سالاۋاتتى ءومىر سالتى – دەنساۋلىق كەپىلى

دەنساۋلىق – زور بايلىق. ادام بارىندا باعالاي بىلمەيتىن ەكى قۇندىلىق بار ەكەن. ونىڭ ءبىرى ۋاقىت بولسا، ەكىنشىسى – دەنساۋلىق.

«دەنساۋلىق – زور بايلىق»، «دەنى ساۋدىڭ – جانى ساۋ»، دەپ دانا حالقىمىز بەكەر ايتپاسا كەرەك. وكىنىشكە قاراي، قوعامدا دەنساۋلىققا زيان تيگىزەتىن كەيبىر الەۋمەتتىك اۋىتقۋشىلىقتار، تەرىس قىلىقتار كەزدەسەدى. سوندىقتان دا، ەلىمىزدە اسىرەسە جاستار تاربيەسىندە سالاۋاتتى ءومىر سۇرۋگە دابىل قاعىپ، ءار-ءتۇرلى شارالار ۇيىمداستىرىلۋدا.

سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ۇستانۋدا ۇلتتىق سپورت تۇرلەرi مەن حالىق ويىندارى جەتكiنشەك ۇرپاقتى ۇيلەسiمدi تاربيەلەۋدiڭ اجىراماس بولiگi بولىپ تابىلادى. قازiرگi دەنە شىنىقتىرۋ پراكتيكاسىندا عاسىرلار بويى سومدالعان جانە سىننان وتكەن حالىق ويىندارى مەن ۇلتتىق سپورت تۇرلەرi قۇرالدارى ارقىلى جەتكiنشەك ۇرپاقتى تاربيەلەۋدiڭ باي تاجiريبەسiن پايدالانۋ قاجەت. ويىن بالانىڭ بارلىق قابىلەتىنىڭ دامۋىنا، اينالاسىنداعى دۇنيە جايلى تۇسىنىكتەرىنىڭ كەڭەيۋىنە كومەكتەسەدى. قازىرگى تاڭدا حالقىمىزدىڭ دەنە شىنىقتىرۋعا جانە سپورتپەن بايلانىستى كوگەن تارتىس، اتشىلار جارىسى، اسىق ويىندارى جانە باسقا دا نەبىر ءتۇرلى ويىندارى بار.

كوگەن تارتىس — ۇلتتىق ويىن. بۇل ەجەلدەن كەلە جاتقان كونە ويىنداردىڭ ءبىرى. ەرتەدە ونى مالشىلار وينايتىن بولعان. ويىندى كەڭ الاڭدا، دەنە شىنىقتىرۋ زالدارىندا وتكىزۋگە بولادى. ويىن جاستاردى كوللەكتيۆشىلدىككە، بىرلەسىپ ءىس-ارەكەت جاساۋعا، دەنە كۇشتەرىن مولىقتىرىپ، بىلەكتەرىن سومداي تۇسۋگە، شىنىعۋعا باۋليدى.

«اتشىلار جارىسى» — ۇلتتىق ويىن. ويىن الاڭدا، سپورت زالىندا وتكىزىلە بەرەدى. ويىنعا قاتىناسۋشىلار تەڭ ەكى توپقا بولىنەدى دە، ءاربىر توپ ءىشىنارا جانە ەكى توپقا بولىنەدى. (سوندا بارلىعى ءتورت بولىكتەن تۇرادى.) قاي توپتىڭ «اتتار»، ال قاي توپتىڭ «سالت اتتىلار» بولاتىنىن جەرەبە ارقىلى شەشەدى. ويىن جاستاردى جيناقىلىققا، ۇيىمشىلدىق، كوللەكتيۆتىك ارەكەت جاساي بىلۋگە ۇيرەتەدى، جولداستىق قارىم-قاتىناستى قالىپتاستىرادى، دەنە كۇشىن سومداپ، توزىمدىلىككە ۇيرەتەدى.

اسىق ويىندارى — قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق ويىندارىنىڭ ءبىرى. ۇلتتىق ويىندارى كوبىنەسە ءار حالىقتىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جاعدايلارىنا، شارۋاشىلىڭ مۇمكىنشىلىكتەرىنە بايلانىستى قالىپتاسقان. قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق ويىندارىنىڭ كوبى تابيعي زاتتارمەن ويناۋعا نەگىزدەلگەن. اسىق ويىنى بالانىڭ جاستايىنان جۇيكە جۇيەلەرىن شىڭداپ، ولاردى دالدىككە، ۇستامدىلىققا، بايسالدىلىققا تاربيەلەيدى. مۇنداي قاسيەتى بولماسا، ادامدا توزىمدىلىك، شىدامدىلىق تا بولمايدى. ونداي قاسيەتتەرى بولماسا، ادام ويىندا دا، ومىردە دە كوزدەگەن ماقساتىنان شىعا بەرمەيدى. بۇل ويىننىڭ ەڭبەكتەگەن بالادان، ەڭكەيگەن كارىگە دەيىن وينايتىن تۇرلەرى بولعان.

قازىرگى تاڭدا دا COVID-19 پاندەمياسىنىڭ تارالۋىنا بايلانىستى دەنساۋلىققا اسا كوڭىل ءبولىپ، سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ۇستانۋ وتە ماڭىزدى. وسى ورايدا  بىزدە ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ ەكونوميكا جانە بيزنەس جوعارى مەكتەبىنىڭ «ەكونوميكا» ماماندىعىنىڭ 2 كۋرس ستۋدەنتتەرى كۋراتورلىق توبىممەن بىرگە ءىس-شارا وتكىزدىك. بۇل شارامىزدىڭ ماقساتى – «ءتاننىڭ ساۋلىعى-جاننىڭ ساۋلىعى» دەگەندەي جاستاردى قازىردەن باستاپ دەنساۋلىقتارىنا كوڭىل ءبولىپ، تابيعاتتىڭ ادام بالاسىنا سىيلاعان باستى بايلىعى، دەنساۋلىقتى بىردەن-ءبىر دۇرىس جولى-زياندى، جات قىلىقتاردان اۋلاق بولىپ، سالاۋاتتى ءومىر ءسۇرۋ ەكەندىگىن ۇعىندىرۋ، دەنساۋلىقتىڭ قادىرىن تۇسىنە، ساقتاي بىلۋگە تاربيەلەۋ، اۋىرىپ ەم ىزدەگەنشە، اۋىرماۋدىڭ جولىن ىزدەگەن الدەقايدا تيىمدىرەك ەكەندىگىن ءتۇسىندىرۋ، دەنە تاربيەسىنە، سالاۋاتتىلىققا داعدىلاندىرۋ.

ادام باقىتتى بولۋ ءۇشىن وعان دەنساۋلىق كەرەك، ال دەنساۋلىقتىڭ كەپىلى سالاۋاتتىلىق. وتانىمىزدىڭ ەرتەڭگى جاعدايى ەرتەڭگى ەلىمىزدىڭ بولاشاعى جاستاردىڭ قانداي ازامات بولىپ قالىپتاساتىنىنا  بايلانىستى. ەرتەڭگى كۇنى ارقايسىسى مەملەكەتتىڭ دامۋىنا، ۇلتتىق قۇندىلىقتاردىڭ ساقتالۋىنا،   حالىققا قىزمەت ەتەتىن جاستاردىڭ جامان ادەتتەردەن بويلارىن اۋلاق سالىپ،  توزىم، تاباندىلىقپەن ءبىلىم ساتىسىنان كورىنىپ قازاق ەلىنىڭ جارقىن بولاشاعىن كۇرايتىن، سانالى، ساۋاتتى، سالاۋاتتى ازامات بولىپ قالىپتاسقانى ماڭىزدى.

 ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى «ەكونوميكا» كافەدراسىنىڭ دوتسەنتتەرى، ەكونوميكا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى عاليا داۋليەۆا، ەكونوميكا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى  گۇلميرا

انداباەۆا، اعا وقىتۋشى ءىلياس كۇليەۆ

 الماتى