«نارتاۋەكەلدىڭ» تۇساۋى كەسىلدى

سپورت تاريحشىسى قىدىربەك رىسبەكتىڭ ايگىلى بالۋان، پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى داۋلەت تۇرلىقانوۆ تۋرالى جاڭا كىتابى شىقتى.

كىتاپ تۋرالى قالامگەردىڭ ءوزى بىلاي دەپ جازدى:

حالقىمىزدىڭ ارداقتى ۇلى، ايگىلى بالۋان، پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى داۋلەت تۇرلىقانوۆ تۋرالى جاقىندا «نارتاۋەكەل» اتتى كىتابىم جارىق كوردى. كىتاپتىڭ دەمەۋشىسى — قاراعاندى قالاسىنداعى «جەڭىس» كاسىپقوي دزيۋدو كلۋبىنىڭ قامقورشىلىق كەڭەسى (تيمۋر تۇرسىمباەۆ). تيمۋر باۋىرىمىزعا سپورت تىلەۋلەستەرى مەن ءوز اتىمنان زور العىسىمدى بىلدىرەمىن. قاراعاندى وبلىستىق ءماسليحاتىنىڭ دەپۋتاتى، وبلىستىق سپورت ينتەرنات-كوللەدجىنىڭ ديرەكتورى ەردەن حاليلين مەن قاراعاندى وبلىستىق سپورت باسقارماسىنىڭ باسشىسى تەمىرحان ابىلاەۆ تا بۇل ەڭبەكتىڭ شىعۋىنا شىنايى تىلەۋلەس بولدى.

ەردەن حاليلين مەن تەمىرحان ابىلاەۆتىڭ ۇيىتقى بولۋىمەن داۋلەت بولات ۇلىنىڭ 60 جىلدىق مەرەيتويىنا وراي كەشە ءتۇس اۋا قاراعاندى قالاسىندا «نارتاۋەكەلدىڭ» تۇساۋكەسەر ءراسىمى بولدى. تەمىرحان ابىلاەۆ تىزگىنىن ۇستاعان سالتاناتتى كەشكە داۋلەت تۇرلىقانوۆ ارنايى كەلدى. قالىڭ جۇرتشىلىق ايبوز ۇلىن زور سۇيىسپەنشىلىكپەن قارسى الدى. جيىن سونداي ءبىر كوڭىلدى كۇيدە، سالتاناتتى راۋىشتە ءوتتى. ۇزىن-سونار بايانداما جاسالعان جوق. داۋلەتتىڭ اتىنا ارتىق-اۋىس ماداق ايتىلمادى، ءسوز العاندار بارىنشا جيناقى، بارىنشا شىنايى سويلەدى.

داۋلەت بالۋان تۋرالى جاسالعان ۆيدەو دا سونداي تارتىمدى شىقتى. ديدار قامي اقىننىڭ تۇرلىقانوۆقا ارناعان جىرىنا كوپشىلىك دۇركىن-دۇركىن قول شاپالاقتاۋمەن بولدى.

سونىمەن، «نارتاۋەكەل» وقىرمانعا جول تارتتى. قازاق سپورت جۋرناليستيكاسىنداعى تۇڭعىش كۇندەلىك-كىتاپ. داۋلەتتىڭ 1990-2023 جىلدار ارالىعىنداعى باستان كەشكەن ارقيلى جاعدايلارى، قيلى-قيلى تاعدىرى تۋرالى كۇندەلىككە تۇسكەن جازبالار جيناعى.

حالقىمىزدا «ەرىم دەيتىن ەل بولماسا، ەلىم دەيتىن ەر قايدان بولسىن» دەيتىن اتالى ءسوز بار. داۋلەت بالۋان كەشەگى تار كەزەڭدە قازاق ۇلتىنىڭ رۋحىن سان مارتە كوككە كوتەردى. ماڭداي تەرىن تامشىلاتا توگە ءجۇرىپ وليمپيادا ويىندارى مەن الەم چەمپيوناتىندا ۇزدىك شىقتى. سول جەڭىستەر ميلليونداعان باۋىرلارىمىزدىڭ رۋحىن اسقاقتاتىپ، نامىسىن جانىدى. داۋلەتكە ەلىكتەپ مىڭداعان بالا بوز كىلەمگە قادام باستى، شىڭدالدى، ەسەيدى، جاۋىنگەر بوپ، ازامات بوپ ەل قاتارىنا قوسىلدى. وسىنى تەرەڭ ۇعىنىپ، داۋلەتتەي ارداقتىسىنىڭ قادىرىنە جەتكەن قاراعاندىلىق ازاماتتارعا مىڭ دا ءبىر راحمەت!

… ءالى ەسىمدە، 1988 جىلى جازعى وليمپيادا ۇستىندەگى رەپورتاج كەزىندە سوۆەت وداعى قۇراماسىنىڭ باس جاتتىقتىرۋشىسى، ەكى دۇركىن وليمپيادا چەمپيونى يۆان يارىگين: «داۋلەت تۇرلىقانوۆتى كلاسسيكالىق جانە ەركىن كۇرەستەن سەۋل وليمپياداسىنىڭ تالاسسىز چەمپيونى سانايمىن» دەدى. ءبىز سپورتشىنى مەدالىنە قاراپ باعالايمىز. ال سول تۇستا دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ كۇشتى قۇرامانىڭ باس باپكەرى ي. يارىگين داۋلەتتى مۇلدە باسقا قىرىنان تانىپ تۇر عوي. سول وليمپيادا ويىندارىندا تۇرلىقانوۆ ءتورت قارسىلاسىن كىلەمگە جاۋىرىنىمەن تازا جاپسىرىپ، ەكى بالۋاندى بىردەي ەسەپپەن 12:0 عىپ تاس-تالقان قىلدى. بۇل — سۇراپىل جەڭىس! ال قازىرگى بالۋان ىنىلەرىمىز نەگە وسىلاي بۋىرقانىپ، بۇرسانىپ الىسپايدى؟! نەگە تىرەسىپ، جۇلقىلاسىپ ءجۇرىپ الادى؟ نەگە؟

ءبىر جىلدارى وزبەكستان قۇراماسىنىڭ اعا جاتتىقتىرۋشىسى، الەم چەمپيوناتىنىڭ ءۇش مارتە كۇمىس مەداليسى كاميل فاتكۋللين مىناداي ماڭىزدى دەرەكتى ورتاعا سالدى: «الەم جانە ەۋروپا چەمپيوناتتارى باستالار الدىندا تورەشىلەر كەڭەسى بولادى. كەڭەستە ءادىس-ءتاسىلدىڭ تازا جاسالۋى، وعان بەرىلەتىن باعا، ت.س.س. ماسەلەلەر تالقىلانادى. وسىنداي جيىنداردا داۋلەتتىڭ سول جامباسپەن لاقتىرۋى، پارتەردەن تاپقىرلىقپەن قۇتىلىپ شىعۋى كوپكە ۇلگى رەتىندە تورەشىلەرگە سان مارتە كورسەتىلگەنىنە كۋا بولدىم…» مىنە، دۇنيە ءجۇزى كۇرەسىنىڭ بىلگىرلەرى داۋلەتتى وسىلايشا مويىنداپ جاتسا، ءبىز ونىڭ بالۋاندىق شەبەرلىگى تۋرالى ءالى كۇنگە دەيىن ءبىر ادىستەمەلىك كىتاپشا جازۋعا جارامادىق. باردى باعالاي بىلمەسەك، بىلەتىن ۇلىڭنان ۇيرەنۋگە جاراماساق، بىزگە كۇرەس ءىلىمىن بىرەۋ اكەپ ميىمىزعا قۇيىپ بەرە مە؟

«نارتاۋەكەلدە» ادامشىلىق جولىن ۇستانامىن، الىسقا تالپىنامىن، باپكەر بولامىن، سپورتشى بولامىن دەگەن جاستار ءۇشىن ۇلگىلى، ونەگەلى مىسالدار كوپ. ال داۋلەت تۇرلىقانوۆ حالىقارالىق دەڭگەيدە مويىندالعان تۇلعا. سوندىقتان وسىنداي ازاماتتاردىڭ ءومىر جولىنا وي كوزىمەن قاراعانىمىز ابزال.

بەلگىلى قالامگەر، سپورت تاريحشىسى قىدىربەك رىسبەك كوپتەگەن كىتاپتىڭ اۆتورى.

بۇعان دەيىن ول «داۋلەت»، «سۇرمەرگەن»، «بەكزات»، «قۇزعا بىتكەن قاراعاي»، «تۇلپاردىڭ تۇياعى»، «ماناپ مەكتەبى»، «بەرىكقازى»، «تۇرلىقان قاسەن ۇلى»، «قازاقتىڭ 72 باپكەرى»، «ساڭلاق» دەگەن كىتاپتاردى شىعارىپ، وقىرمان قاۋىمدى قۋانتقان بولاتىن.

ول «قازاق بالۋاندارى»، «قازاق بوكسشىلارى»، «قازاق وليمپياداشىلارى» دەرەكتى جيناقتارىنىڭ يدەيا اۆتورى ءارى قۇراستىرۋشىسى.

قىدىربەك رىسبەك — قازاقستان جاستار وداعىنىڭ، ب.بۇلقىشەۆ جانە س.بەردىقۇل اتىنداعى رەسپۋبليكالىق بايقاۋلاردىڭ، «ۇركەر» ۇلتتىق سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، «قۇرمەت» وردەنىنىڭ يەگەرى.

Sportpress.kz اقپاراتتىق-ساراپتامالىق سپورت سايتىنىڭ ۇجىمى سپورت تاريحشىسىن جاڭا كىتابىمەن قۇتتىقتاي وتىرىپ، وتباسىنا زور دەنساۋلىق، ۇزاق ءومىر، شىعارماشىلىق تابىس تىلەيدى.