سەگىز قىرلى ءبىر سىرلى

«جىگىتكە جەتى ونەر دە از» دەمەكشى، ورىستىڭ الەمگە ايگىلى بالۋانى فەدور شالياپين، تاماشا  ءانشى رەتىندە دە جەر-جۇزىنە تانىلعان جان.

اتاقتى بالۋان شولاق، اللا بەرگەن بالۋاندىق قاسيەتىمەن قاتار، انشىلىك، ساياتكەرلىك، اتبەگىلىك، شاباندوزدىق ونەرلەرىن ءتورت اياعىن تەڭ باسقان جورعاداي بىرگە الىپ جۇرگەن ءبىرتۋار تالانت يەسى بولعانى تاريحتان بەلگىلى.  ونىڭ «عاليا» ءانى كۇنى بۇگىنگە دەيىن ءاربىر ورتادا شىرقالىپ كەلە جاتقان ومىرشەڭ ءاننىڭ ءبىرى.

قازاق كۇرەسى كۇرەسىندەگى سەگىز قىرلى جانداردى ءسوز ەتكەندە سەمەيلىك ارداگەر بالۋان حاميت ىسقاق ۇلىن ونەرىنە ءتانتى بولامىز. ورتا ازيانىڭ 3 دۇركىن باس بالۋانى، سامبو، ەركىن كۇرەس، دزيۋدو جانە قازاق كۇرەسىنەن قازاقستاننىڭ سپورت شەبەرى، كسرو سپورت شەبەرى اتانعان حاميت اعامىز سەگىز قىرلى ءبىر سىرلى جان. قولىنا دومبىراسىن الىپ ءان سالعاندا جانىڭدى تەبىرەنتەدى. ءبىر مىسال، 1976 جىلى جامبىل وبلىسى، مويىنقۇم اۋدانى، فۋرمانوۆكا سەلوسىندا ەكى دۇركىن سوتسياليستىك ەڭبەك ەرى، اتاقتى شوپان جازىلبەك قۋانىشباەۆ اتىنداعى حالىقارالىق جارىسقا دومبىراسىن ارقالاپ بارىپ، جارىسقا تۇسەدى. العاشقى جەكپە-جەگىندە اتويلاتىپ جەڭىپ شىعادى. سوسىن، جەڭىمپاز اعامىز بوزكىلەمنىڭ بۇرىشىنا قويعان قالاقتاي قوڭىر دومبىراسىن الىپ، ءبىر كۇيدە شەرتە جونەلەدى. كەلەسى جەكپە-جەگىندە دە ءدال سولاي جاعدايدى قايتالايدى. ءسويتىپ، ول ءوز سالماعىمەن قوسا تۇيە بالۋاندىق بەلدەسۋدە كسرو-نىڭ بارلىق رەسپۋبليكاسى جانە ەلىمىزدىڭ ءار وڭىرىنەن كەلگەن 300-دەن استام بالۋانداردىڭ اراسىنان توپجارىپ، چەمپيون اتانعان ەكەن. سول دۇرمەكتى باسەكەدە تاۋسوعارلارعا قارسى شىعايىن دەپ تۇرعان جەڭىل سالماقتاعى جاس بالۋاندى اباي توقتاعانوۆ دەگەن باس تورەشى توقتاتىپ، «شىعارمايمىن، مىنا الىپتاردىڭ استىندا قالىپ مەرت بولىپ كەتسەڭ مەن جاۋاپ بەرمەيمىن»، دەپ قارسى تۇرعان ەكەن. سوندا قر ەڭبەگى سىڭگەن جاتتىقتىرۋشى مارات جاھيتوۆ تۇرىپ، «مەن ءوزىم جاۋاپ بەرەمىن، بالانىڭ باعىن قاقپاڭىزدار»، دەپ تورەشىنىڭ كەلىسىمىن الىپتى. ءسويتىپ، بار-جوعى 70 كگ سالماقتاعى اعامىز 150 – 180 كگ سالماقتارداعى اتان جىلىكتى بالۋانداردى باۋداي ءتۇسىرىپ، قازاق كۇرەسىنىڭ قىرقا شالۋ، جامباسقا سالىپ لاقتىرۋ سەكىلدى ايلا-تاسىلدەرىن ۇتىمدى قولدانا وتىرىپ، ابساليۋتتىك چەمپيون جۇلدەسىن جەڭىپ العان ەكەن.

حاميت اعامىز سول ەستەن كەپتەيتىن الامان جەكپە-جەك جايلى: «مەنىڭ سونداعى ودان كەيىنگى جەڭىستەرىمنىڭ كوپشىلىگى وسى قازاقتىڭ  كيەلى دومبىراسىنىڭ ارقاسى دەپ بىلەمىن. قانداي جارىسقا بارسام دا دومبىرامدى تاستاماي، بىرگە الىپ جەڭىسپەن  ورالامىن»، دەپ ك ۇلىپ قويادى. راسىمەندە قازاقتىڭ قارا دومبىراسى قازاقتىڭ بار بولمىسىن شەرتىپ تۇرعانداي ەمەس پە.

حاميت ىسقاق ۇلى كۇنى بۇگىنگە دەيىن سامبودان ارداگەرلەر اراسىنداعى الەم جارىستارىنا قاتىسىپ كەلدى. بىردە پراگا قالاسىندا ارداگەرلەر اراسىندا الەم چەمپيوناتى جالاۋىن كوتەرەدى. سول جارىس باستالار الدىندا  قازاقتىڭ «قارا جورعا»، «ەركەم-اي» سەكىلدى كوڭىل كوتەرەتىن ءان-جىرلاردى قۇيقىلجىتا شىرقاپ جونەلگەندە سالتاناتتى اشىلۋعا دايىندالىپ تۇرعان قازاق بالۋاندارى باستاپ، شەتەلدىكتەر قوشتاپ بيلەپ كەتكەن ەكەن. ءسويتىپ، قىزىق ءبىر وقيعا بولسا كەرەك.

ول ەلىمىزدە قازاق كۇرەسىنىڭ دامۋىنا زور ۇلەس قوسقان ارداقتى بالۋان. قازاق كۇرەسىنەن دە رەسپۋبليكالىق كوپتەگەن جارىستاردىڭ  تۇيە بالۋانى اتانعان. بۇگىندە بالۋان اعامىز جاسى جەتپىستەن اسسا دا سپورتتى تاستاماي، سامبودان  ارداگەرلەر اراسىندا ءوتىپ تۇراتىن الەم بىرىنشىلىگىندە جۇلدەگەر اتانىپ، قازاقستاننىڭ اتىن شىعارىپ ءجۇر. «سىرلى اياقتىڭ سىرى كەتسە دە، سىنى كەتپەيدى» دەگەن وسى بولار.  سونىمەن قاتار وقو جەتىساي قالاسىندا تۇراتىن، قازاق كۇرەسىنەن قر ەڭبەگى سىڭگەن جاتتىقتىرۋشى باقىتجان جاڭبىرباەۆ اعامىزدىڭ بويىندا دا كۇرەستەن  وزگە ونەردىڭ تۇنىپ تۇرعان دارىندى جانداردىڭ قاتارىنا قوسامىز. باقىتجان اعا اسابالىق ونەرمەن قاتار سازگەرلىك، انشىلىك تالانتقا  باي ادام.

بۇگىنگى تاڭداعى ۇلكەن سپورتتا جۇرگەن جاستارىمىزدىڭ دا جان-جاقتىلىعى تاڭقالدىرماي قويمايدى. قازاق كۇرەسىنەن ەلىمىزدىڭ بىرنەشە دۇركىن چەمپيونى اتانعان اۋىر سالماقتاعى اتان جىلىكتى بالۋان اعامىز حاميت ىسقاقوۆ قوڭىر دومبىراسىن قولعا الىپ اندەتكەندە تىڭداۋشىسىن ەلىتپەي قويمايدى. ال، قازاق كۇرەسىنەن ەكى دۇركىن  الەم جانە ازيا چەمپيونى الماتىلىق باۋىرجان ءتالىپ فۋتبول ويناعاندى ۇناتادى. فۋتبولدان ءوزىنىڭ تۋعان وڭىرىندە ۇيىمداستىرىلىپ تۇراتىن جارىستاردا تارتىستى ويىن كورسەتىپ، كومانداسىن جەڭىسكە جەتەلەپ جۇرەدى. كىم ءبىلسىن، اتى بەلگىلى بالۋان بولماعاندا، فۋتبولدان ۇلتتىق قۇراما كوماندانىڭ نامىسىن جىرتار ما ەدى.

اقىن ورداباي ۇلى،

الماتى

باقىتجان جاڭبىرباەۆ

باۋىرجان ءتالىپ