، ونى اقپارات كوزدەرىنە جاريا ەتە باستاعان ساتتە سۇيىكتى پەندەسىن باقيلىق دۇنيەگە الىپ كەتە باردى.

ەرلىك اعانى مەن كوپ جىلدان بەرى تانۋشى ەدىم. ول كىسىمەن قانشاما رەت  ستۆ تەلارناسىندا ءتىلشى بولىپ جۇرگەنىمدە قانشاما رەت ستۋدياعا قوناققا شاقىرىپ، كەلىستى سۇحبات العان بولاتىنمىن. سپورتتىڭ، سونىڭ ىشىندە بوكستىڭ بۇگە-شىگەسىن جاقسى بىلەتىن كونەكوز اعامىز اسىرەسە، بوكس تاقىرىبىنا كەلگەندە سۋداعى بالىقتاي سەزىنىپ سالا بەرەتىن. ومىردەن كورگەنى مەن تۇيگەنى كوپ ارداگەر اعامىزدىڭ اڭگىمەسى جاراسىن تاۋىپ كەتە باراتىن.تىڭداي بەرگىڭ كەلەدى، تىڭداي بەرگىڭ.

ەندى قازاق بوكسىنىڭ ىرگەسىن قالاۋعا وراسان ۇلەسىن قوسقان مارقۇم ەرلىك  ماۋكەي ۇلى جاربولوۆتىڭ ءومىر تاريحىنان ءسوز ەتسەك.  ەرلىك اتامىز قازاقتىڭ دومبىرا ۇستاپ، سۇلۋ تابيعاتىن تالاي اقىن-جىراۋعا تۇزدىق بولعان، قاسيەتتى  قۇتتى مەكەن باياناۋىل ولكەسىندە تۋىپ وسكەن ەدى. بالالىق بالداۋرەنىن  ەرلىك اتامىز پاۆلودار وبلىسى باياناۋىل اۋدانىنىڭ س.تورايعىروۆ اۋىلىندا وتكىزەدى. اتتارى الاش قانا ەمەس، الەمگە ايان بولعان كوپتەگەن ءبىرتۋار ازاماتتاردى دۇنيەگە اكەلگەن قاسيەتتى  مەكەندە ەرلىك اتامىزدىڭ دا دۇنيە ەسىگىن اشىپ كىرۋى كەزدەيسوقتىق ەمەس دەپ ويلايمىز. جەر جاناتى باياناۋىلدىڭ توپىراعىنان 20-دان اسا اكادەميك، عالىم، گەنەرال، جازۋشىلار شىققاندىعى ەلگە بەلگىلى. سولاردىڭ ىشىندە ءماشھۇر ءجۇسىپ، قانىش ساتباەۆ، الكەي مارعۇلان، ساعي جيەنباەۆ تاعى باسقا دا اتتارى جەر جارار تۇلعالار بار. ەرلىك اتا بالعىن بالا كۇنىنەن ەكى نارسەگە قاتتى اۋەس بولىپ ءوسىپتى. ءبىرىنشى كوگەرشىن ۇستاۋ بولسا، ەكىنشىسى سپورت.

قاسيەتتى جەردىڭ قۇدىرەتى بويىنا قونعان ەرلىك ماۋكەي ۇلى وسە كەلە اكەسىنىڭ جەتەلەۋىمەن الماتىعا وقۋعا كەلەدى. ول دا ءبىر قىزىققا تولى وقيعا ەكەن. اۋىلداعى مەكتەپتى جاقسى وقىپ ءجۇرىپ، سپورتقا ەرەكشە كوڭىل ءبولىپ اينالىسا جۇرگەن قايسار بالا جۇدىرىقتاسا كەتكەندە جەڭبەي قويمايتىن باتىرلىعى بىرگە شىعا باستايدى. مەكتەپتى  جاقسى باعامەن بىتىرگەن بالاسىنىڭ بولاشاعىن ويلاپ، الاڭداعان اكەسى قالايدا جوعارى وقۋ ورنىنا اپارىپ ءتۇسىرۋدى ماقسات ەتەدى. ويتكەنى، دەنساۋلىعىنىڭ كۇن ساناپ ناشارلاپ بارا جاتقانىنا الاڭداعان جاربول قاريا جالىن اتىپ تۇرعان جان بالاسىن قالاعا وقىتۋعا بەل بۋىپ، الماتىعا ەرتىپ الىپ شىعادى. سونىمەن،  جاربول قاريا بالاسىن الىپ كەلىپ،  ەكىنشى ۆوكزالدان تۇسەدى. قالانى العاش كورگەن اۋىل بالاسىنا اينالا ءبارى تاڭسىق ءبارى عاجاپ بولىپ كورىنەدى. ءزاۋلىم سالىنعان ۇيلەردى كورگەندە قىزىعا قاراپ تاڭعالادى. ءيا، اۋىلداعى الاسا سالىنعان جەر تامدارمەن سالىستىرعاندا قالانىڭ ۇيلەرى پەيىشتىڭ سارايىنداي بيىك، اسەم. ەرلىك ازداپ ورىسشا بىلگەندىگىنىڭ ارقاسىندا تۋعان جيەنى، اتاقتى عالىم قانىش ساتپاەۆتىڭ پۋشكين كوشەسىندە ورنالاسقان جۇمىس ورنىن كوپ قينالماي ىزدەپ تاۋىپ بارادى. عالىمدار ۇيىنە جەتكەن سوڭ، ەسىكتەن كىرەبەرىستەگى كۇزەتشى ادامعا ءمان-جايدى ءتۇسىندىرىپ ايتادى. كۇزەتشى قاريا كىسى ەكەن، ولاردىڭ ىزدەپ كەلگەن ادامىنىڭ جەكە كابينەتى ەكىنشى قاباتتا ورنالاسقاندىعىن ايتىپ، اكەلى بالا ەكەۋىن ەكىنشى قاباتقا جول سىلتەيدى. سودان ەكەۋى تاس تەكپىرشەكتەر ارقىلى جوعارى كوتەرىلىپ بارىپ، قانىش ساتپاەۆتىڭ كابينەتىنە كەلىپ كىرەدى. اتاقتى عالىم جۇمىسىندا جوق ەكەن. ولاردىڭ كۇتۋ كەرەكتىگىن ويلاپ، جاعالاي تۇرعان بىلعارىدان جاسالعان جايلى ورىندىقتارعا كەلىپ جايعاسادى. ءبىراز كۇتكەننەن كەيىن اتاقتى عالىمنىڭ ءوزى دە كەلىپ ەسىكتەن كىرەدى. قازاق كسر عىلىم اكادەمياسىنىڭ ۇيىمداستىرۋشىسى ءارى ونىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى قانىش يمانتاي ۇلى ساتباەۆتى سول جىلدارى قازاقستان عانا ەمەس، الىس-جاقىن ەلدەردە  بىلمەيتىن ادام كەمدە-كەم بولاتىن. قانىش يمانتاي ۇلى كەڭەس وداعىنىڭ جانە قازاقستاننىڭ مەتاللوگەنيا مەكتەبىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى، قازاقتان شىققان تۇڭعىش اكادەميك. وسىنداي اتاقتى جانعا ەرلىك موڭكەي ۇلىنىڭ تۋىستىعى بولاشاعىنا زور سەپتىگىن تيگىزەدى.

قانىش 2 جاسقا كەلگەندە  اناسى ءاليما 33 جاسىندا  قايتىس بولادى. سول كەزدە ەرلىكتىڭ اكەسى ماۋكەيدىڭ تۋعان قارىنداسى نۇرىم اپاي بالا قانىشتى قوينىنا باسىپ، تۋماسا دا تۋعانداي بولىپ، انالىق مەيىرىممەن باعىپ قاعىپ وسىرگەن ەكەن. يمانتايدان بوكەش جانە قانىش دەگەن ەكى ۇل دۇنيەگە كەلگەن. «جۇيرىك بولار تۇلپاردى ق ۇلىن كەزىنەن تانۋعا بولادى»، دەمەكشى، اتاقتى عالىم بالا كەزىنەن-اق،  باياناۋىل ءوڭىرىن ارالاپ، اسىل  تاستاردى جيناپ، وعان قاتتى قىزىعۋشىلىق بىلدىرگەنىن ەرلىك اكەسىنەن تالاي رەت ەستىسى كەرەك.

حوش، سونىمەن كوپتەن بەرى كورىسپەگەن تۋىستار قۇشاقتاسىپ، قاۋىشىپ ەسىك الدىندا ءبىراز تۇرىپ قالادى. سوسىن قانىش يمانتاي ۇلى اكەلى بالالى ەكەۋىن ىشكە كىرىڭدەر دەپ يشارات بىلدىرەدى. كابينەتتىڭ ىشىندە ۇزىننان ۇزاق سوزىلىپ جاتقان ستولدىڭ ۇستىندە ءتۇرلى-ءتۇستى تاستار قويىلعان ەكەن. ەل-جايدى  سۇراستىرىپ بولعاننان كەيىن ەرلىكتىڭ اكەسى بالاسىن تانىستىرا وتىرىپ، ونى وسىندا وقۋعا الىپ كەلگەنىن، ءوزىنىڭ وسى بالاعا ءبىر كومەك قولىن تارتۋىن ايتىپ بارىپ توقتايدى. ءمان-جايدى تۇسىنگەنىپ، قانىش يمانتاي ۇلى ءوزىنىڭ كومەكشىسى تاسبولات دەگەن جىگىتتى شاقىرىپ الىپ، قوناقتاردى ۇيىنە اپارىپ ورنالاستىرۋىن ايتادى. عالىمنىڭ ۇيىنە كەلگەننەن كەيىن جول ءجۇرىپ شارشاعان ولار، ءبىراز سەرىگىپ الادى. الگى تاسبولات وسى ارادا دۇكەندەردى  ارالاپ  قوناقتارعا  تازا كيىمدەر ساتىپ الىپ كەلىپ قويعان ەكەن. ەلدەن كەلگەن قوناقتارعا سۋ جاڭا كيىس كيىمدەرىن الىپ كەلگەن ەكەن. اكە مەن بالا ەسكى كيىمدەرىن تاستاپ، تۋىسى قانىش ساتپاەۆتىڭ ساتىپ اپەرگەن سۋ جاڭا كيىمدەرىن ۇستەرىنە كيىپ الىپ قالالىق بولىپ شىعا كەلەدى. كوپ ۇزاماي بەلگىلى عالىمنىڭ ءوزى ۇيگە تۇسكى اسقا كەلەدى. بارلىعى تاماقتانىپ العاننان كەيىن قوناق بولمەسىنە كىرىپ، بالا ەرلىكتىڭ بولاشاعى تۋرالى اڭگىمە وربىتەدى. ەندى وسى تۇستا ەرلىك اعامىزدىڭ اۋزىنان ەستىگەن اڭگىمەگە قۇلاق تۇرسەك.

قانىش يمانتاي ۇلى ەرلىكتىڭ ورتا مەكتەپتى بىتىرگەنى تۋرالى قۇجاتتارىن قاراپ شىعىپ، «ءاي، مىنا بالا جاقسى وقىپتى عوي. قانداي ينيستيتۋتا وقۋعا نيەتىڭ بار، – دەدى ماعان بۇرىلىپ قاراپ. سوندا مەن:

–فيزكۋلتۋرنىيدى وقۋعا كەلدىم دەپ جاۋاپ بەردىم. وسى كەزدە اكەم سوزگە ارالاسىپ، بۇل توبەلەسكە جاقىن، ودان دا پايداسى قانىش اعاڭ سياقتى ينجەنەر، گەولوگ بولاتىن وقۋدى ايتپايسىڭبا؟ – دەپ ماعان الارا قارادى.

ء–اي، اقساقال، قازىر بىزدە مىقتى سپورتشىلار جەتىسپەيدى. قاتارداعى جامان ينجەنەر بولعانشا  دارىندى سپورتشى بولىپ اتى شىعىپ جاتسا، ودان ارتىق نە بار دەپ، قانىش يمانتاي ۇلى ءوز ويىن ءبىلدىردى. سوسىن ماعان قاراپ:

–ال جارايدى بالا، وندا ەرتەڭ سەن 28 پانفيلوۆشىلار ساياباعىنىڭ بۇرىشىندا ورنالاسقان سول ينستيتۋتقا بار. مەنى قانىش ساتباەۆ جىبەردى دە.

سونىمەن كەلەسى كۇنى مەن سوۆەتسكي 22 دەگەن ءۇيدى تاۋىپ بارىپ، دەنشىنىقتىرۋ ينيستيتۋتىنىڭ رەكتورى حامزا مۇحامەدجانوۆتىڭ قابىلداۋىندا بولىپ، بار جاعدايدى ايتتىم. ول كىسى ماقسۇت وماروۆتى شاقىرىپ الىپ، مەنى بىلايشا ايتقاندى تابىستاپ تۇرىپ:

–بىزدە اۋىلدان كەلگەن بالالار جوقتىڭ قاسى ەدى، سونشاما شالعاي جەردەن وسى وقۋعا كەلىپ وتىرعان بۇل بالادان جاقسى مامان شىعاتىن شىعار، جولىڭ بولسىن دەپ مەنىڭ قولىمدى العانى ەسىمدە قالىپتى. ال ماقسۇت اعانى سوندا ءبىرىنشى كورۋىم ەدى. ماقسۇت وماروۆ قازاق بوكسىنىڭ نەگىزىن قالاعان شوقىر بولتەك ۇلىنىڭ ءتول شاكىرتى، 1959 جىلى وتكەن كسرو حالىقتارىنىڭ ەكىنشى سپارتاكياداسىندا كۇمىس جۇلدەنى جەڭىپ العان تالانتتى  بىلعارى قولعاپ شەبەرى. سول جىلدارى بوكستان گ.روجكوۆ، ە.حاسانوۆ، م.حايرۋدتينوۆ، ا.كادەتوۆ، ۆ.كاريموۆ، ءا.نۇرماقانوۆ، س.ابدىناليەۆتەردىڭ ەسىمدەرى ەلگە جاقسى تانىلا باستاعان كەز. سوندىقتان دا ماقسۇت اعاداي  اتا بەلگىلى بوكس شەبەرىن كوزىممەن كورىپ، قولىن ۇستاعانىما قاتتى قۋانعان ەدىم. ارمانىم ورىندالار ساتتەر جاقىنداعان سياقتى دەپ ىشىمنەن تاۋبە ەتىپ قويعانىم ەسىمدە.

سونىمەن ەمتيحاندى جاقسى تاپسىرىپ، وقۋعا ءتۇستىم دە كەتتىم. العاشقى ستۋدەنتتىك اۋىلشارۋشىلىق جۇمىسىن ماقتارالدا وتكىزىپ قايتتىق. سودان كۇزدە وقۋ جىلى دا باستالىپ، ارمانداعان دەنشىنىقتىرۋ ينيستيتۋىنىڭ ستۋدەنتى بولىپ شىعا كەلدىم. كوپ ۇزاماي جاتاقحانا الدىم. بىردە ستۋدەنت دوستارىمنان ءابدىسالان نۇرماقانوۆ بوكستان توپ جيناپ جاتقانىن ەستىپ، بارىپ جازىلدىم. وسىلاي اتاقتى بوكسشىنىڭ ۇيىرمەسىنە ءتۇسىپ، ناعىز بوكسشى قالاي بولۋ كەرەكتىگىنىڭ الىپپەسىن ۇيرەنىپ، تارتىپكە كوپ ءمان  بەرەتىن ارداگەر سپورتشىنىڭ ۇلكەن  مەكتەبىنەن ءوتتىم دەسە بولادى. بوكسپەن اينالاسا ءجۇرىپ قازاقستان بىرىنشىلىكتەرىندە دە باعىمدى سىناپ، جۇلدەگەر دە اتاندىم. ال 1965 جىلى وتباسىن قۇردىم. نەگىزى مەن اۋىلدان كەلگەن سوڭ اۋىل جاققا بۇيرەگىم بۇرىپ تۇراتىن ادەتتى اللا تاعالا ماعان تەلىپ بەرسە كەرەك. الماتىدان مەن 1966ج  پاۆولدارعا بوكستان وبلىستىڭ اعا جاتتىقتىرۋشىسى بولىپ قىزمەت بابىمەن كەتىپ قالدىم. وسى وڭىرگە كەلىپ جۇمىس ىستەگەن 3 جىلدىڭ ىشىندە رەسپۋبليكامەن قاتار، كەڭەستەر وداعىنىڭ كولەمىندەگى جارىستاردا توپجارعان تالانتتى بىرنەشە بىلعارى قولعاپ شەبەرلەرىن دايىنداپ شىعارعانىم وتىرىك ەمەس. مىسالى، باقىتجان قاناپيانوۆ، بولات ءابدىراحمانوۆ جانە عادىلبەك سادىرباەۆ، باۋىرجان مەن تالعات بەردىبەكوۆتەر سەكىلدى تالانتتاردى ۇلكەن بوكس ارەناسىنا الىپ شىقتىم. جالپى مەن ۇلكەن سپورتتا جۇرگەن ۋاقىتىمدا بوكستان  بەس بىردەي سپورت زالىن اشقان ەكەنمىن. ونىڭ ەكەۋىن پاۆلوداردا بولسا، ۇشەۋىن الماتىدا اشىپ، قانشاما جاس  تالانتتاردى تاربيەلەپ قاناتىن قاتايتتىم. مەنىڭ جانىمدا جۇرگەن  ىنىلەرىم، ايتالىق، تۇرسىن ەدىلوۆتىڭ شاكىرتتەرىنىڭ ءبىرى باقىت سارسەكباەۆ وليمپيادا ويىندارىندا چەمپيون اتاندى. سول سەكىلدى مەن باسشىلىق ەتكەن سپورت  مەكتەبىنىڭ تۇلەگى ەلەونورا ءابۋتالىپوۆا الەم چەمپيونى بولىپ، قازاقستاننىڭ اتىن الەمگە تانىتتى. ءيا، باپكەرلىك وڭاي ماماندىق ەمەس. تالعات بەردىبەكوۆ پەن داۋلەتبەك عازيزوۆ سەكىلدى شاكىرتتەرىمنىڭ دە بالالارى ءبىرتالاي بيىك بەلەستەردى باعىندىردى. توپ بالانىڭ اراسىنان ناعىز حاس شەبەردى دايىنداپ ءبولىپ الىپ شىعۋ ءۇشىن، قانشاما كۇش جۇمسالىپ، جۇيكەڭ جۇقاراتىنى ءمالىم. بىراق، ەشقاشان يگىلىكتى ءىس ءۇشىن توككەن تەر، قىلعان ەڭبەگىڭ ەش كەتپەيدى مەن سوعان سەنەمىن. سول جىلدارى مەنىڭ ءوڭىر سپورتىنداعى ورەلى جۇمىسىم سپورت مينيسترلىگىنىڭ نازارىنا ىلىكسە كەرەك. ءبىر جولى ەل سپورتىنىڭ تىزگىنىن ۇستاعان  كاركەن احمەتوۆ  مەنى الماتىعا اۋىسىپ كەلۋىمدە سۇرادى. وسىلايشا، الاتاۋدىڭ باۋىرىنداعى قايتالانباس قىزىقتى ستۋدەنت شاعىمدى وتكىزگەن سۇيىكتى قالام الماتىعا قايتا ورالىپ كەلدىم. سودان بەرى كوپ جىلداي وليمپيادالىق سپورت مەكتەپتەرىندە ديرەكتور بولىپ كوپتەگەن دارابوز سپورتشىلاردىڭ حالىقارالىق، الەم، ەۋروپا، وليمپيادا ويىندارىنىڭ بيىگىنە كوتەرىلۋىنە بارىنشا كۇش-جىگەرىمدى سالىپ كەلدىم، – دەپ، ەرلىك اقساقال ءسوزىن اياقتادى.

ءيا، قازاق سپورتىنىڭ اتان جىلىگى، ارداقتىسى، قازاق بوكسىنىڭ مايتالمانى، قوزعاۋشىسى، كونەكوز قارياسى، قازاقستانعا ەڭبەگى سىڭگەن جاتتىقتىرۋشى ەرلىك موڭكەي ۇلى جاربولوۆتىڭ قازاق بوكسىنداعى ەڭبەگى، قازاق سپورتىنىڭ تاريحىندا  التىن ارىپپەن جازىلىپ قالاتىنىنى ءسوزسىز. سونداي-اق، ارداقتى ارداگەر قالا مەن اۋىل سپورتىنىڭ اراسىنداعى بايلانىستى جاڭعىرتىپ تۇرە جول سالعان جاننىڭ ءبىرى. اۋىل سپورتىن كوتەرۋدە دە ارداگەر اعا قوماقتى قادامدار جاساپ، ول ىستەرى ءوز ناتيجەسىن بەرگەن. مىسالى، كوپتەگەن ءىرى تۋرنيرلەر قالا نەمەسە وبلىس ورتالىقتارىندا وتەتىنى بەلگىلى. وسىنداي زاڭدىلىققا وزگەرىستى العاش اكەلگەندەردىڭ ءبىرى ەرلىك جاربولوۆ ەكەنىن بىرەۋ بىلسە بىرەۋ بىلمەس. سول كەزدەرى كوپتەگەن جاندار سىن ايتقان ەكەن. بىراق، ءبىر ايتقانىنان قايتپايتىن قايسار جان، اۋىل –ايماقتاردا ءىرى جارىستاردى وتكىزۋىن بىردە توقتاتپاعان. قايتا كەرىسىنشە، ءتىپتى شالعايدا جاتقان اۋىل، اۋداندارعا ات باسىن ءجيى بۇرىپ وتىرعان. سونداعى بار ماقسات اۋىل بالالارى دا ءدۇبىرلى بوكس جارىستارىن كورىپ تالابى ويانار دەگەن ءۇمىت بولسا كەرەك.

ول ءىسىنىڭ جەمىسىن ارداگەر سپورتشى الداعى جىلداردان كورەدى. سونىمەن قاتار، ەرلىك اعا سوناۋ 1982 جىلى تۇڭعىش رەت بوكستان  الماتىداعى  ورتالىق تسيركتە كەڭەس وداعىنىڭ ەكى مارتە باتىرى ت.بيگەلدينوۆ اتىنداعى حالىقارالىق جارىستى ۇيىمداستىرۋعا مۇرىندىق بولا بىلگەن. تالاي-تالاي تالانتتاردى ەلگە تانىتقان سول ءبىر بايراقتى سىندى بوكس ارداگەرى 8 جىلداي ۇزبەي وتكىزىپ، داستۇرلىك جارىستىڭ بىرىنە اينالدىرعان ادام. بالالار مەن جاسوسپىرىمدەردى وليمپيادالىق دايارلاۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى بولىپ جۇرگەن جىلدارى 16 حالىقارالىق دارەجەدەگى سپورت شەبەرى، 67 سپورت شەبەرى، 199 سپورت شەبەرلىگىنە ۇمىتكەرلەردى دايىنداپ شىعارعان ەكەن. مىنە، ايتا بەرسەڭ ەڭبەگى ءبىر تۇيەگە جۇك ارتقانداي ارداقتى جان ارتىنا ولمەستەي، وشپەستەي مۇرا قالدىرىپ كەتتى.  قازاق ەلىنە دارىندى مامانداردى وقىتىپ شىعارىپ وتىرعان  التىن قولدى ۇستاحانا ىسپەتتەس قازاقتىڭ ۇلتتىق سپورت جانە تۋريزم اكادەميسىنىڭ  قۇرمەتتى پروفەسسورى، قر ەڭبەگى سىڭگەن جاتتىقتىرۋشى، ۇلتتىق دارەجەدەگى تورەشى، ەرلىك موڭكەي ۇلى كوپجىلدىق تاجىربيەسىن بولاشاق قازاقتىڭ  جاستارىنا  سوڭعى دەمى تاۋسىلعانشا بەرىپ ءوتتى. قۇرمەتتى سپورت ارداگەرىنىڭ جاس ۇرپاققا بەرەرى ءالى جەتەر ەدى. ومىرلىك جارى  سارا اپايمىزدان تۋعان ءۇش بالادان 8 نەمەرە، 8 شوبەرە ءسۇيىپ، باقىتتى قاريا وسىلايشا ماڭگىلىك ومىرگە كەتە باردى. قازاق بوكسى اۋىر قازانى باسىنان كەشىرىپ وتىر. قازاق بوكسىنىڭ دامۋىنا سۇبەلى ۇلەس قوسقان، ايتۋلى تۇلعا، مارقۇم ەرلىك جاربولوۆتىڭ ءومىر جولىنان اڭگىمە ءتۇيىنىن از دا بولسا تارقاتقانداي بولدىم.

ەرلىك اتامىزدىڭ  ارمانى دا بار ەدى. ول – الماتىدا كوپتەگەن بوكس كەشەندەرىن سالۋ بولاتىن. قازاقستان بوكستان الەمدەگى كوشباسشى مەملەكەتتەردىڭ ءبىرى ەكەنى انىق. سوندىقتان دا بوكس سارايلارىنىڭ قاتارى كوبەيسە، تالانتتارىمىزدىڭ سانى دا ارتا تۇسەر ەدى، دەگەندى ءجيى ايتۋشى ەدى اسىل اتامىز.

ءسوز سوڭىندا ورىس حالقىنىڭ ۇلى اقىنى  س.ا.ەسەنيننىڭ: «ءومىرىن ارپالىسقا باعىشتاعان، ۇلى مۇرات قورعاۋدان قالىسپاعان. اياۋلى ارداگەرگە باس يەمىن»، دەگەن قاناتتى ولەڭ شۋماقتارىمەن اياقتاسام دەيمىن. بۇل ولەڭ سوزدەرى قازاق بوكسىنىڭ دامۋىنا وراسىن ۇلەسىن قوسقان، ارداگەر سپورتشى ەرلىك جاربولوۆتىڭ  رۋحىنا ارنالعانداي.

 

اقىن ورداباي ۇلى،

الماتى