Namys sardary

Búgin Astanadaǵy L. N. Gýmılev atyndaǵy Eýrazııa ulttyq ýnıversıteti Jýrnalıstıka jáne saıasattaný fakýlteti teleradıo jáne qoǵammen baılanys kafedrasynda qazaq sport jýrnalıstıkasynyń negizin qalaǵan kórnekti qalamger Seıdahmet Berdiqulovtyń 90 jyldyǵyna arnalǵan «Qazirgi qazaq sport jýrnalıstıkasy jáne medıakommýnıkaııa máseleleri» atty halyqaralyq ǵylymı-tájirıbelik konferenııa bolyp, el sportyn nasıhattaýǵa telegeı-teńiz eńbek sińirgen qalamgerdiń qurmetine sport jýrnalıstıkasy aýdıtorııasy ashyldy.

Konferenııa men aýdıtorııanyń ashylý saltanatyna  Berdiqulovtyń beshpetinen shyqqan taǵy bir qalamger, Týrızm jáne sport mınıstrliginiń Dene shynyqtyrý jáne sport boıynsha respýblıkalyq oqý-ádistemelik jáne taldaý ortalyǵynyń dırektory Qydyrbek Rysbekuly da qatysyp, ustazy týraly jyly estelikterin aıtty. Biz oqyrmannyń nazaryna baıanlamany tolyq berýdi jón kórip otyrmyz.

Halqymen birge ǵumyr keshetin tulǵalar bolady. Qazaqtyń sport jýrnalıstıkasy men ádebıetiniń negizin qalaǵan ardaqty ustazymyz Seıdahmet Berdiqul osyndaı baqytqa kenelgen adam. Bul Alla Taǵalanyń Seıdahmet Berdiqulǵa jasaǵan uly syıy, erekshe taǵdyry.

Seıdaǵańdy qazaq sporty atty ǵajap salanyń kóshbasshysy, rýhanı kósemi  desek, artyq aıtqandyq emes. Ustazymyz ultymyzdyń aqtanger uldary Shoqyr Bóltequly, Hamza Muhamedjanov, Oktıabr Jarylǵapov, Ǵusman Qosanov, Tımýr Segizbaev, Ábdisalan Nurmahanov, Oleg Túsimhanov, Jaqsylyq Úshkempirov, Serik Qonaqbaev, taǵy basqa sańlaqtar týraly keremet tartymdy, kórkemdik qýaty kúshti, sezimge toly dúnıeler jazdy.

Mysaly, qazaqtyń tuńǵysh kásibı sportshysy, eń alǵashqy SSRO sport sheberi Shoqyr Bóltekuly týraly áńgimege aıaldaıyqshy. Nebary tórt bettik  áńgime. Oqı bastaǵannan  Bóltequlyna degen qurmetińiz eriksiz oıandy. Sebebi, er Shoqań tek qurǵaq kúshtiń, soıqan judyryqtyń  ǵana ıesi emes, aýyz ádebıetine júırik, rýhanı baı adam eken. Seıdaǵań qalyń oqyrmanyna ańyzǵa aınalǵan ataqty boksshynyń, aıtýly bapkerdiń osy qasıetin aldymen kórsetedi. Sondaǵy meńzegeni sportshy aqyl-oıdyń ıesi, ult mádenıetinen habardar, bilimdi bolsyn degeni. Endi osy áńgimeden úzindi oqyp kóreıik.

Maqsut ekeýmiz Remark pe, álde Somosed Moem be, áıteýir sol ekeýiniń bireýi týraly aıtyp qoımadyq. Sonda Shoqań ornynan jolbaryssha lyp turyp ketti de… bir kezde:

Qalmaqtan shyqqan batyrdyń

Eń kenjesi men dedi,

Qazaqtan shyqqan batyrdyń

Ekinshisi sen dedi,

Kezegimdi ber dedi,

Qaıratymdy kór dedi,

Attyń basyn burady,

Kezegińdi al dedi,

Qasqaıyp qarap turady.

Bizge tý syrtyn berip zýlata jóneldi. Oqys buryldy da «bul kim týraly hıssa» demesi bar ma? Ekeýmiz de eki eli tómendep qaldyq. Shalqaıa tastap taǵy aıta jóneldi.

Qalyń qazaq úshin ańyzǵa aınalǵan Shoqyr Bóltekulyn Seıdaǵań osylaısha múldem basqa qyrynan sýrettep berdi. Bul jerde jurtqa sesti kórinetin aıbarly Shoqań ult murasynan habary mol ıntellıgent bapker, názik jandy azamat. Qazirgi kóp sportshy, kóp bapker Shoqańnyń osy bıigine jete almaı júr.

Bul áńgimeniń ataýy «Bastaý baryn muhıt ta biledi». Qazaq sportynyń tuma bulaǵyn, bastaý kózin óz qolymen ashqan adam týraly budan artyq taqyryp tabý múmkin emesteı kórinedi bizge.

Oktıabr Jarylǵapov. Seıdaǵańnyń keıipkeri. Bútin alashtyń ardaqty uly. Voleıboldan SSRO quramasynyń bapkeri bolǵan aıtýly maman. SSRO-nyń eńbek sińirgen jattyqtyrýshysy atanǵan birinshi qazaq jattyqtyrýshysy. Ol negizin qalaǵan «Býrevestnık» komandasy 1968-1971 jyldary dúnıe júzindegi eń kúshti voleıbol klýbynyń biri boldy. Oktıabr týraly Seıdahmet Berdiquldyń «Aldymen seni quttyqtar edik» degen shynaıy sezimge toly ádemi áńgimesi bar.

«Taý shaıqalǵan jekpe-jek». Halqymyzdyń eńsegeı boıly, ataqty boksshysy Ábdisalan Nurmahanov týraly áńgimesin Seıdaǵań osylaı atapty.  Al myna joldar qazirgi kommentatorlarǵa keremet úlgi der edik: «Gıldın áli de jaza baspaı, tap-tap berýde. Burynǵydaı kirsh-kirsh, gúrs-gúrs soqqy joq, maıysqaq. Ábdisalan árýaqtanyp alǵan. Kes-kestep júrip, qapysyz tıgizedi. Rıngti bılep-tóstep alǵan. Kermeniń syrtyna sekirip ketpesin dep jolyn taryltady. Gong ekeýin qaq ortada birin biri qaqyrata soqqan kúıde toqtatty. Sál bógelisten keıingi habarlaýshy tóreshiniń: «Jeńiske aıqyn basymdylyqpen Ábdisalan Nurmahanov ıe boldy», degen dilger sózin eshkim estigen joq».

Qadirli aǵaıyn, bizde Seıdaǵańnan qalǵan osyndaı ǵajap mura bar. О́kinishtisi, qazirgi jas jýrnalıster ustazdy oqymaıdy. Tipti elge tanymal, orta býyn qalamgerlerdiń kóbiniń jazýy jadaǵaı, suıyq, tatymsyz sorpa tárizdi.

Seıdahmet aǵanyń «35 001-shi jankúıer» degen áńgimesindegi myna joldardy shyn jankúıerdiń beı-jaı oqýy múmkin emes: «Strelov oıqastap dara shyqqan Batanovtyń aıaǵyna dopty dál túsirdi. Batanov sur jebedeı ortany buzǵan Brednevke asyrdy. Stepanov jetkenshe Brednev perdi de jiberdi. Kosenkov eki tizesin ustaǵan kúıi tómen qarady. Stadıonnyń  túgel basy salbyrady». Naǵyz sýretker sheberligi osyndaı-aq bolar!

Men kommentator bolsam, Seıdaǵańnyń osy áńgimedegi myna úzindisin jattap alyp, fýtbol matchynyń ońtaıly sátinde sál óńin ózgertip aıtyp jiberer edim: «Jetinshi mınýtta bir qıyrdan Strelov kólbete jiberdi deısiń dopty. Doby dop emes, radıomen basqarǵan avıamodel. Ush dese — ushyp, toqta dese — kidirip, Batanovtyń aıaǵyna ádemi ilikti. Ol jazǵan da shirene tartty. Gol!»

«Tımýr jáne onyń komandasy». Qazaqstyń tuńǵysh kásibı fýtbolshysy Tımýr Segizbaev týraly ádemi, móldiregen derekti áńgime. Sóz kezegin taǵy ustazǵa bereıik: «Chenovtyń kólbeı jibergen dobyn Tımýr jerge túsirmeı ilip alyp, burqyrata jónelgende Ivan Varlamov yshqyna qýdy. Qos qaptaldan taǵy eki sportshy. Fýtboldyń názik zergeri, kereginde tikireıgen kókjal Igor Netto, qaıdan kelgeni belgisiz, kóldeneńdeı bergende, Tımýr dem saǵatta sheshim qabyldady. Sekýnd aıaldasa dop joq. Shirene tartty. Shamamen 27-30 metr. Myna keremetti qoısańyzshy, taǵy da dop oń jaqtaǵy «toǵyzdyqqa» kirsh ete qaldy. Atylýǵa úlgire almaǵan Vladımır Lısıyn kóp jyl birge oınaǵan dosyna, beıtanysqa qaraǵandaı uzaq tesilip turyp aldy…» Fýtboldyń qan qyzý sáti, qym-qıǵash arpalysy kóz aldyńda kólbeń etkendeı bir sezim. Jazýshy sheberligi, sýretker tapqyrlyǵy degenmiz osyndaıaq bolar.

«Jelaıaq». Qazaqtyń tuńǵysh Olımpıada júldegeri Ǵusman Qosanov týraly. Bul áńgimede avtor Ǵusman aǵanyń «meniń startym onsha emes» degen sózin keltiredi. Olımpıada júldegeri, SSRO chempıonynyń startynda qandaı kemshilik bolýy múmkin, dep biraz oılandym. Aqyry, sheshimin tapqandaı boldym. Estafetada Qosanov jeldeı esedi. Al sóreden ytqyp jarysýdan Ámın aǵa tárizdi ushqyr emes. Ámın Tuıaqov alty ret odaqta top jarsa, Qosanov bir márte ǵana SSRO chempıony boldy. Estafetada. Seıdaǵań osyny bizge jumbaq qylyp qaldyrǵan eken.

«Sońynan qos at minip qýsam ba eken?» Serik Qonaqbaevtyń Máskeý olımpıadasyndaǵy ókinishti sátin sýretteıdi. Oqyp otyryp Seriktiń kúıin keshesiń, Serik bolyp Patrııo Olıvamen aıqasasyń, Serikpen birge Olımpıada dýyna túskendeı kúı keshesiń. Seıdaǵań sizdi dedektetip jetelep otyrady.

Jaqsylyq Úshkempirov. «Qyzyq, Olımpıada chempıony! Aldaǵy ýaqytta bizdiń aýylda da sansyz kóp bolady olar. Biraq, átteń, basqa bir tulǵasy kelisken qazaqtyń nar kóterer jigiti bastasa qaıter edi, men bastamaı bul tizimdi…»

Aldy qozǵalǵan kerýenniń sońy kidirmeıdi. Seıdaǵańdaı sardary bar qazaqtyń sport ádebıeti Alla jazsa, áli talaı asýlardan asady.