SportPress.kz Qazaqstan sport jańalyqtary
Bıyl kúzde boz kilem men bızneste abyroıǵa bólengen Jaqsylyq Úshkempirovty kóp bolyp jumylyp, «Qazaqstannyń Eńbek Eri» ataǵyna usynsaq, degen yńǵaıda maqala daıyndap, Jaqsylyq aǵanyń ózine habarlasqan edim. Aǵa bolsa: «qoıa turaıyq, bir buıyrǵany bolar», dep toqtatqan edi. Keshe Eńbek Eriniń altyn juldyzyn óńirine qadaǵan Úshkempirovke qatysty sol jazbany feısbýkke jarııalaǵandy jón kórdim.
«Memlekettiń týy eki jaǵdaıda ǵana arnaıy kóteriledi. El basshysy bir elge resmı saparmen barǵanda jáne sportshy jeńis tuǵyryna kóterilgen sátte». Osy bir aýyz sóz sporttyń qoǵamdaǵy ornyna ólshem bola ala ma?
Endi myna tirkeske nazar aýdaraıyq: «Sport — el namysy, dene shynyqtyrý — densaýlyq kepili». Cporttyń el namysy ekeni daý týǵyzbaıtyn zamanda ǵumyr keship jatyrmyz.
Iá, sańlaqtarymyzdyń ult rýhyn kóterýdegi eńbegin tarazyǵa tartyp nemese metrlep ólsheı almaısyń. Bul degenińiz tutas bir ulttyń júregine uıalaǵan qýanyshpen, el mártebesiniń asqaqtaýymen jáne tarıhqa tirkelgen jeńispen ólshenetin asa bir qundy dúnıe.
Osy turǵydan alǵanda Jaqsylyq Úshkempirovtyń qazaqtyń sport tarıhyndaǵy orny bólek. Áli esimde, 1980 jyly Úshkempirov Olımpıada chempıony atanǵan sátte ulanǵaıyr qazaq dalasy shattyqtan terbelip turǵandaı sezimde boldyq. Myńdaǵan jannyń janaryna móldiregen jas tundy. Sol tustaǵy alty jarym mıllıon alash jurty Jaqsylyq Úshkempirov, Shámil Serikov, Serik Qonaqbaevtardyń Olımpıada oıyndaryndaǵy ǵajap jeńisine balasha qýandy. О́ziniń týǵan jurtyn, qany bir baýyrlaryn arqa-jarqa shattyqqa bólegen erlerde ne arman bar eken, shirkin!
Jıyrma toǵyz jasynda Olımp shyńynda at oınatqan Jaqsylyq Úshkempirov 1981 jyly álem chempıonatyn utyp aldy. 1982 jyly Álem kýbogy maıdanynda jeke-dara shyqty. Mine, qarańyz, KSRO quramasynyń 7-8 jyl aıaǵyna shider salǵan Úshkempirov ózine berilgen úsh múmkindikti sháýli qyrandaı ilip tústi. Qajydym, shaldyqtym, jasym ulǵaıdy degen joq. Jolyn kesken, tusaǵan adamdarǵa qabaǵyn da shytpastan Alla Taǵala bergen múmkindikti qapysyz paıdalandy.
Sekseninshi jylǵa deıin sport áýesqoılary bolmasa, jalpaq jurt jaqsy tanı qoımaǵan Úshkempirovtyń dańqy bir-aq sátte aspandap sala berdi. Tútinin úzbeı jalǵasqan úsh jeńisiniń arqasynda ol tek qazaqtar arasynda ǵana emes, búkil Keńes odaǵyna tanymal boldy.
О́tken ǵasyrdyń sońǵy jyldarynda Jaqsylyq Úshkempirov jeke kásipke bet burdy. Qazir myńǵyrtyp mal aıdaǵan otyrǵan beldi kásipker. Almatynyń irgesindegi Myńbaev aýylynda chempıon turǵyzǵan sport kesheninde 200-deı bala kúres pen boksqa den qoısa, Jaqsylyq ashqan balabaqshada 100-ge tarta búldirshin tárbıe alyp jatyr. Sport kesheni men balabaqshanyń bar shyǵyny Jaqańnyń moınynda. Jaqsylyq aǵamyz aýyldaǵy sportshy balalardy óz qarjysyna jarystarǵa jiberip turady. Osy aýyldaǵy mal qorasy men garaj Jaqańnyń tikeleı kirisýimen salyndy.
Úshkempirov Myńbaev aýylyndaǵy meshitti jaqsylap jóndetip, talaı adamnyń batasyn alǵan azamat. Sonymen qatar, reti kelgende joq-jitik jandarǵa qol ushyn sozyp turady. Bir ǵana Myńbaev aýylynda jetpisteı adamǵa jalaqy tólep otyr. Úshkempirovtyń Almaty oblysynyń Jambyl jáne Balqash aýdandaryndaǵy sharýashylyqtarynda 8000-daı sıyr, 3000 jylqy bar.
Jaqsylyq Úshkempirov mal sharýashylyǵyna den qoıǵannan beri qazaqtyń aqbas sıyry men «Áýlıekól» tuqymdaryn kóbeıtýge basa nazar aýdaryp keledi. Negizgi baǵyty mal bordaqylaý bolǵandyqtan, shetelden iri qara tuqymyn ákep, ishki jáne syrtqy naryqqa et sata bastaǵanyna da biraz ýaqyt boldy.
Qazirgi tańda Jaqań Almaty oblysyndaǵy shetelderge et eksporttaıtyn iri kásipkerlerdiń biri.
Jaqań respýblıkanyń ulttyq quramasyndaǵy baýyrlaryna at basyn buryp turady. Jigitter iri jarystarǵa attanarda Úshkempirov bir malyn soıyp, dastarhan jaıady. Al, dúrmekti synnan oljaly qaıtqan palýandarǵa atyn mingizip, syı-sııapatyn jasaıdy. Bul degenińiz, ata-baba jolyna adal, ónegeli azamattardyń ǵana qolynan keletin tirlik.
Mine, qadirli aǵaıyn, Jaqsylyq Úshkempirovtyń boz kilemdegi jáne jeke kásiptegi tabystary men ıgi isterin qysqasha sholyp óttik. Endi áńgimeniń túıinine keleıik.
Mádenıet pen ónerdegi, óndiris pen aýylsharýashylyǵy salasyndaǵy talaı tulǵalarymyz «Halyq Qaharmany», «Qazaqstannyń Eńbek Eri» ataǵyna ıe boldy. Mańdaıaldy azamattardyń eńbegi baǵalanǵanyna alǵystan basqa aıtarymyz joq. Bizdi mazalaıtyny: sport salasyndaǵy maıtalmandarymyzdan nege «Halyq Qaharmany» nemese «Qazaqstannyń Eńbek Eri» shyqpaı júr? Mysaly, Jaqsylyq Úshkempirov kúres zalynda qara terge malshynyp 15 jyl ter tókti. Jaqańnyń on bes jylda qansha tonna salmaq «qýǵany» bir Allaǵa ǵana aıan. Qansha ret aıaq-qolyn aýyrtyp, dárigerge júgingeni, neshe ret qabyrǵasyn qaıystyryp, tósekke tańylǵany qazir kórgen tús tárizdi. Al KSRO quramasynyń jattyǵý jıynyna 1973 jyldan bastap 1984 jyldyń kóktemine deıin qajymaı-talmaı qatysqan eńbeginiń ózi nege turady?! 1973-1978 jyldarda KSRO klassıkalyq kúres quramasyndaǵy jalǵyz qazaq palýany osy Jaqsylyq Úshkempirov ekenin de umytpaýymyz kerek. Jer sharynyń altydan bir bóligin baýyryna basqan Keńes odaǵynyń 2 dúrkin chempıony, 3 márte kúmis júldegeri! Grek-rım kúresinen KSRO halyqtary spartakıadasynyń jeńimpazy ári chempıony atanǵan birinshi qazaq balýany! Sporttyń búkil jekpe-jek túrlerinen Olımpıadanyń altyn tuǵyryna taban tiregen tuńǵysh qazaq! Osy aqjoltaı jeńisterine qazirgi kásipker retindegi tabystaryn qossańyz, Jaqsylyq Úshkempirovtyń Qazaq eliniń eń joǵary nagradalarynyń birine laıyq ekeni daý týǵyzbasa kerek.
Keshegi Keńes odaǵy kezinde qıyrdaǵy sovhozdardyń isker mehanızatorlary Soıalıstik Eńbek Eri atanyp jatty. Taıaý jyldary ataqty skrıpkashy, belgili óner qaıratkeri Aıman Musaqojaeva «Qazaqstannyń Eńbek Eri» ataǵyna ıe boldy. Aıman osy mártebege jetkende óner tileýlesteri bir jelpinip qaldy. Shyntýaıtyna kelgende, Aımanǵa kórsetilgen qurmet — tutas qazaq óneriniń mereıi bolatyn.
Al óner salasyndaǵy áriptesterine qaraǵanda álemdik deńgeıdegi dodalarǵa jıi baratyn, aı saıyn, apta aralatyp Qazaq eliniń halyqaralyq arenadaǵy bedelin kóterip jatqan sport salasyna da bir Eńbek Eri qajet-aý. Olımpıada oıyndary men KSRO chempıonatynda alash jurtyna alǵashqy altyn medaldi tartý etken aqjoltaı Jaqsylyq osyndaı mártebege laıyq der edik!
Qadirli aǵaıyn, sizder ne aıtasyzdar?!
Qydyrbek RYSBEK,
jýrnalıst, pýblııst
