ءبىلىم ورداسىنىڭ الار اسۋى بيىك

قازىرگى تاڭدا ەلىمىزدە ساپالى ءبىلىم بەرۋمەن قاتار، جاستاردى  الەۋمەتتىك رۋحاني – ادامگەرشىلىك پەن سالاۋاتتى ءومىر سالتىنا تاربيەلەۋ ءىسى وزەكتى بولىپ تۇر. ويتكەنى، عىلىم مەن تەحنيكانىڭ كۇن ساناپ قارىشتاپ دامۋى، ەكولوگيالىق زارداپتاردىڭ بەلەڭ الۋى، وي ەڭبەگى مەن دەنە ەڭبەگىنىڭ ارا قاتىناسىنىڭ الشاقتاۋى، ءار ءتۇرلى زياندى ادەتتەرگە (شىلىم تارتۋ، الكوگول ىشىمدىگى، ەسىرتكى پايدالانۋ ت.ب) قارسى سالاۋاتتى ءومىر سالتىن قالىپتاستىراتىن تەگەۋرىندى كۇش بۇل – سپورت. سپورتپەن شۇعىلدانعان جاستاردىڭ دەنساۋلىعى مىقتى، ءالدى، ءتوزىمدى، يكەمدى، ەموتسيونالدىق جاعىنان تۇراقتى بولادى.

ەل پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ ءوزىنىڭ حالىققا جولداۋىندا  «باسىم باعىت رەتىندە الەۋمەتتىك جاڭعىرۋدىڭ جاڭا كەزەڭىنە كوشۋدە، حالىقتىڭ دەنساۋلىعىن جاقسارتۋ ماسەلەسى – بارلىق جاستاعى ەل ازاماتتارى اراسىندا بۇقارالىق سپورتتى دامىتۋ ماڭىزىن، ونىڭ  ينفراقۇرىلىمىنىڭ  قولجەتىمدى بولۋىن قامتاماسىز ەتۋدى» ۇكىمەتكە  ايتقان بولاتىن. سونداي-اق،  قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «ءبىلىم تۋرالى» زاڭىندا: «ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ باستى مىندەتتەرىنىڭ ءبىرى: جەكە ادامنىڭ شىعارماشىلىق، رۋحاني جانە كۇش قۋات مۇمكىندىكتەرىن دامىتۋ، ادامگەرشىلىك پەن سالاۋاتتى ءومىر سالتىنىڭ بەرىك نەگىزدەرىن قالىپتاستىرۋ، دارالىقتى دامىتۋ ءۇشىن جاعداي جاساۋ ارقىلى وي – ءورىسىن بايىتۋ»، –  دەپ اتاپ كورسەتىلگەن.

بۇگىندە ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ-دا الەۋمەتتىك-تاربيە جۇمىسى ۋنيۆەرسيتەتتىڭ وقىتۋ، ءبىلىم بەرۋ ىسىندە باسىم دا باستاپقى باعىتتاردىڭ ءبىرى.  قازۇۋ رەكتورى، اكادەميك  ع. م. مۇتانوۆتىڭ الەۋمەتتىك جانە تاربيە جۇمىسى  باعىتىنداعى  «اينالاڭدى نۇرلاندىر»  «سالاۋاتتى دەنە تاربيەسى»، «100 كىتاپ»، «گرين كامپۋس»   اتاۋىندا ءمان-ماڭىزى كەرەمەت اۆتورلىق جوباسى جۇزەگە اسىرىلۋدا. سونىڭ ىشىندە ءبىزدىڭ ماقالامىزدىڭ ماتىنىنە ارقاۋ بولاتىن «سالاۋاتتى دەنە تاربيەسى» جوباسىن ايتساق، ونىڭ اياسىندا ۋنيۆەرسيتەتتە وقىتۋشىلار مەن ستۋدەنتتەرگە سپورتتىڭ كوپتەگەن تۇرىمەن اينالىسۋعا مامانداندىرىلعان كوپ فۋنكتسيونالدى جاتتىعۋ كەشەندەرى مەن جاتتىقتىرۋشى مامانداردىڭ قىزمەتتەرى كورسەتىلەدى.

جالپى، سپورت كەشەنىنىڭ ينفراقۇرىلىمى زاماناۋي تالاپتارعا ساي، 7250 ش.م. اۋماقتان تۇرادى. سونداي-اق، 22 سپورت ءتۇرى بويىنشا كەز-كەلگەن دەڭگەي مەن دارە­جەدەگى جارىستاردى قابىلدايدى جانە قامتاماسىز ەتەدى. ۋنيۆەرسيتەت باسشىلىعى تاراپىنان ءبىلىم مەن كاسىبي سپورتتى ساباقتاستىرىپ قاتار الىپ جۇرگەن ستۋدەنتەرىمىزدى قولداپ وتىرادى. ولاردىڭ ۇلتىق، حالىقارالىق سپورتتاعى جەتىستىكتەرى دە بارشىلىق.

2018 جىلى يندونەزيانىڭ دجا­كارتا قالاسىندا جالاۋى جەلبىرەگەن جازعى ازيا 7 ويىن­دارىندا قازاقستاندىق بالۋاندار قازۇۋ-ءدىڭ ستۋدەنتتەرى نۇرماحان تىناليەۆ پەن المات كەبىسباەۆ كۇمىس مەدالدى يەلەندى. تاعى ءبىر ماڭىزدى جەڭىس 2016 جىلى برازيليانىڭ ريو-دە-جانەيرو قالاسىندا وتكەن وليمپيادا ويىندارىندا ستۋدەنتىمىز ەلميرا سىز­دىقوۆا قولا جۇلدەنى جەڭىپ الدى. سونىمەن قاتار ول دجاكارتاداعى ازيا ويىندارىندا قولا مەدالگە يە بولدى. قازۇۋ ستۋدەنتى، ريو–2016 وليمپياداسىنىڭ چەمپيونى، 2014 جىلعى ازيا ويىن­دارىنىڭ چەمپيونى دميتري بالاندين 50 جانە 100 مەتر قاشىقتىققا قۇلاشتاپ جۇزۋدەن ءۇشىنشى ورىندى يەلەندى. سونداي-اق، قۇراما قورجىنىن ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ ستۋدەنتى ادىلبەك مۋسين 52 مەتر قاشىقتىققا شالقالاي جۇزۋدەن قولا مەدالمەن تولىقتىردى. ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ «دەنە شىنىقتىرۋ جانە سپورت» ماماندىعى بويىنشا 3-كۋرس ستۋدەنتى جۇباتقان سۇڭعات شولپان اتادا (قىرعىزستان) دزيۋدودان  جاستار اراسىندا وتكەن جارىستا ازيا كۋبوگىنىڭ التىن جۇلدەگەرى اتاندى. الماتى قالاسى جوعارى وقۋ ورىندارى اراسىندا وتكەن بادمين­تون جارىسىندا مەحانيكا-ماتەماتيكا فاكۋلتەتىنىڭ 4-كۋرس ستۋدەنتى دميتري ماليكوۆ جەڭىمپاز اتاندى.

قازۇۋ-دىڭ ءبىلىم بەرۋ ۇدەرىسىندەگى يننوۆاتسيالىق-تەحنولوگيالىق جانە رۋحاني-مادەني، الەۋمەتتىك-تاربيە باعىتىنداعى قىزمەتتەرى ءوز ناتيجەسىن بەرۋدە. وعان دالەل رەتىندە ۋنيۆەرسيتەتتىڭ QS حالىقارالىق رەيتينگىسىندە قارقىندى تۇردە العا جىلجۋىن ايتۋعا بولادى. سوڭعى جىلدارى ۋنيۆەرسيتەت حالىقارالىق QS رەيتينگىسىندە 207 ورىنعا يە بولىپ وتىر. قازۇۋ تمد ەلدەر اۋماعىندا م.ۆ.لومونوسوۆ اتىنداعى ماسكەۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنەن كەيىنگى ەكىنشى ورىندا تۇر. سونىمەن قاتار، «QS WUR by Subject» پاندىك رەيتينگىنىڭ ناتيجەسىندە قازۇۋ تمد ەلدەرى جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ اراسىندا ءبىرىنشى بولىپ الەمدەگى ەڭ ۇزدىك 51-100 توپقا ەنگەن. جالپى، اتالمىش رەيتينگىگە جەتەكشى قازاقستاندىق ۋنيۆەرسيتەتتىڭ التى ماماندىعى كىردى.بۇل جەتىستىككە حالىقارالىق قوعامداستىق «ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ فەنومەنى» دەگەن جوعارى باعا بەردى. «UI GreenMetricRankingofWorldUniversities» جاھاندىق رەيتينگىسىندە قازۇۋ 172 ورىن الىپ، ۇزدىك 200 ەكولوگيالىق ۋنيۆەرسيتەتتەرى قاتارىندا ءوز پوزيتسياسىن نىعايتا ءتۇستى. «TimesHigherEducation» بريتان اگەنتتىگىنىڭ زەرتتەۋ ناتيجەسى بويىنشا قازۇۋ ورتالىق ازيا ۋنيۆەرسيتەتتەرىنىڭ اراسىندا العاش بولىپ الەمدەگى ەڭ ۇزدىك جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ توبىنا كىردى. سونىمەن بىرگە جەر-ءجۇزى مەملەكەتتەرى اراسىندا جۇرگىزىلىپ جاتقان بەدەلدى ەۋروپالىق «ARES» رەيتينگىسىنىڭ مالىمەتتەرى بويىنشا ەۋروپالىق عىلىمي-ونەركاسىپتىك پالاتاسى جوعارى باعالاپ، قازۇۋ اا پوزيتسياسىنا يە بولىپ، قارت قۇرلىقتىڭ جەتەكشى جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ قاتارىنا كوتەرىلدى.

قورىتىندىلاي كەلگەندە سالاۋاتتىلىعىمىز، ءبىلىمىمىز جانە عىلىمىمىز دامۋدىڭ ىرگەتاسى بولۋىمەن قاتار، ەڭسەسى بيىك ەلدەرمەن تەرەزەسى تەڭ مەملەكەت بولۋدىڭ كۇرەتامىرى، التىن ارقاۋى. سالاۋاتتىلىق، ءبىلىم، عىلىم بار جەردە جەتىلۋ، كەمەلدەنۋ، دامۋ ءۇردىسى ءبىر ساتكە تولاستامايدى. تابىستىلىق پەن جاقسى تۇرمىس كەشۋ نەگىزى بىلىمدىلىكتە ەكەنىن ۇلى اباي جاقسى ايتقان: «بالاڭ ءبىلىمدى پاراساتتى بولسىن دەسەڭ، مالىڭدى اياما». ءيا، بۇگىنگى تاڭدا ۇلى اقىنىمىزدىڭ وسيەتىمەن ەگەمەن ەلىمىز دارىندى بالالارىن الەمنىڭ ىرگەلى وقۋ ورىندارىنا زاماناۋي ءبىلىم مەن عىلىمدى مەڭگەرۋگە قوماقتى ينۆەستيتسيا جۇمساپ، ۇلتتىق ادامي كاپيتالدىڭ الەۋەتىن ارتتىرىپ، باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن كوتەرىپ جاتىر. بۇل بارشامىزدى قۋانتاتىن ءۇردىس.

 

ءىلياس كۇليەۆ، داۋرەن تۇراروۆ،

ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ

ەكونوميكا جانە بيزنەس جوعارى مەكتەبىنىڭ

الەۋمەتتىك – تاربيە جۇمىسى بويىنشا

اعا كۋراتور-ەدۆايزەرلەرى

 

الماتى