نامىس ساردارى

بۇگىن استاناداعى ل. ن. گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى جۋرناليستيكا جانە ساياساتتانۋ فاكۋلتەتى تەلەراديو جانە قوعاممەن بايلانىس كافەدراسىندا قازاق سپورت جۋرناليستيكاسىنىڭ نەگىزىن قالاعان كورنەكتى قالامگەر سەيداحمەت بەردىقۇلوۆتىڭ 90 جىلدىعىنا ارنالعان «قازىرگى قازاق سپورت جۋرناليستيكاسى جانە مەدياكوممۋنيكاتسيا ماسەلەلەرى» اتتى حالىقارالىق عىلىمي-تاجىريبەلىك كونفەرەنتسيا بولىپ، ەل سپورتىن ناسيحاتتاۋعا تەلەگەي-تەڭىز ەڭبەك سىڭىرگەن قالامگەردىڭ قۇرمەتىنە سپورت جۋرناليستيكاسى اۋديتورياسى اشىلدى.

كونفەرەنتسيا مەن اۋديتوريانىڭ اشىلۋ سالتاناتىنا  بەردىقۇلوۆتىڭ بەشپەتىنەن شىققان تاعى ءبىر قالامگەر، تۋريزم جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ دەنە شىنىقتىرۋ جانە سپورت بويىنشا رەسپۋبليكالىق وقۋ-ادىستەمەلىك جانە تالداۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى قىدىربەك رىسبەك ۇلى دا قاتىسىپ، ۇستازى تۋرالى جىلى ەستەلىكتەرىن ايتتى. ءبىز وقىرماننىڭ نازارىنا بايانلامانى تولىق بەرۋدى ءجون كورىپ وتىرمىز.

حالقىمەن بىرگە عۇمىر كەشەتىن تۇلعالار بولادى. قازاقتىڭ سپورت جۋرناليستيكاسى مەن ادەبيەتىنىڭ نەگىزىن قالاعان ارداقتى ۇستازىمىز سەيداحمەت بەردىقۇل وسىنداي باقىتقا كەنەلگەن ادام. بۇل اللا تاعالانىڭ سەيداحمەت بەردىقۇلعا جاساعان ۇلى سىيى، ەرەكشە تاعدىرى.

سەيداعاڭدى قازاق سپورتى اتتى عاجاپ سالانىڭ كوشباسشىسى، رۋحاني كوسەمى  دەسەك، ارتىق ايتقاندىق ەمەس. ۇستازىمىز ۇلتىمىزدىڭ اقتانگەر ۇلدارى شوقىر بولتەق ۇلى، حامزا مۇحامەدجانوۆ، وكتيابر جارىلعاپوۆ، عۇسمان قوسانوۆ، تيمۋر سەگىزباەۆ، ءابدىسالان نۇرماحانوۆ، ولەگ ءتۇسىمحانوۆ، جاقسىلىق ۇشكەمپىروۆ، سەرىك قوناقباەۆ، تاعى باسقا ساڭلاقتار تۋرالى كەرەمەت تارتىمدى، كوركەمدىك قۋاتى كۇشتى، سەزىمگە تولى دۇنيەلەر جازدى.

مىسالى، قازاقتىڭ تۇڭعىش كاسىبي سپورتشىسى، ەڭ العاشقى سسرو سپورت شەبەرى شوقىر بولتەك ۇلى تۋرالى اڭگىمەگە ايالدايىقشى. نەبارى ءتورت بەتتىك  اڭگىمە. وقي باستاعاننان  بولتەق ۇلىنا دەگەن قۇرمەتىڭىز ەرىكسىز وياندى. سەبەبى، ەر شوقاڭ تەك قۇرعاق كۇشتىڭ، سويقان جۇدىرىقتىڭ  عانا يەسى ەمەس، اۋىز ادەبيەتىنە جۇيرىك، رۋحاني باي ادام ەكەن. سەيداعاڭ قالىڭ وقىرمانىنا اڭىزعا اينالعان اتاقتى بوكسشىنىڭ، ايتۋلى باپكەردىڭ وسى قاسيەتىن الدىمەن كورسەتەدى. سونداعى مەڭزەگەنى سپورتشى اقىل-ويدىڭ يەسى، ۇلت مادەنيەتىنەن حاباردار، ءبىلىمدى بولسىن دەگەنى. ەندى وسى اڭگىمەدەن ءۇزىندى وقىپ كورەيىك.

ماقسۇت ەكەۋمىز رەمارك پە، الدە سوموسەد موەم بە، ايتەۋىر سول ەكەۋىنىڭ بىرەۋى تۋرالى ايتىپ قويمادىق. سوندا شوقاڭ ورنىنان جولبارىسشا لىپ تۇرىپ كەتتى دە… ءبىر كەزدە:

قالماقتان شىققان باتىردىڭ

ەڭ كەنجەسى مەن دەدى،

قازاقتان شىققان باتىردىڭ

ەكىنشىسى سەن دەدى،

كەزەگىمدى بەر دەدى،

قايراتىمدى كور دەدى،

اتتىڭ باسىن بۇرادى،

كەزەگىڭدى ال دەدى،

قاسقايىپ قاراپ تۇرادى.

بىزگە تۋ سىرتىن بەرىپ زۋلاتا جونەلدى. وقىس بۇرىلدى دا «بۇل كىم تۋرالى حيسسا» دەمەسى بار ما؟ ەكەۋمىز دە ەكى ەلى تومەندەپ قالدىق. شالقايا تاستاپ تاعى ايتا جونەلدى.

قالىڭ قازاق ءۇشىن اڭىزعا اينالعان شوقىر بولتەك ۇلىن سەيداعاڭ وسىلايشا مۇلدەم باسقا قىرىنان سۋرەتتەپ بەردى. بۇل جەردە جۇرتقا سەستى كورىنەتىن ايبارلى شوقاڭ ۇلت مۇراسىنان حابارى مول ينتەلليگەنت باپكەر، نازىك جاندى ازامات. قازىرگى كوپ سپورتشى، كوپ باپكەر شوقاڭنىڭ وسى بيىگىنە جەتە الماي ءجۇر.

بۇل اڭگىمەنىڭ اتاۋى «باستاۋ بارىن مۇحيت تا بىلەدى». قازاق سپورتىنىڭ تۇما بۇلاعىن، باستاۋ كوزىن ءوز قولىمەن اشقان ادام تۋرالى بۇدان ارتىق تاقىرىپ تابۋ مۇمكىن ەمەستەي كورىنەدى بىزگە.

وكتيابر جارىلعاپوۆ. سەيداعاڭنىڭ كەيىپكەرى. ءبۇتىن الاشتىڭ ارداقتى ۇلى. ۆولەيبولدان سسرو قۇراماسىنىڭ باپكەرى بولعان ايتۋلى مامان. سسرو-نىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن جاتتىقتىرۋشىسى اتانعان ءبىرىنشى قازاق جاتتىقتىرۋشىسى. ول نەگىزىن قالاعان «بۋرەۆەستنيك» كومانداسى 1968-1971 جىلدارى دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ كۇشتى ۆولەيبول كلۋبىنىڭ ءبىرى بولدى. وكتيابر تۋرالى سەيداحمەت بەردىقۇلدىڭ «الدىمەن سەنى قۇتتىقتار ەدىك» دەگەن شىنايى سەزىمگە تولى ادەمى اڭگىمەسى بار.

«تاۋ شايقالعان جەكپە-جەك». حالقىمىزدىڭ ەڭسەگەي بويلى، اتاقتى بوكسشىسى ءابدىسالان نۇرماحانوۆ تۋرالى اڭگىمەسىن سەيداعاڭ وسىلاي اتاپتى.  ال مىنا جولدار قازىرگى كوممەنتاتورلارعا كەرەمەت ۇلگى دەر ەدىك: «گيلدين ءالى دە جازا باسپاي، تاپ-تاپ بەرۋدە. بۇرىنعىداي كىرش-كىرش، گۇرس-گۇرس سوققى جوق، مايىسقاق. ءابدىسالان ارۋاقتانىپ العان. كەس-كەستەپ ءجۇرىپ، قاپىسىز تيگىزەدى. رينگتى بيلەپ-توستەپ العان. كەرمەنىڭ سىرتىنا سەكىرىپ كەتپەسىن دەپ جولىن تارىلتادى. گونگ ەكەۋىن قاق ورتادا ءبىرىن ءبىرى قاقىراتا سوققان كۇيدە توقتاتتى. ءسال بوگەلىستەن كەيىنگى حابارلاۋشى تورەشىنىڭ: «جەڭىسكە ايقىن باسىمدىلىقپەن ءابدىسالان نۇرماحانوۆ يە بولدى»، دەگەن دىلگەر ءسوزىن ەشكىم ەستىگەن جوق».

قادىرلى اعايىن، بىزدە سەيداعاڭنان قالعان وسىنداي عاجاپ مۇرا بار. وكىنىشتىسى، قازىرگى جاس جۋرناليستەر ۇستازدى وقىمايدى. ءتىپتى ەلگە تانىمال، ورتا بۋىن قالامگەرلەردىڭ كوبىنىڭ جازۋى جاداعاي، سۇيىق، تاتىمسىز سورپا ءتارىزدى.

سەيداحمەت اعانىڭ «35 001-ءشى جانكۇيەر» دەگەن اڭگىمەسىندەگى مىنا جولداردى شىن جانكۇيەردىڭ بەي-جاي وقۋى مۇمكىن ەمەس: «سترەلتسوۆ ويقاستاپ دارا شىققان باتانوۆتىڭ اياعىنا دوپتى ءدال ءتۇسىردى. باتانوۆ سۇر جەبەدەي ورتانى بۇزعان برەدنەۆكە اسىردى. ستەپانوۆ جەتكەنشە برەدنەۆ پەردى دە جىبەردى. كوسەنكوۆ ەكى تىزەسىن ۇستاعان كۇيى تومەن قارادى. ستاديوننىڭ  تۇگەل باسى سالبىرادى». ناعىز سۋرەتكەر شەبەرلىگى وسىنداي-اق بولار!

مەن كوممەنتاتور بولسام، سەيداعاڭنىڭ وسى اڭگىمەدەگى مىنا ءۇزىندىسىن جاتتاپ الىپ، فۋتبول ماتچىنىڭ وڭتايلى ساتىندە ءسال ءوڭىن وزگەرتىپ ايتىپ جىبەرەر ەدىم: «جەتىنشى مينۋتتا ءبىر قيىردان سترەلتسوۆ كولبەتە جىبەردى دەيسىڭ دوپتى. دوبى دوپ ەمەس، راديومەن باسقارعان اۆيامودەل. ۇش دەسە — ۇشىپ، توقتا دەسە — كىدىرىپ، باتانوۆتىڭ اياعىنا ادەمى ىلىكتى. ول جازعان دا شىرەنە تارتتى. گول!»

«تيمۋر جانە ونىڭ كومانداسى». قازاقستىڭ تۇڭعىش كاسىبي فۋتبولشىسى تيمۋر سەگىزباەۆ تۋرالى ادەمى، مولدىرەگەن دەرەكتى اڭگىمە. ءسوز كەزەگىن تاعى ۇستازعا بەرەيىك: «چەنتسوۆتىڭ كولبەي جىبەرگەن دوبىن تيمۋر جەرگە تۇسىرمەي ءىلىپ الىپ، بۇرقىراتا جونەلگەندە يۆان ۆارلاموۆ ىشقىنا قۋدى. قوس قاپتالدان تاعى ەكى سپورتشى. فۋتبولدىڭ نازىك زەرگەرى، كەرەگىندە تىكىرەيگەن كوكجال يگور نەتتو، قايدان كەلگەنى بەلگىسىز، كولدەنەڭدەي بەرگەندە، تيمۋر دەم ساعاتتا شەشىم قابىلدادى. سەكۋند ايالداسا دوپ جوق. شىرەنە تارتتى. شامامەن 27-30 مەتر. مىنا كەرەمەتتى قويساڭىزشى، تاعى دا دوپ وڭ جاقتاعى «توعىزدىققا» كىرش ەتە قالدى. اتىلۋعا ۇلگىرە الماعان ۆلاديمير ليسيتسىن كوپ جىل بىرگە ويناعان دوسىنا، بەيتانىسقا قاراعانداي ۇزاق تەسىلىپ تۇرىپ الدى…» فۋتبولدىڭ قان قىزۋ ءساتى، قىم-قيعاش ارپالىسى كوز الدىڭدا كولبەڭ ەتكەندەي ءبىر سەزىم. جازۋشى شەبەرلىگى، سۋرەتكەر تاپقىرلىعى دەگەنمىز وسىنداياق بولار.

«جەلاياق». قازاقتىڭ تۇڭعىش وليمپيادا جۇلدەگەرى عۇسمان قوسانوۆ تۋرالى. بۇل اڭگىمەدە اۆتور عۇسمان اعانىڭ «مەنىڭ ستارتىم ونشا ەمەس» دەگەن ءسوزىن كەلتىرەدى. وليمپيادا جۇلدەگەرى، سسرو چەمپيونىنىڭ ستارتىندا قانداي كەمشىلىك بولۋى مۇمكىن، دەپ ءبىراز ويلاندىم. اقىرى، شەشىمىن تاپقانداي بولدىم. ەستافەتادا قوسانوۆ جەلدەي ەسەدى. ال سورەدەن ىتقىپ جارىسۋدان ءامين اعا ءتارىزدى ۇشقىر ەمەس. ءامين تۇياقوۆ التى رەت وداقتا توپ جارسا، قوسانوۆ ءبىر مارتە عانا سسرو چەمپيونى بولدى. ەستافەتادا. سەيداعاڭ وسىنى بىزگە جۇمباق قىلىپ قالدىرعان ەكەن.

«سوڭىنان قوس ات ءمىنىپ قۋسام با ەكەن؟» سەرىك قوناقباەۆتىڭ ماسكەۋ وليمپياداسىنداعى وكىنىشتى ءساتىن سۋرەتتەيدى. وقىپ وتىرىپ سەرىكتىڭ كۇيىن كەشەسىڭ، سەرىك بولىپ پاتريتسيو وليۆامەن ايقاساسىڭ، سەرىكپەن بىرگە وليمپيادا دۋىنا تۇسكەندەي كۇي كەشەسىڭ. سەيداعاڭ ءسىزدى دەدەكتەتىپ جەتەلەپ وتىرادى.

جاقسىلىق ۇشكەمپىروۆ. «قىزىق، وليمپيادا چەمپيونى! الداعى ۋاقىتتا ءبىزدىڭ اۋىلدا دا سانسىز كوپ بولادى ولار. بىراق، اتتەڭ، باسقا ءبىر تۇلعاسى كەلىسكەن قازاقتىڭ نار كوتەرەر جىگىتى باستاسا قايتەر ەدى، مەن باستاماي بۇل ءتىزىمدى…»

الدى قوزعالعان كەرۋەننىڭ سوڭى كىدىرمەيدى. سەيداعاڭداي ساردارى بار قازاقتىڭ سپورت ادەبيەتى اللا جازسا، ءالى تالاي اسۋلاردان اسادى.