SportPress.kz قازاقستان سپورت جاڭالىقتارى
اۋىل سپورتىنىڭ مايتالمانى، تۋعان جەرىنىڭ جوتاسىنداعى تاۋعا شاڭعىدان اسپالى جول سالىپ، جاستاردىڭ قىسقى سپورت تۇرىمەن اينالىسۋىنا جاعداي جاساعان ارداقتى ازامات نوعاي مۇسىرباەۆ تۋرالى ءبىر ۇزىك سىر.
قىسقى سپورت تۇرلەرىنەن وليمپيادا ويىندارىندا قازاقستان سپورتشىلارى اراسىنان التىن جۇلدەنى جەڭىپ العان جەرلەسىمىز، ءتورت جىلدا ءبىر اينالىپ كەلەتىن دۇرمەكتى دودانىڭ ءتورت دۇركىن كۇمىس، ەكى دۇركىن قولا جۇلدەگەرى، ءتورت دۇركىن الەم چەمپيونى، ۆلاديمير سميرنوۆ ەلىمىزگە عانا ەمەس، قىسقى سپورتتان اتى الەمگە تانىمال جاننىڭ ءبىرى ەكەنى انىق. قازاقستان سپورت تاريحىندا التىن ءىزىن قالدىرعان سميرنوۆتىڭ قىسقى سپورت دەسە بىردەن ەسكە تۇسەتىنى ءمالىم. دەگەنمەن دە، كوكشەتاۋدىڭ شۋششە قالاسىندا تۋىپ، كىندىك قانا تامعان سپورت جۇلدىزى ۆلاديمير ميحايلوۆيچ كوپ جىلدار بويى شۆەتسيادا تۇرىپ جاتىر. نورۆەگيا سەكىلدى قالالاردا ءوزىنىڭ تاجىربيەسىن حالىقپەن ءبولىسىپ، قىسقى سپورت تۇرىنەن جاڭا باعدارلامالار، شارالار ۇيىمداستىرىپ، جاستارعا لەكتسيا وقيدى ەكەن. ءيا، تۋعان ەلىنە كەلمەيدى ەمەس، اندا-ساندا كەلىپ كەتىپ جاتادى. بىراق، ءاربىر ساعاتى مەن مينۋتى ولشەمدى اتاقتى بياتلونشى كەلىپ كەتىپتى دەگەندى سوڭىنان ەستىپ قالامىز. وزگە ەلدە بەرەكە تاپقان جان قازاقستانداعى قىسقى سپورت ءتۇرىن دامىتۋعا كومەك جاسايمىن دەگەنى، مەن ءۇشىن اقىلعا سىيمايدى. سميرونوۆتىڭ شۆەتسيا مەن نورۆەگيادا ءوز كاسىبى بار، سول جاقتا تۇراقتالىپ، قامسىز ءومىر ءسۇرىپ جاتىر. سوندىقتان تۋعان ەلگە تەك قانا قوناق رەتىندە كەلىپ كەتەتىنى بەلگىلى. سوندىقتان ەلىمىزدىڭ بياتلون سپورتىن دامىتۋعا ءوزىنىڭ باي تاجىربيەسىن شەت جەرگە ەمەس، قازاقستانعا جۇمساۋ ءۇشىن تەك ءبىر شەشىم عانا بار. ونىڭ شەشىمى ەلگە كوشىپ كەلىپ تۇرۋى كەرەك. ال، اتاقتى سپورتشىنىڭ بويىنان ازىرگە ونداي قادامدى كورۋ مۇمكىن بولماس. ويتكەنى، بويجەتىپ قالعان كەلە جاتقان ەكى قىزى دا شۆەد تىلىندە سويلەپ، سول تىلدە ءبىلىم الادى ەكەن. ءار ادامعا وتباسىنىڭ جاعدايى ءبىرىنشى كەزەكتە تۇراتىنى بەلگىلى. ال، ءۆلاديميردىڭ جانۇياسى ءۇشىن شۆەتسيا جايلى مەكەن بولىپ تۇرعانى ءسوزسىز. ارينە، ايگىلى سپورتشىعا ءبىزدىڭ ەشقانداي وكپەمىز بولماس. دەگەنمەن دە قازاقستان سپورتىن مەنىڭشە، وسى ەلدە تۋىپ ءوسىپ، وسى ەلدىڭ نامىسىن جىرتاتىن، قانداي قيىندىق بولسا دا تۋعان ەلدى تاستاپ كەتپەيتىن، ۇلتجاندى، ەر نامىستى قازاق جاستارى عانا قازاق ەلى ءۇشىن جانى اشيدى دەپ ويلايمىن. كەزىندە وليمپيادا اسۋىن باعىندىرعان ۆاسيلي جيروۆ تە ەلىمىزدەن الىس سوناۋ امەريكادا تۇرادى. سوندا، قازاقستاننىڭ بولاشىعىنا ولار نەگە ۇلەس قوسپايدى. نەگە وزدەرى التىن جۇلدە العان سپورتىنا التىن مەدال الۋعا لايىقتى ءىزباسارلاردى قازاق جەرىنە كەلىپ، دايىندامايدى ەكەن دەگەن سۇراق مەنى مازالايدى. وسى قازاق جەرىندە، توپىراعىندا تۋىپ ءوسىپ، وسى قاسيەتتى جەردىڭ اس-سۋىن تاتىپ، ءوستى ەمەس پە. ول ءبىر وزەكتى سۇراق دەپ ويلايمىن. مەنىڭشە، «قازاققا تەك قازاقتىڭ عانا جانى اشيدى» دەپ، ەل ىشىندە ايتىلاتىن ءسوز بەكەر بولماسا كەرەك. مەن وسى تۋرالى «اۋىل سپورتى» تەلەحابارىمەن ەل ارالاپ جۇرگەندە كوزىم جەتكەن ەدى. ەندى وسى ويىمدى تارقاتايىن.
بىردە مەن نارىنقول ەلدى مەكەنىندە قىسقى سپورت ءتۇرىن دامىتۋعا زور ۇلەسىن قوسقان قازاق جىگىتى نوعاي مۇسىرباەۆ تۋرالى ەستىدىم. ول كىسىنىڭ اۋىلىندا شاڭعى سپورتىن دامىتۋ ءۇشىن ءتىپتى تاۋدى بويلاپ اسپالى جول جاساعىنىن جانە جىل سايىن وسى اۋىلدىڭ تۋماسى، اۋىل سپورتىنىڭ جاناشىرى باۋىرجان تالقىباەۆتىڭ قولداۋمەن جىل سايىن نوعاي مۇسىرباەۆتى ەسكە الۋعا ارنالعان شاڭعى سپورتىنان جارىس ۇيىمداستىرىلىپ تۇراتىنى تۋرالى ەستىپ بىلدىك. وسىنداي اقپاراتتى ەستىپ قانىق بولعاننان كەيىن، سول جارىسقا قاتىسىپ، نوعاي اعامىزدىڭ سالعان اسپالى جولىن كورىپ قايتۋ ءۇشىن ساپارعا شىقتىق. نارىنقولعا كەلگەننەن كەيىن ءبىز بىردەن نوعاي اعامىزدىڭ ۇيىنە بەت الدىق. قازاقى قوناقجايلىعىمەن اعامىزدىڭ جارى روزا اپاي مەن كۇرەستەن ەل بىرىنشىلىگىندە توپجارىپ جۇرگەن بالاسى تيمۋر ءبىزدى جىلى-شىرايمەن قارسى الدى. سوسىن اس-ءدام تارتىلىپ، اڭگىمە تيەگى اعىتىلدى. نوعاي اعامىزدىڭ اسپالى جولى مەن قىسقى سپورتتاعى ەرەن ەڭبەگىن ومىرلىك جولداسى روزا اپايمىز مايىن تامىزىپ جاقسىلاپ ايتىپ بەردى. نوعاي مۇسىرباەۆتىڭ قايتىس بولعانىنا ءبىرتالاي جىل بولسا دا، ارتىنا قالدىرىپ كەتكەن وشپەس ءىزى اۋىل جاستارىنا ۇلكەن-ونەگە بولىپ كەلەدى ەكەن. ال، ءوزى سالىپ كەتكەن اسپالى جولى شاڭعىمەن اينالىساتىن اۋىل بالالارىنا ءالى كۇنگە دەيىن جارىس جولى بولىپ قالىپتى. قازاق جاستارى اراسىنان شاڭعى سپورتىنان دارىندى اۋىل جاستارىن شىعارۋدى كوپتەن ويلاپ جۇرگەن نوعاي اعامىز، ءبىر كۇنى ويداعى ءىسىن اسىرۋ ءۇشىن بەلسەنە كىرىسىپ كەتەدى. تاۋلى جوتادان قۇلديلاي قۇلاپ تۇسەتىن اراسى ءبىر شاقىرىم اسپالى جول تۇرعىزادى. يگىلىكتى ءىستى باستاۋشىعا قولداۋشىلار دا تابىلادى ەمەس پە. نوعايدىڭ بەل تۇرە بەلسەنە كىرىسكەن جۇمىسىنا بۇكىل نارىنقولدىڭ تۇرعاندارى كەلىپ قول ۇشىن، ەڭبەك كۇشىن كورسەتە باستايدى. نەگىزى، نوعاي مۇسىرباەۆ 18 جىلداي نارىنقولداعى بالالار مەن جاسوپىرىمدەر سپورت مەكتەبىنىڭ ديرەكتورى بولىپ قىزمەت ەتىپ جۇرگەندە كوپتەگەن اۋىلدىڭ تالانتتى جاستارىنىڭ ۇلكەن سپورتقا قانات قاعۋىنا جاردەم بەرگەن ەكەن. وڭىردەگى بۇقارالىق سپورتتىڭ دامۋىنا وراسان ۇلەس قوسقان ازاماتتىڭ ەڭبەگى ەلەنىپ، اۋىل تورىندەگى ستاديوننىڭ اتى بەرىلىپتى. ول ستاديوندا جىل سايىن نوعاي مۇسىرباەۆتىڭ اتىندا اۋدانارالىق جارىس وتكىزىلىپ تۇراتىن بولىپتى. بۇل تۋرنير داستۇرلىك جارىستىڭ بىرىنە اينالعانى تۋرالى اۋىل تۇرعىندارى قۋانا ايتىپ بەردى. نوعايدىڭ بەل شاكىرتتەرىنىڭ ءبىرى رۋسلان جۇمابەكوۆ گرەك-ريم كۇرەسىنەن قازاقستان چەمپيونى جانە ازيا سايىسىنىڭ قولا جۇلدەگەرى. رۋسلاننىڭ وزگەدەن ەرەك دارىندىلىعىن بايقاعان نوعاي اعامىز جاس بالۋاندى الماتىداعى قاجىمۇقان مۇڭايتپاسوۆ اتىنداعى رەسپۋبليكالىق سپورت مەكتەبىنە الىپ بارىپ وقۋعا تۇسۋىنە كومەگەن اياماعان ەكەن. سونىمەن قاتار، تەننيستەن سۆەتا رۇستەموۆا، دزيۋدو مەن قازاق كۇرەسىنەن سپورت شەبەرى جانتەلى بوزباشاەۆ جانە گرەك-ريم كۇرەسىنەن سپورت شەبەرى التاي اسقاربەك سەكىلدى اۋىل تالانتتارىن تاربيەلەپ، ۇلى دۇبىرگە قوسقان بىلىكتى باپكەر نوعايدى اۋىل ماقتان ەتەتىن كوردىك. ال، ءوزىنىڭ ۇلى تيمۋر مەن قىزى اينۇر 2003 جىلى الماتىداعى دەنشىنىقتىرۋ جانە سپورت اكادەمياسىن ءتامامداپ، ۇلكەن سپورتتا تابىستى ونەرىمەن جەتىستىكتەرگە جەتىپتى. ايتالىق، تيمۋر ەلىمىزدە ەركىن كۇرەس الەمىنە جاقسى تانىمال. ول سپورتتىڭ وسى تۇرىنەن باۋىرجان مومىش ۇلى اتىنداعى بۇكىلوداقتىق ءتۋرنيردىڭ جەڭىمپازى، قازاقستاننىڭ بىرنەشە دۇركىن چەمپيونى، ياكۋتيادا وتكەن يۆانوۆتىڭ اتىنداعى حالىقارالىق جارىستىڭ كۇمىس جۇلدەسىن جەڭىپ العان بالۋان. ال، ايداي سۇلۋ ارۋ قىزى اينۇر دا ۇلكەن سپورتتان قارا جاياۋ ەمەس. ول تاۋشاڭعى سپورتىنان الماتى وبلىسىنىڭ چەمپيونى. مىنە، نوعاي اعامىزدىڭ كوزىنىڭ اعى مەن قاراسىنداي ۇل-قىزدارىنىڭ ۇلكەن سپورتتاعى جەتكەن جەىستىكتەرى وسىنداي. ايتۋلى وتباسىنىڭ وتاناسى، نوعايدىڭ ومىرلىك جارى روزا اپايمىز دا دا سپورتتان قۇر الاقان ەمەس بولىپ شىقتى. روزا ناسىرقىزى قازاق قىزدارى اراسىنان اۋىلدان شىققان تالانتتى سپورتشى. اپايىمىز 1974 جىلى «بۋرەۆەستنيك» قوعامىنىڭ ۇيىمداستىرۋمەن وتكەن تاۋ شاڭعىسىنان رەسپۋبليكالىق جارىستا كۇمىس جۇلدەنى يەلەنگەن. كوپسايىس تۇرىنەن ەكى دۇركىن رەسپۋبليكا چەمپيونى جانە بىرنەشە دۇركىن جۇلدەگەرى. سونىمەن قاتار، روزا ناسىرقىزى تەننيستەن دە ەل چەمپيونى. قازاقتىڭ دەنەشىنىقتىرۋ جانە سپورت اكادەمياسىنداعى تاۋ شاڭعىسى ءبولىمىن اياقتاعان ءبىلىمى جوعارى سپورتشى.
وتاعاسى نوعايدىڭ ۇلكەن سپورتقا دەگەن قىزىعۋشىلىعى بالا-شاعاسىنا جاقسى اسەرىن بەرىپ، جانۇياسى تۇگەلدەي ۇلكەن سپورتقا بەلسەنە ارالاسىپ كەتكەن ەكەن. نوعاي اعامىزدا سول 1974 جىلى ايتۋلى سپورت اكادەمياسىنداعى جەڭىل اتلەتيكا ءبولىمىن ءبىتىرىپ، سپورت شەبەرى اتانادى. وسىلايشا، نوعايدىڭ ءومىر جولىنان ءبىراز اقپار بەرىپ وتكەندى دۇرىس سانادىم. ويتكەنى، اۋىلدان شىعىپ، ۇلكەن جەتىستىككە جەتكەن سپورتشىلاردىڭ كوپشىلىگى قالادا تۇراقتاپ قالىپ جاتاتىنى جاقسى ءمالىم. ال، «تۋعان جەرگە تۋىڭدى تىك!»، دەمەكشى، نوعاي اعامىز تۋعان اۋىلىنىڭ سپورتىن ناقتىراق ايتساق، تاۋ شاڭعىسى سپورتىن دامىتۋ جولىندا ايانباي ەڭبەك ەتكەن جان. وكىنىشكە وراي، العا قويعان كوپتەگەن ارماندارىنا جەتە الماي، توسىننان كەلگەن اجالدان كوز جۇمىپ، باقيلىق دۇنيەگە كەتە بارىپتى. «اۋىلىن كورىپ ازاماتىن تانى»، دەمەكشى، قاراپايىم اۋىلدىڭ اقجارقىن ازماتتارىمەن ەمىن-جارقىن اڭگىمەلەسىپ، ءوزىمنىڭ اۋىلىمداعى اعايىندارعا بارىپ قايتقانداي كۇيدە بولدىم. نوعاي سوعىپ سالىپ كەتكەن تاۋ شاڭعىسىنان اسپالى جولدى كورىپ، ارداگەر سپورتشىنىڭ اتىنداعى جارىستى ۇلكەن اسەرمەن تاماشالدىق. اۋىلدىڭ قارادومالاق ۇل-قىزدارى بياتلون سپورتىن اجەپتەۋىر مەڭگەرىپ العانىن، تارتىستى كورسەتكەن ويىندارىنان كورىپ ريزا بولدىم.
تاۋ شاڭعىسىنان وتكەن اۋدانارالىق جارىستا تىگىلگەن بايگەنىڭ كوپشىلىگىن نوعايدىڭ شاكىرتتەرى جەڭىپ الدى. ءوزى ولسە دە قالدىرعان ءىزى وشپەگەن اۋىل سپورتىنىڭ جانشىرى، تاۋ شاڭعىسىنىڭ تۇڭعىش بولىپ، تاۋ جوتاسىنان بولاشاققا اسپالى جولىن قالدىرىپ كەتكەن، ارداقتى جان نوعاي مۇسىرباەۆتىڭ ەسىمى ەل ەسىندە ۇمىتىلمايتىنىنا كوزىمىز جەتتى. نوعايدىڭ ارمانى الەم، وليمپيادا ويىندارىندا تاۋ شاڭعىسىنان ءوزى تۋعان اۋىلىنان تالانتتى سپورتشىنى دايىنداپ شىعارۋ بولعان ەكەن. «اتپاز كورگەن ات تانىر»، دەمەكشى، ۇستازى سالىپ كەتكەن سارا جولدى، شاكىرتتەرى ابىرويمەن جالعاستىرىپ كەلە جاتقانى قۋانتادى. مەن جوعارىدا شاڭعى سپورتى مەن بوكستان وليمپيادا شىڭىن باعىندىرعان سپورتشىلاردىڭ قازاقستاننىڭ ەمەس، وزگە جۇرتتان پانا تاۋىپ، وزگە جۇرتتىڭ جىرتىسىن جىرتىپ جۇرگەنى تۋرالى تىلگە تيەك ەتتىم. سونداي اتاقتى سپورشىلار قازاق جەرىندە جاستارىمىزعا بىلگەن-تۇيگەنىن ۇيرەتىپ جاتسا، ەل العىسىن الىپ جاتپاي ما. ال، ءوزىمىزدىڭ قازاق جاستارىنىڭ قىسقى سپورت تۇرلەرىنەن وليمپياداعا سۇرلەۋ سالىپ جاتسا، قالايشا قۋانباسقا. ول ءۇشىن وڭىرلەردە نوعاي سياقتى قىسقى سپورت تۇرلەرىن دامىتۋعا بار كۇش-جىگەرىن سالعان الاشتىڭ اسىل ۇل-قىزدارىن كوپتەپ باۋراپ تاربيەلەۋ كەرەك. كۇندەردىڭ كۇنىندە ءبىر قازاقتىڭ بالاسى قىسقى سپورت تۇرلەرىنەن وليمپيادا، الەم جارىستارىندا توپجارىپ شىعاتىنىنا نىق سەنىمىم بار. ارمان ادامدى العا جەتەلەيدى ەمەس پە.
اقىن ورداباي ۇلى،
الماتى وبلىسى، نارىنقول اۋدانى.
ەكونوميكانى؟ ج؟نە حالى؟تى؟ ساپالى ء؟رى ء؟اۋىپسىز اۆتوموبيل جولدارىنا م؟؟تاجدى؟ىن ؟انا؟اتتاندىرۋ، سونداي-ا؟ ؟ازا؟ستاننى؟ ترانزيت-ك؟لىك ؟لەۋەتىن ىسكە اسىرۋ ما؟ساتىندا اۆتوجول سالاسىندا ءبىر؟اتار با؟دارلامالار ؟ابىلداندى، ولار: ؟ازا؟ستان رەسپۋبليكاسىنى؟ اۆتوجول سالاسىن دامىتۋدى؟ 2001 – 2005 جىلدار؟ا ارنال؟ان مەملەكەتتiك با؟دارلاماسى (2001 جىل)، ؟ازا؟ستان رەسپۋبليكاسىنى؟ اۆتوجول سالاسىن دامىتۋدى؟ 2006 – 2012 جىلدار؟ا ارنال؟ان مەملەكەتتiك با؟دارلاماسى (2005 جىل)، ؟ازا؟ستان رەسپۋبليكاسىندا ك؟لىك ينفرا؟؟رىلىمىن دامىتۋ ج؟نىندەگى 2010 – 2014 جىلدار؟ا ارنال؟ان با؟دارلاما (2010 جىل)، ؟ازا؟ستان رەسپۋبليكاسى ك؟لىك ج؟يەسىنى؟ ينفرا؟؟رىلىمىن دامىتۋدى؟ ج؟نە ى؟پالداستىرۋدى؟ 2020 جىل؟ا دەيىنگى مەملەكەتتىك با؟دارلاماسى (2014 جىل)، سونداي-ا؟ «ن؟رلى جول» ينفرا؟؟رىلىمدى دامىتۋدى؟ 2015 – 2019 جىلدار؟ا ارنال؟ان مەملەكەتتىك با؟دارلاماسى (2015 جىل).
مەملەكەت باسشىسىنى؟ 2018 جىل؟ى 5 ؟ازاندا؟ى «؟ازا؟ستاندى؟تاردى؟ ؟ل-اۋ؟اتىنى؟ ء؟سۋى: تابىس پەن ت؟رمىس ساپاسىن ارتتىرۋ» اتتى ؟ازا؟ستان حال؟ىنا جولداۋىن ىسكە اسىرۋ ج؟نىندەگى جالپى؟لتتى؟ جوسپاردى؟ 19-تارما؟ى: «؟ازا؟ستان رەسپۋبليكاسىنى؟ تۋريستىك سالاسىن دامىتۋدى؟ 2019 – 2025 جىلدار؟ا ارنال؟ان مەملەكەتتىك با؟دارلاماسىن ؟زىرلەۋ ج؟نە ؟ابىلداۋ»; ەلباسىنى؟ 2018 جىل؟ى 10 مامىردا؟ى ەرەكشە ؟ور؟الاتىن تابي؟ي اۋما؟تاردا ا؟شىلى؟-ولجالى؟، ەكولوگيالى؟، ەتنوگرافيالى؟ ج؟نە اگروتۋريزمدى دامىتۋ شارالارىن ك؟زدەيتىن ءتۋريزمدى دامىتۋدى؟ مەملەكەتتىك با؟دارلاماسىن ؟زىرلەۋ ج؟نىندەگى تاپسىرماسى; «5 ينستيتۋتسيونالدى؟ رەفورمانى ىسكە اسىرۋ» ؟لت جوسپارى ج؟نىندەگى 100 نا؟تى ؟ادام»، اتاپ ايت؟اندا تۋريستىك كلاستەرلەردى ؟؟رۋدى؟ تابىستى ت؟جىريبەسى بار ستراتەگيالى؟ (نەگىزگى) ينۆەستورلاردى تارتۋ شە؟بەرىندە يندۋستريالاندىرۋ ج؟نە ەكونوميكالى؟ ؟سۋ بويىنشا ينستيتۋتسيونالدى رەفورمانى ىسكە اسىرۋ