باردى باعالاي بىلگەن ءجون

قازاقستانداعى سپورتتىق گيمناستيكانىڭ وزەكتى ماسەلەسى مەن وسى سپورت تۇرىنەن قازاق قىزدارى اراسىنان العاش بولىپ كسرو بىرىنشىلىگىندە تابىستى ونەر كورسەتكەن، سپورتتىق گيمناستيكا مەن اكروباتيكادان حالىقارالىق دارەجەدەگى سپورت شەبەرى، شىناشاقتاي عانا شىمىر قىز قارلىعاش قاليەۆا تۋرالى ءبىر ۇزىك اڭگىمە.

سپورتتىق گيمناستيكا تۇرىنەن كەڭەس وداعى كەزىندە كوپتەگەن سپورتشىلارىمىز بايراقتى جارىستارعا قاتىسىپ،ەلىمىزدىڭ نامىسىن ابىرويمەن قورعاعانىن جاقسى بىلەمىز. مىسالى، سپورتتىق گيمناستيكا تۋرالى اڭگىمە قوزعاعان كەزدە بەس دۇركىن وليمپيادا چەمپيونى اتاقتى جەرلەسىمىز نەللي كيمنىڭ اتىن ەرىكسىز ەسكە الاتىنىمىز راس. شىناشاقتاي قىزدىڭ الەم، وليمپيادا ويىندارىنداعى كورسەتكەن ونەرلەرىن اسىرەسە، قازاقستاندىق جانكۇيەرلەر ۇمىتقان ەمەس. نەلليدىڭ سپورتتىق گيمناستيكانىڭ قۇدىرەتتى جاعىن الەم حالقىنا تارتىمدى ەتىپ كورسەتە بىلگەنى ءۇشىن اقش-تاعى حالىقارىلىق داڭق زالىندا اتى التىن ارىپپەن جازىلىپ قويىلعانىن بىرەۋ بىلسە بىرەۋ بىلمەس. ال، سول اتى تورتكىل دۇنيەگە تانىمال جەرلەس قىزىمىز شىمكەنتتە تۋىپ ءوسىپ، سپورتتاعى داڭعىل جولىن باستاعان بولاتىن.

سپورتتىق گيمناستيكانىڭ سۇڭعىلا ساڭلاعى اتانعان ارداگەر سپورتشى بۇگىنگى كۇنى اقش تۇرادى. نەللي ءوزى تۇرعان جەرىندە سپورتتىق گيمناستيكادان ءتۇرلى حالىقارالىق جارىستار وتكىزىپ، ءالى دە بولسا ءوزىنىڭ سۇيىكتى سپورتىنان قول ۇزگەن ەمەس. ال، قازاقستانداعى سپورتتىق گيمناستيكانىڭ بۇگىنگى جاي-كۇيىن قاراپ وتىرىپ، ەرىكسىز «اح» ۇرۋعا تۋرا كەلەدى. فەدەراتسيانىڭ قاۋقارسىز ارەكەتى ايتەۋىر كۇن كورۋدىڭ قامى سياقتى.

سپورتتىق گيمناستيكانىڭ جىلىگىن شاعىپ، مايىن ىشكەن ايگىلى سپورتشىلاردىڭ ءبارى تۋعان جەرىنەن قامقورلىق پەن پانا تابا الماعان سوڭ، مۇحيت اسىپ كەتۋگە شەشىم قابىلداعان. قازاقتا «التىننىڭ قولدا باردا قادىرى جوق»، دەگەن ءسوز بار.

بارىندا قادىرىن بىلمەي شەتتەتىلگەن جۇلدىزدى سپورتشىلارمىزدىڭ،باعاسىن كەش  بولسا دا ەندى عانا ءبىلىپ جاتىرمىز.

بۇگىنگى كۇنى شەت ەل اسىپ كەتكەن جۇلدىزدى سپورتشىلارىمىزدىڭ ەسىمدەرىن ىزدەي وتىرىپ، اقش -تا ۆلاديمير ۋفيمتسەۆ، ۆالەري ليۋكين، يۋري الەكسەەۆ، پاۆەل سادوۆسكي، كونستانتين برودەتسكي سەكىلدى تانىمال سپورتشىلار تۇرىپ جاتقانىن بىلسەك، گرەكيادا اليك ياكيميدي، انگليادا الەكساندر شيرياەۆ، كانادادا ەدىگە جاروۆتار سول ەلدەردىڭ ازاماتتىعىن الىپ كەتكەنىنەن حابار بار. مىسالى، ۆالەري ليۋكين اقش-دا سپورتتىق گيمنستيكادان ءوز مەكتەبىن اشىپ، ول مەكتەپتەن الەم، وليمپيادا چەمپيوندارىن دايارلاپ شىعارىپ جاتىر. ولاردىڭ قاتارىندا ايگىلى سپورتشىنىڭ تۋعان قىزى اناستاسيا ليۋكينا بەيجىڭ وليمپياداسىندا التىن جۇلدەنى جەڭىپ العان بولاتىن.

ارينە، سوڭعى جىلدارى قازاق جەرى سپورتتىق گيمناستيكادان ەلدىڭ اتىن الەمگە شىعارىپ جاتقان سپورتشىلاردان مۇلدەم جۇتاڭبىز دەپ، ءۇزىلدى-كەسىلدى ايتۋعا بولمايدى. ولاي دەسەك، سوناۋ 1997 جىلى الەم چەمپيونى اتانعان سەرگەي فەدورچەنكو، الەم كۋبوگىنىڭ يەگەرى اتاعىنا يە بولعان الەكسەي دميترەنكو مەن 2003 جىلى الەم چەمپيوناتىندا ءتورتىنشى ورىندى يەلەنىپ، 2004 جىلعى وليمپيادا ويىندارىندا  سەگىزىنشى ورىنعا قول جەتكىزگەن، دۇنيەجۇزىلىك ۋنيۆەرسيادانىڭ ەكى التىن، ءبىر كۇمىس جۇلدەسىن جەڭىپ العان  ازيا چەمپيونى قاراكوز باۋىرىمىز ەرنار ەرىمبەتوۆتەردىڭ جەمىستى جولدارىن جوققا شىعارعانىمىز بولادى.

ءيا، دەگەنمەن دە وسى سپورت تۇرىندە ورلەۋدەن گورى قۇلديلاۋ بار ەكەنى كوزدى ۇرىپ بارادى. مىسالى، سوناۋ جىلدارى جاپونيادا وتكەن الەم چەمپيوناتىنا ەلىمىزدىڭ سپورتتىق گيمناستيكادان ۇلتتىق فەدەراتسيا التى سپورتشىنى اتتاندىرامىز دەپ جوسپارلاعان ەكەن. وكىنىشكە قاراي، قارجى جاعدايىنا قاتىستى ءتورت سپورتشى بارىپ ەل نامىسىن قورعاپ قايتقان ەدى.

كۇن شىعىس ەلىندە وتكەن سول بايراقتى جارىستا قازاقستاننىڭ نامىسىن قورعاپ بارعانداردىڭ اراسىندا ستەپان گورباچەۆ 57-ورىنمەن جارىسىن اياقتاسا، ءۇمىت ارتقان ەرنار ەرىمبەتوۆ پەن ەلدار ۆاليەۆتەر 81 مەن 94 ورىنداردى قاناعات ەتىپ قالدى. وسىلايشا ۇكىلىپ قوسقان ورەندەرىمىز ەشقانداي ناتيجەلى ونەر كورسەتە الماي، ەڭسەسى تومەن ەلگە ورالدى. ەرنار باۋىرىمىزدى ماماندار شاۋ تارتىپ قالدى دەپ، كەشىرىممەن قارادى.

ال، سوندا وسى سپورتتاعى جالىن اتقان جاستارىمىز قايدا؟ بولاشاق تۇلەكتەر نەگە بوي كورسەتپەي وتىر. مىنە،  ماسەلەنىڭ ءمانى وسىندا جاتىر دەۋگە بولادى. بولاشاق تالانتتار تانىلسىن دەسەك، جوعارىدا ايتقانداي شەت ەل اسىپ كەتكەن مامانداردىڭ بىرقاتارىن ەلگە قايتارۋدىڭ جولىن قاراستىرا وتىرىپ، سپورتتىق گيمناستيكاعا قارجى كوزىن اياماي ءبولۋ كەرەك. دارىندى بالالارعا ارنالعان سپورت مەكتەپتەرىندەگى بالالاردىڭ جاتتىعۋلارىنا نازاردى ەرەكشە سالعان ورىندى. سپورت مەكتەپتەرىن كوپتەپ اشىپ، جاتتىقتىرۋشىلاردىڭ جاعدايىن قاراستىرعاندى ەستەن شىعارماعان ابزال.

نەللي كيم تۋعان جەرى شىمكەنتكە كەلگەندە «ءسىز قازاقستانداعى سپورتتىق گيمناستيكانىڭ دەڭگەيىنە قانداي باعا بەرەسىز؟» -دەپ جۋرناليستەر سۇراعان ەكەن. سوندا ول سپورتتىق گيمناستيكانىڭ ەلىمىزدەگى جاي -كۇيىنە كوڭىلى تولمايتىنىن بىلدىرگەن بولاتىن.

مەنىڭشە، قازاقستانعا سپورتتىق گيمناستيكا كەرەگى جوق سياقتى. ويتكەنى، سپورتتىق ينۆەنتارلاردىڭ جۇتاڭدىعىنا نازار سالا وتىرىپ، قارجى كوزىنىڭ مۇلدەم از بولىنەتىندىگىن بايقايسىڭ. جاتتىقتىرۋشىلاردىڭ ايلىق اقىسى، شايلىعىنا جەتپەيدى. باپكەرلەر وتباسىنىڭ پروبلەماسىن ىسىرىپ قويىپ، الاڭسىز بالالالاردى جاتتىقتىرىپ جاتۋى ءۇشىن جاعداي تۋعىزۋ كەرەك. سول قۇرعىر جاعدايدىڭ جوقتىعىنان ەمەس پە كوپتەگەن بىلىكتى مامانداردىڭ شەت ەل اسىپ كەتىپ جاتقانى. ايتپەسە، تۋعان جەرىن تاستاپ كىم كەتەدى دەيسىڭ. ەگەر ماعان جاعداي تۋعىزىپ بەرىپ، تۋعان جەرگە كەلىپ سپورتتىق گيمناستيكانىڭ دەڭگەيىن كوتەرۋگە ات سالىسىڭىز دەسە ءسوزسىز كەلەر ەدىم، —  دەپ-ويىن بىلدىرگەن ەكەن اتى الەمگە تانىمال سپورتشى.

رەسەي فەدەراتسياسى نەللي كيمگە باتىر اتاعىن قۇرمەتپەن تابىس ەتكەنىن بىلەمىز. اتى ايگىلى سپورتشىعا كەزىندە تۇسىنىستىكپەن قاراعاندا ەلىمىزدەن دە وسىنداي قۇرمەت تابىلماس پا ەدى دەپ ويعا كەتەسىڭ.

قازاقستاننىڭ تۋىن الەمدە جەلبىرەتەتىن دارىندى جاستارىمىزدىڭ تالايىن تاربيەلەپ شىعارۋعا تولىقتاي مۇمكىندىگى بار سونداي ساڭلاق اتلەتىمىزدەن بۇگىندە شەت جەردىڭ، شەت ەلدىڭ نامىسىن كوككە كوتەرىپ جۇرگەنى ارينە، قازاقستان ءۇشىن ۇلكەن وكىنىش.

قازاقتىڭ سپورت جانە تۋريزم اكادەمياسىنىڭ جانىنان نەللي كيمنىڭ اتىندا ءجاسوسپىرىم بالالارعا ارنالعان سپورت مەكتەبى اشىلدى. بۇل دا ءبىر يگىلىكتى قادامنىڭ ءبىرى دەپ، ىشتەن قۋانىپ قالدىق. سول مەكتەپتىڭ اشىلۋ سالتاناتىنا ارنايى كەلگەن نەللي كيم: «مەن ەندى وسى مەكتەپتەن الەمگە تانىمال سپورتشىلاردىڭ شىعۋىنا بار كومەگىمدى ايامايمىن»،  — دەپ اعىنان جارىلدى. بۇرىنعى وكپە-نازدىڭ ءبارىن ىسىرىپ تاستاپ، جادىراي سويلەگەن ايگىلى سپورتشىنىڭ بۇل سوزىنەن جاقسىلىقتىڭ ءبىر ۇشقىنى سەزىلگەندەي بولدى.

دەگەنىمەندە، بۇل سپورت شارۋاشىلىعىنىڭ كوسەگەسى كوگەرەرىنە كۇمان كوپ.

ىلگەرىدە سپورتتىق گيمناستيكادان ەل قۇراماسى الماتىداعى «دوستىق» سپورت كەشەنىندە جاتتىعۋلارىن شىڭداپ كەلسە، قازىر بەلگىلى جاعدايلارمەن ايتۋلى سپورت كەشەنىنە كىرە المايتىن بولىپتى. ياعني، ۇلتتىق قۇرامانىڭ سپورتشىلارى امالدىڭ جوقتىعىنان قالاداعى حالىقارالىق ستاندارتقا ساي ەمەس سپورت مەكتەپتەرىن جاعالاپ، جاتتىعۋلارىن جالعاستىرىپ جۇرسە كەرەك.

رەسپۋبليكانىڭ ءار وڭىرىندە بۇل سپورت تۇرىنەن جارىستار وتكىزىلىپ، جاستار ءوسىپ كەلەدى. دەگەنمەندە ءىرى جارىستار سانى ءالى تەڭىزگە تامعان تامشىداي ازشىلىق ەكەنى داۋسىز. ءدۇبىرلى تۋرنيرلەر ارقىلى جاستار ءوسىپ تانىلادى. شەبەرلىگى تولىسىپ، تاجىربيە جيناقتاي تۇسەدى. ول زاڭدىلىق.

بۇل سپورت تۇرىنە جوعارىدان بىرجاقتى بەتبۇرىس بولماي، بەلىگلى ءبىر ناتيجەگە قول جەتكىزۋ مۇمكىن ەمەس ەكەنىن ۋاقىت ءوزى دالەلدەپ بەردى.

«جاسوپىرىمدەرىمىزدىڭ وسى وسى تۇرىنە بەت بۇرىسى قالاي؟ ەلىمىزدە سپورتتىق گيمناستيكا تۇرىنەن كەشەندى تۇردە سالىنعان ارنايى سارايلار جەتكىلىكتى مە؟» دەگەن سۇراق ءالى تولىقتاي شەشەمىن تابا الماي كەلە جاتقانى كىمگە بولسا دا ايان.

مىسالى، ءجاسوسپىرىم قىزداردىڭ سپورتتىق گيمناستيكامەن ارنايى اينالىساتىن ءىرى سپورت كەشەندەرىنىڭ ءالى كۇنگە دەيىن بوي كوتەرمەي وتىر. سونىڭ سالدارىنان كوپتەگەن تالانتتى ارۋلارىمىز تار جول تايعاق كەشۋمەن كەلەدى.

الماتى قالاسىنداعى سپورت مەكتەپتەرىندە سپورتتىق گيمناستيكا تۇرىمەن جاتتىعاتىن ارۋلار ارنايى سپورت سارايىنىڭ اشىلۋىن كۇتكەنىنە قانشا بولدى.

كەيبىر سپورت مەكتەپتەرىندە جاتتىعۋ زالىن جالعا بەرىپ، باعاسىن كوتەرىپ تاستاعان. سونىڭ سالدارىنان جاسوپىرىمدەرىمىز قالتا تاپشىلىعىنان ءبىراز قيىنشىلىقتاردى باسىنان كەشىرۋدە.

ارينە، مادەنيەت جانە سپورت ءمينيسترى اسحات ورالوۆتىڭ قۇلاعىنا التىن سىرعا، وسى ماسەلەنى جۋىق ارادا قولعا الىپ، كومەك قولىن سوزباسا ەرتەڭ كەش بولاتىنى داۋسىز.

سپورتتىق گيمناستيكادان قازاق قىزدارى اراسىنان العاشقى بولىپ كسرو چەمپيوناتىندا تابىستى ونەر كورسەتكەن، سپورتتىق گيمناستيكا مەن اكروباتيكادان حالىقارالىق دارەجەدەگى سپورت شەبەرى قارلىعاش قاليەۆا ەلىمىزدە قازىرگى تاڭدا سپورتتىق گيمناستيكا ءتۇرىنىڭ كەنجەلەپ قالىپ بارا جاتقانىنا قاپالى. قارلىعاش بۇگىنگى كۇنى قالاداعى ءبىر سپورت مەكتەبىندە جاتتىقتىرۋشى بولىپ جۇمىس ىستەيدى.

قارلىعاش قازىر الماتىدا بۇقارالىق سپورتتى دامىتۋدا كوپتەگەن ءىرى شارالارعا قوزعاۋ سالىپ ءجۇر. دەگەنمەندە كەڭەس وكىمەتى كەزىندە ايانباي توككەن تەرىنىڭ جەمىسىن سپورتتىق گيمناستيكا تۇرىنەن كورە بىلگەن ارداگەر سپورتشى قىز، سۇيىكتى سپورتىنا قامقورلىق بولعانىن قالايدى.

ارمانىم قازاق قىزدارى اراسىنان ازيا، الەم، وليمپيادا ويىندارىندا جۇلدە سالاتىن سپورتشىلاردى تاربيەلەۋ، وعان بار تاجىربيەم جەتەدى. تەك ءبىر اتتەگەن-اي دەيتىنىم، سپورتتىق گيمناستيكاعا قىزعۋشىلىق تانىتقان جاسوسپىرىمدەردى دايارلايتىن ارنايى ۇلكەن سپورت كەشەنىنىنىڭ جوقتىعى قابىرعاما باتادى. جوعارى جاقتاعى اعالارىمىز وسى سپورت تۇرىنە نەمقۇرايلى قاراماي، قول-ۇشىن بەرسەدەيمىن، — دەپ اعىنان جارىلىپ وتىر ارداگەر سپورتشى.

ءجاسوسپىرىم بالانى 4 جاسىنان باستاپ قابىلدايتىن ءبىر سپورت ءتۇرى بولاتىن بولسا، ول وسى سپورتتىق گيمناستيكا ەكەن. وزگە سپورت تۇرلەرىندە مۇنداي تالاپ قويىلمايدى. سوندىقتان دا بالانىڭ بۋىنى بەكىپ، سۇيەگى قاتايا باستاعاندا -اق، اتا-انانىڭ جەتەكتەپ اپاراتىن سپورتى ول ارينە، سپورتتىق گيمناسيكا.

قازاقتىڭ قايسار قىزى قارلىعاشپەن ءبىراز اڭگىمەلەسە وتىرىپ، ويپىراي، دامىعان ەلدىڭ قاتارىنا قوسىلامىز -دەپ ايعايدى سالىپ كەلەمىز، ال وسىنداي ەر نامىستى قاراگوز قىزدارىمىزدىڭ قاجىرلى ىسىنە نەگە قامقور بولا المايدى ەكەنبىز-دەپ ويدا قالدىم. قارلىعاشتىڭ ويلاعانى باس پايداسىنىڭ قامى ەمەس، ارينە ەل سپورتىنىڭ بولاشاعى.

قازىرگى تاڭدا قانشاما تالانتتى باپكەرلەرىمىز قىر اسىپ، جايلى جەر ىزدەپ كەتىپ قالدى. قارلىعاشتىڭ سپورت مەكتەبىندە الار ايلىق اقىسى كۇندەلىكتى شايلىعىنا ازەر جەتەدى. بىلىكتى مامانداردى ءبىز وسىلاي جوعالتىپ جاتامىز. «ۇستازسىز شاكىرت تۇل»، -دەيدى بابامىز. ەندەشە، ۇلى سپورتشىلاردىڭ ءبارى — باپكەردىڭ باۋلاۋىنان تانىلادى دەسەك، قارلىعاشتاي سپورتتاعى تاجىربيەسى تولىققان جان وسىنداي ادىلەتسىزدىككە شىداي الماي ەرتەڭ وزگە ەلگە نە بولماسا وزگە سالاعا كەتىپ قالىپ جاتسا، ەل سپورتىنىڭ ەرتەڭى ءۇشىن ورنى تولماس وكىنىش بولاتىنى ءسوزسىز. باردى باعالاي-بىلسەك ەكەن.

P.S

قارلىعاشتىڭ قازىر قايدا جۇرگەنىن بىلمەدىم. كوپتەن بەرى حابار الا الماي قالدىم. قارلىعاشتاي ءوز سالاسىنىڭ مامانى سپورتقا ابدەن قاجەت-اق. قاراكوز قىزدارىمىزدىڭ اراسىنان سپورتتىق گيمناستيكادا ءوز ءىزىن قالدىرعان تالانتتى جان، ارداگەر سپورتشى ۇلكەن سپورتقا ورالىپ، قازاق قىزدارىن تاربيەلەپ الەم، وليمپيادا ويىندارىندا ۇزدىك شىعارىپ جاتسا، قازاعىمنىڭ مارتەبەسى وسە تۇسپەي مە؟!

 

اقىن ورداباي ۇلى،

الماتى