ەڭبەگى ەرەن جاقسىلىق نەمەسە وسىدان ءۇش اي بۇرىن جازىلعان ماقالا

بيىل كۇزدە بوز كىلەم مەن بيزنەستە ابىرويعا بولەنگەن جاقسىلىق ۇشكەمپىروۆتى كوپ بولىپ جۇمىلىپ، «قازاقستاننىڭ ەڭبەك ەرى» اتاعىنا ۇسىنساق، دەگەن ىڭعايدا ماقالا دايىنداپ، جاقسىلىق اعانىڭ وزىنە حابارلاسقان ەدىم. اعا بولسا: «قويا تۇرايىق، ءبىر بۇيىرعانى بولار»، دەپ توقتاتقان ەدى. كەشە ەڭبەك ەرىنىڭ التىن جۇلدىزىن وڭىرىنە قاداعان ۇشكەمپىروۆكە قاتىستى سول جازبانى فەيسبۋككە جاريالاعاندى ءجون كوردىم.

«مەملەكەتتىڭ تۋى ەكى جاعدايدا عانا ارنايى كوتەرىلەدى. ەل باسشىسى ءبىر ەلگە رەسمي ساپارمەن بارعاندا جانە سپورتشى جەڭىس تۇعىرىنا كوتەرىلگەن ساتتە». وسى ءبىر اۋىز ءسوز سپورتتىڭ قوعامداعى ورنىنا ولشەم بولا الا ما؟

ەندى مىنا تىركەسكە نازار اۋدارايىق: «سپورت — ەل نامىسى، دەنە شىنىقتىرۋ — دەنساۋلىق كەپىلى». Cپورتتىڭ ەل نامىسى ەكەنى داۋ تۋعىزبايتىن زاماندا عۇمىر كەشىپ جاتىرمىز.

ءيا، ساڭلاقتارىمىزدىڭ ۇلت رۋحىن كوتەرۋدەگى ەڭبەگىن تارازىعا تارتىپ نەمەسە مەترلەپ ولشەي المايسىڭ. بۇل دەگەنىڭىز تۇتاس ءبىر ۇلتتىڭ جۇرەگىنە ۇيالاعان قۋانىشپەن، ەل مارتەبەسىنىڭ اسقاقتاۋىمەن جانە تاريحقا تىركەلگەن جەڭىسپەن ولشەنەتىن اسا ءبىر قۇندى دۇنيە.

وسى تۇرعىدان العاندا جاقسىلىق ۇشكەمپىروۆتىڭ قازاقتىڭ سپورت تاريحىنداعى ورنى بولەك. ءالى ەسىمدە، 1980 جىلى ۇشكەمپىروۆ وليمپيادا چەمپيونى اتانعان ساتتە ۇلانعايىر قازاق دالاسى شاتتىقتان تەربەلىپ تۇرعانداي سەزىمدە بولدىق. مىڭداعان جاننىڭ جانارىنا مولدىرەگەن جاس تۇندى. سول تۇستاعى التى جارىم ميلليون الاش جۇرتى جاقسىلىق ۇشكەمپىروۆ، ءشامىل سەرىكوۆ، سەرىك قوناقباەۆتاردىڭ وليمپيادا ويىندارىنداعى عاجاپ جەڭىسىنە بالاشا قۋاندى. ءوزىنىڭ تۋعان جۇرتىن، قانى ءبىر باۋىرلارىن ارقا-جارقا شاتتىققا بولەگەن ەرلەردە نە ارمان بار ەكەن، شىركىن!

جيىرما توعىز جاسىندا وليمپ شىڭىندا ات ويناتقان جاقسىلىق ۇشكەمپىروۆ 1981 جىلى الەم چەمپيوناتىن ۇتىپ الدى. 1982 جىلى الەم كۋبوگى مايدانىندا جەكە-دارا شىقتى. مىنە، قاراڭىز، كسرو قۇراماسىنىڭ 7-8 جىل اياعىنا شىدەر سالعان ۇشكەمپىروۆ وزىنە بەرىلگەن ءۇش مۇمكىندىكتى ءشاۋلى قىرانداي ءىلىپ ءتۇستى. قاجىدىم، شالدىقتىم، جاسىم ۇلعايدى دەگەن جوق. جولىن كەسكەن، تۇساعان ادامدارعا قاباعىن دا شىتپاستان اللا تاعالا بەرگەن مۇمكىندىكتى قاپىسىز پايدالاندى.

سەكسەنىنشى جىلعا دەيىن سپورت اۋەسقويلارى بولماسا، جالپاق جۇرت جاقسى تاني قويماعان ۇشكەمپىروۆتىڭ داڭقى ءبىر-اق ساتتە اسپانداپ سالا بەردى. ءتۇتىنىن ۇزبەي جالعاسقان ءۇش جەڭىسىنىڭ ارقاسىندا ول تەك قازاقتار اراسىندا عانا ەمەس، بۇكىل كەڭەس وداعىنا تانىمال بولدى.

وتكەن عاسىردىڭ سوڭعى جىلدارىندا جاقسىلىق ۇشكەمپىروۆ جەكە كاسىپكە بەت بۇردى. قازىر مىڭعىرتىپ مال ايداعان وتىرعان بەلدى كاسىپكەر. الماتىنىڭ ىرگەسىندەگى مىڭباەۆ اۋىلىندا چەمپيون تۇرعىزعان سپورت كەشەنىندە 200-دەي بالا كۇرەس پەن بوكسقا دەن قويسا، جاقسىلىق اشقان بالاباقشادا 100-گە تارتا ءبۇلدىرشىن تاربيە الىپ جاتىر. سپورت كەشەنى مەن بالاباقشانىڭ بار شىعىنى جاقاڭنىڭ موينىندا. جاقسىلىق اعامىز اۋىلداعى سپورتشى بالالاردى ءوز قارجىسىنا جارىستارعا جىبەرىپ تۇرادى. وسى اۋىلداعى مال قوراسى مەن گاراج جاقاڭنىڭ تىكەلەي كىرىسۋىمەن سالىندى.

ۇشكەمپىروۆ مىڭباەۆ اۋىلىنداعى مەشىتتى جاقسىلاپ جوندەتىپ، تالاي ادامنىڭ باتاسىن العان ازامات. سونىمەن قاتار، رەتى كەلگەندە جوق-جىتىك جاندارعا قول ۇشىن سوزىپ تۇرادى. ءبىر عانا مىڭباەۆ اۋىلىندا جەتپىستەي ادامعا جالاقى تولەپ وتىر. ۇشكەمپىروۆتىڭ الماتى وبلىسىنىڭ جامبىل جانە بالقاش اۋداندارىنداعى شارۋاشىلىقتارىندا 8000-داي سيىر، 3000 جىلقى بار.

جاقسىلىق ۇشكەمپىروۆ مال شارۋاشىلىعىنا دەن قويعاننان بەرى قازاقتىڭ اقباس سيىرى مەن «اۋليەكول» تۇقىمدارىن كوبەيتۋگە باسا نازار اۋدارىپ كەلەدى. نەگىزگى باعىتى مال بورداقىلاۋ بولعاندىقتان، شەتەلدەن ءىرى قارا تۇقىمىن اكەپ، ىشكى جانە سىرتقى نارىققا ەت ساتا باستاعانىنا دا ءبىراز ۋاقىت بولدى.

قازىرگى تاڭدا جاقاڭ الماتى وبلىسىنداعى شەتەلدەرگە ەت ەكسپورتتايتىن ءىرى كاسىپكەرلەردىڭ ءبىرى.

جاقاڭ رەسپۋبليكانىڭ ۇلتتىق قۇراماسىنداعى باۋىرلارىنا ات باسىن بۇرىپ تۇرادى. جىگىتتەر ءىرى جارىستارعا اتتاناردا ۇشكەمپىروۆ ءبىر مالىن سويىپ، داستارحان جايادى. ال، دۇرمەكتى سىننان ولجالى قايتقان پالۋاندارعا اتىن مىنگىزىپ، سىي-سياپاتىن جاسايدى. بۇل دەگەنىڭىز، اتا-بابا جولىنا ادال، ونەگەلى ازاماتتاردىڭ عانا قولىنان كەلەتىن تىرلىك.

مىنە، قادىرلى اعايىن، جاقسىلىق ۇشكەمپىروۆتىڭ بوز كىلەمدەگى جانە جەكە كاسىپتەگى تابىستارى مەن يگى ىستەرىن قىسقاشا شولىپ وتتىك. ەندى اڭگىمەنىڭ تۇيىنىنە كەلەيىك.

مادەنيەت پەن ونەردەگى، ءوندىرىس پەن اۋىلشارۋاشىلىعى سالاسىنداعى تالاي تۇلعالارىمىز «حالىق قاھارمانى»، «قازاقستاننىڭ ەڭبەك ەرى» اتاعىنا يە بولدى. ماڭدايالدى ازاماتتاردىڭ ەڭبەگى باعالانعانىنا العىستان باسقا ايتارىمىز جوق. ءبىزدى مازالايتىنى: سپورت سالاسىنداعى مايتالماندارىمىزدان نەگە «حالىق قاھارمانى» نەمەسە «قازاقستاننىڭ ەڭبەك ەرى» شىقپاي ءجۇر؟ مىسالى، جاقسىلىق ۇشكەمپىروۆ كۇرەس زالىندا قارا تەرگە مالشىنىپ 15 جىل تەر توكتى. جاقاڭنىڭ ون بەس جىلدا قانشا توننا سالماق «قۋعانى» ءبىر اللاعا عانا ايان. قانشا رەت اياق-قولىن اۋىرتىپ، دارىگەرگە جۇگىنگەنى، نەشە رەت قابىرعاسىن قايىستىرىپ، توسەككە تاڭىلعانى قازىر كورگەن ءتۇس ءتارىزدى. ال كسرو قۇراماسىنىڭ جاتتىعۋ جيىنىنا 1973 جىلدان باستاپ 1984 جىلدىڭ كوكتەمىنە دەيىن قاجىماي-تالماي قاتىسقان ەڭبەگىنىڭ ءوزى نەگە تۇرادى؟! 1973-1978 جىلداردا كسرو كلاسسيكالىق كۇرەس قۇراماسىنداعى جالعىز قازاق پالۋانى وسى جاقسىلىق ۇشكەمپىروۆ ەكەنىن دە ۇمىتپاۋىمىز كەرەك. جەر شارىنىڭ التىدان ءبىر بولىگىن باۋىرىنا باسقان كەڭەس وداعىنىڭ 2 دۇركىن چەمپيونى، 3 مارتە كۇمىس جۇلدەگەرى! گرەك-ريم كۇرەسىنەن كسرو حالىقتارى سپارتاكياداسىنىڭ جەڭىمپازى ءارى چەمپيونى اتانعان ءبىرىنشى قازاق بالۋانى! سپورتتىڭ بۇكىل جەكپە-جەك تۇرلەرىنەن وليمپيادانىڭ التىن تۇعىرىنا تابان تىرەگەن تۇڭعىش قازاق! وسى اقجولتاي جەڭىستەرىنە قازىرگى كاسىپكەر رەتىندەگى تابىستارىن قوسساڭىز، جاقسىلىق ۇشكەمپىروۆتىڭ قازاق ەلىنىڭ ەڭ جوعارى ناگرادالارىنىڭ بىرىنە لايىق ەكەنى داۋ تۋعىزباسا كەرەك.

كەشەگى كەڭەس وداعى كەزىندە قيىرداعى سوۆحوزداردىڭ ىسكەر مەحانيزاتورلارى سوتسياليستىك ەڭبەك ەرى اتانىپ جاتتى. تاياۋ جىلدارى اتاقتى سكريپكاشى، بەلگىلى ونەر قايراتكەرى ايمان مۇساقوجاەۆا «قازاقستاننىڭ ەڭبەك ەرى» اتاعىنا يە بولدى. ايمان وسى مارتەبەگە جەتكەندە ونەر تىلەۋلەستەرى ءبىر جەلپىنىپ قالدى. شىنتۋايتىنا كەلگەندە، ايمانعا كورسەتىلگەن قۇرمەت — تۇتاس قازاق ونەرىنىڭ مەرەيى بولاتىن.
ال ونەر سالاسىنداعى ارىپتەستەرىنە قاراعاندا الەمدىك دەڭگەيدەگى دودالارعا ءجيى باراتىن، اي سايىن، اپتا ارالاتىپ قازاق ەلىنىڭ حالىقارالىق ارەناداعى بەدەلىن كوتەرىپ جاتقان سپورت سالاسىنا دا ءبىر ەڭبەك ەرى قاجەت-اۋ. وليمپيادا ويىندارى مەن كسرو چەمپيوناتىندا الاش جۇرتىنا العاشقى التىن مەدالدى تارتۋ ەتكەن اقجولتاي جاقسىلىق وسىنداي مارتەبەگە لايىق دەر ەدىك!

قادىرلى اعايىن، سىزدەر نە ايتاسىزدار؟!

قىدىربەك رىسبەك،

جۋرناليست، پۋبليتسيست