ءومىرى ونەگەلى جان

 اۋىر اتلەتيكادان قازاق جاستارى اراسىنان تۇڭعىش رەت كسرو سپورت شەبەرى، ورتا ازيانىڭ جانە قازاقستاننىڭ تەمىر-جولشىلار اراسىندا كسرو چەمپيونى اتانعان ارىسىمىز، ارداگەر سپورتشى، ەلىمىزدەگى اۋىر اتلەتيكا سپورتىنىڭ كىندىك اتاسى، باتاگوي اقساقالى ءىزباسار ورازباقتىڭ سالاۋاتتى ءومىر سالتى تۋرالى ءبىر ۇزىك سىر.

اۋىر اتلەتيكانىڭ ەلدەگى تاريحى تۋرالى ءسوز ەتكەندە مىندەتتى تۇردە  ءىزباسار ورازباق ۇلى اعامىزدى ەسكە الارىمىز انىق.  ول 1941جىلى 1 مامىردا  الماتى وبلىسى، جامبىل اۋدانى، جامبىل اۋىلىندا تۋعان. قازاقتىڭ سۇرانشى، ساۋرىق، قاراساي باتىرلارى مەن ءدۇلدىل جىرشى، كومىس كومەي ءانشى، اقيىق اقىن جامبىلداي تاۋ  تۇلعانى دۇنيەگە اكەلگەن بۇل قاسيەتتى مەكەننەن، كوپتەگەن ەلگە تانىمال ازاماتتار كوپ شىققان. سولاردىڭ ءبىرى، بىرەگەيى ءىزباسار ورازباق ۇلى ەدى.

اۋىل مەكتەبىندە جۇرگەندە-اق، اۋىر تەمىرلەردى كوتەرۋگە اۋەس اعامىز، ورتا مەكتەپتى اياقتاپ، الماتىداعى قازاق  مەملەكەتتىك دەنەشىنىقتىرۋ جانە سپورت ينيستيتۋتىنا 1963 جىلى وقۋعا تۇسەدى. ينستيتۋتتى بىتىرگەننەن كەيىن ەڭبەك جولىن ەرىكتى سپورت قوعامدارىندا نۇسقاۋشى، جاتتىقتىرۋشى جانە توراعا بولىپ قىزمەت ەتەدى. نەگىزىندە، ول كىسى قازاق جاستارى اراسىنان تۇڭعىش رەت كسرو سپورت شەبەرى، ورتا ازيانىڭ جانە قازاقستاننىڭ تەمىر-جولشىلار اراسىندا كسرو چەمپيونى اتانعان اۋىر اتلەت ارىسىمىز.

ءىزباسار ورازباق ۇلىنىڭ ەسىمى قازاق سپورت تاريحىندا اۋىل اتلەتيكادان قازاق جاستارى اراسىنان العاش بولىپ ۇلكەن جەتىستىكتەرگە جەتكەن، ارداگەر سپورتشى بولىپ قالدى. سونىمەن بىرگە ءىزباسار ورازباق ۇلى —  بارسەلونا، (يسپانيا)، اتلانتا (اقش)، سيدنەي (اۆستراليا)، افينا (گرەكيا) وليمپيادالارىنا اتتانعان قازاق سپورتشىلارىنا قولداۋ جاساپ بارعان جانكۇيەر، بەس قۇرلىقتى ارالاپ قايتقان جيھانگەر.

«جىگىتكە جەتى ونەردە از»، دەمەكشى، اۋىر اتلەتيكانىڭ ارداگەرى، سپورتتىڭ كوپتەگەن تۇرلەرىنەن ۇزدىك ناتيجە كورسەتە بىلگەن جان-جاقتى جان. ءبىر مىسال، 1990 جىلى جەڭىل اتلەتيكادان ماروككونىڭ مەحناس قالاسىندا وتكەن ارداگەرلەر اراسىنداعى بىرىنشىلىكتە الەم چەمپيونى اتانادى. سول ءبىر ءدۇبىرلى وتكەن بايراقتى جارىستا 100 مەترلىك جۇگىرۋدە الدىنا جان سالماعان جەلاياق، يادرو لاقتىرۋدان دا قارسىلاستارىن ارتتا قالدىرىپ كەتكەن ەكەن. كوپ جىلدار بويى الماتىداعى حالىقتىق-ۇلتتىق سپورت تۇرلەرى جانە بۇقارالىق ساۋىقتىرۋ-دەنەشىنىقتىرۋ كلۋبىنىڭ ديرەكتورى بولىپ جۇمىس اتقارعان كەزىندە سالاۋاتتى ءومىر سالتىن دارىپتەپ ەل العىسىنا بولەنەدى.

سونىمەن قاتار ءىزباسار ورازباق ۇلى — الماتى شاھارىندا بۇقارالىق سپورت پەن  سالاۋاتتى ءومىر سالتىن قالىپتاستىرۋدا وراسان ۇلەسىن قوسقان جان. سونداي-اق، ساۋىقتىرۋ-شىنىقتىرۋ ارقىلى دەنساۋلىقتى جاقسارتۋ جاتتىعۋلارىنىڭ كىندىك اتاسى  ارى نەگىزىن قالاۋشى. ارداقتى اعامىز زەينەتكە شىققانشا  قاتارىنان 20 جىلداي مەدەۋدە جارىس وتكىزىپ كەلدى. ول كىسىنىڭ «باسپالداق» اتتى جارىسىنا تالاي رەت بارىپ، كۋاسى بولعان ەدىم. سوندا الماتى قالاسىنىڭ ەڭبەكتەگەن بالاسىنان ەڭكەيگەن قارتىنا دەيىن بارىپ جارىستا باقتارىن سىناپ جاتاتىن. ول كىسىنىڭ دەنساۋلىقتى جاقسارتۋ جاعىنداعى ەڭبەگى دە ەرەن دەپ ايتقان دۇرىس بولار. حالىقتىڭ دەنساۋلىعىنىڭ جاقسارا تۇسۋىنە ءوزى مۇرىندىق بولعان سپورت شارالارى ارقىلى ەڭبەگىنىڭ جەمىسىن كورگەن ارداقتى اعامىز قر ەڭبەگى سىڭگەن مادەنيەت قايراتكەرى، كسرو دەنەشىنىقتىرۋ ۇزدىگى، قازاقستانعا ەڭبەگى سىڭگەن جاتتىقتىرۋشى، جوعارى دارەجەدەگى ۇلتتىق تورەشى مەن «استانا» مەدالىنىڭ يەگەرى دەگەن اتاقتارعا يە بولعان.

«ءبىر ادام قازعان قۇدىقتان مىڭ ادام سۋ ىشەدى»، دەگەن ەكەن بابالارىمىز. دەنساۋلىقتى جاقسارتۋدىڭ جولى سپورت ارقىلى دەگەن ۇعىمدى ارقاۋ ەتىپ، ىزگىلىكتىڭ ءدانىن ەگە بىلگەن ءىزبازار ورازباق ۇلىنىڭ  ءجۇرىپ وتكەن ءومىر جولى جاستارعا تۇنىپ تۇرعان ۇلگى ونەگە ەدى. اللانىڭ ىسىنە ەش شارا جوق. قارا جەردەن حابار كەلسە ءبارىمىزدىڭ باراتىن جەرىمىز سول ماڭگىلىك مەكەن. ءىزباسار اعامىزدىڭ باقيلىق دۇنيەگە ساپار شەككەنىنە دە مىنە، جىلدان اسىپ بارادى. جاقسىنىڭ ءوزى ولگەنىمەن ارتىنا قالدىرعان ىزگىلىك جولىنداعى  ءىزى ولمەك ەمەس.  مىنە، كەشە عانا الماتى شاھارىنىڭ حالقى ارداقتى اعامىزدى ەسكە الىپ ۇلكەن ءبىر شارا ۇيىمداستىرۋدى باستادى. بۇل ۇلكەن ءبىر ۇرپاققا پايدالى شارالاردىڭ الدىنداعى وتكىزىلىپ وتىرعان ساۋاپتى ءىس بولدى.

ءىزباسار ورازباق ۇلى كەزىندە ۇلتتىق سپورتىمىزدىڭ ىشىندەگى اسىق اتۋ ونەرىنە دە كوپ ءمان بەرىپ، قانشاما جارىستاردى ۇيىمداستىرعان ەدى. ەندى سول اعامىزدىڭ سالىپ كەتكەن سارا جولىن جالعاستىرۋشى جاس شاكىرتتەرى اسىق اتۋدان قالا مەكتەپتەرىندە دەنە شىنىقتىرۋ ءپانىنىڭ ۇستازدارى اراسىندا اسىق اتۋدان ءدۇبىرلى ءبىر ءتۋرنيردى ۇيىمداستىرعان ەكەن.

بۇل تۋرنيرگە قاتىسۋشىلار  ۇلتتىق سپورتىمىزدىڭ اسىق اتۋ مەن بەس اسىق ونەرى بويىنشا سىنعا ءتۇستى. ول نەگىزى كوماندالىق جارىس بولعاندىقتان ءار اۋداننا 3 ويىنشى قاتىسا الدى.  بۇل شاراعا ۇيىتقى بولىپ باس تورەشىلىك جاساعان اسان قاناپيانوۆ كەزىندە ءىزباسار اعامىزدىڭ قاسىندا ءجۇرىپ شاراپاتىنا بولەنگەن ۇلتتىق سپورتتىڭ جاناشىرى.ۇلتتىق التىن قۇندىلىعىمزدىڭ ءبىرى اسىق اتۋدىڭ بىلايشا ايتقاندا مايىن ىشكەن، بىلگىر ازامات جارىستىڭ سونداي ادىلەتتى ءارى جانجالسىز وتۋىنە زور سەپتىگىن تيگىزدى دەسە بولادى.

سونىمەن، ايتۋلى جارىسقا قالاداعى 5 اۋداننان 64 سپورتشى قاتىستى. ولاردىڭ ىشىندە 32 ۇل اسىق اتۋدان باعىن سىناسا، بەس اسىقتان 32 ارۋ ۇلتتىق سپورتىمىزدىڭ وسى تۇرىنەن  قانشالىقتى شەبەر مەڭگەرە الاتىندىقتارىن ايانباي كورسەتۋگە تىرىستى.  قالا مەكتەپتەرىندە دەنە شىنىقتىرۋ ءپانىنىڭ وقىتۋشىلارى كەلىپ شەبەرلىگىن سىنادى. الامان تۋرنير وتە تارتىستى ءارى قىزىقتى ءوتتى. الاڭ شەتىندە ويىنشىلارعا جانكۇيەر بولىپ قازاق سپورتىنىڭ ارداگەرى، ەركىن كۇرەستەن الەم، ازيا چەمپيوندارى بولعان ءمادينا مەن ءجاميلا سىندى ەگىزدەردىڭ اكەسى، ناۋقانۇر باقبەرگەنوۆ اعامىز دا قىزىقتاپ تۇردى. ارينە، ناۋقان اعامىزدىڭ بۇل جارىسقا كەلۋىنىڭ دە ءوز سەبەبى بار ەدى. ول كىسى دە كەزىندە قالاداعى بۇقارالىق سپورتتى دامىتۋعا زور ۇلەسىن قوسقان اردا ازاماتتىڭ ءبىر ىبولعان. سونىمەن قاتار ءىزبازسار ورازباق ۇلىنىڭ اۋىلداس جەرلەسى، بولىپ اعا-ىنىدەي سىيلاسقان جان بولعان سوڭ مۇنداي ساۋاپتى جارىسقا اۋىلدان ات جەلدىرىپ جەتكەن ەكەن.

اسىق اتۋ — ۇلكەن ونەردى تالاپ ەتەتىن ۇلتتىق سپورت ءتۇرى. قۇلجا ساقانى قولىنا ۇستاپ  5-6 مەتردەي جەردەگى جەرگە تىزىلگەن اسىقتارعا ءدال تيگىزۋ  ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ قولىنان كەلە بەرمەس ونەر. ويتكەنى، ەپتىلىگى مەن دالدىلىگى كەلگەن اسىقشى عانا كوزدەگەندى ءدال اتىپ الاڭنان شىعارا الادى.

سونىمەن التىن اسىقتارىن شيىرە تارتقان  ۇستازداردىڭ اراسىنان ءبىرىنشى ورىندى جەتىسۋ اۋدانىنىڭ اسىقشىلارى جەڭىپ الدى. جەتىسۋ كومانداسى جەڭىمپازدارىنىڭ  اراسىندا جالعاس ەرلان ۇلى، نۇركەلدى تۇرعانبەكوۆ جانە ەرلانقانتورەەۆتەردىڭ ەرەكشە جەتىستىكتەرىن ايتپاي كەتۋگە بولماس. ال، ەكىنشى  ورىندى اۋەزوۆ، ءۇشىنشى ورىندى المالى اۋداندارىنىڭ  اسىقشىلار كوماندالارى جەڭىپ الدى. ال، بەس اسىق ونەرى بويىنشا ءبىرىنشى ورىندى اۋەزوۆ اۋدانى يەلەندى. وسى بەس اسىق سايىسىندا  شىنار سەيدەحماتوۆا، گۇزارام امانوۆا مەن دينارا جاقسىلىقوۆا ەرەكشە ونەرلەرىمەن كوزگى ءتۇسىپ، ۇزدىك شىقتى.  ال، ەكىنشى ورىندى جەتىسۋ كومانداسى يلەنسە، جۇلدەلى ءۇشىنشى ورىنمەن ناۋرىزباي اۋدانىنىڭ اسىقشىلارى ماراپاتتالدى.

سونىمەن، تاڭازاننان باستالعان جارىس كۇن باتا اياقتالىپ، جۇلدەگەرلەر مەن جەڭىمپاز كوماندالار ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ ازىرلەگەن مارپاتىنا يە بولدى. «ءولى رازى بولماي ءتىرى بايىمايدى»، دەگەن بابامىز. بۇل جارىس ۇلتتىق سپورتىمىزدىڭ دامۋىنا ولشەۋسىز ۇلەس قوسقان ارداقتى تۇلعا ءىزباسار ورازباق ۇلىن ەسكە الۋعا ارنالعان ساۋاپتى ءبىر شارا ەدى. الداعى ۋاقىتتا ۇلتتىق سپورتتىڭ قانات جايا تۇسۋىنە ۇلەس قوسار دۇنيەگە كەلگەن بۇل تۋرنير  رەسپۋبليكالىق دەڭگەيگە كوتەرلىپ جاتسا نۇر ۇستىنە نۇر بولماق ەدى.

 

اقىن ورداباي ۇلى،

الماتى

فوتو: قۋانتقان ساپاروۆ