ادال ەڭبەكتىڭ ابىرويى اسقاق

ەل ءۇشىن ەتكەن ەڭبەك ەشقاشان ەلەۋسىز قالامايدى. ءاربىر سالادا ءوز ىسىنە ادال، ەڭبەكقور جاندار ارقاشاندا كوپشىلىكتىڭ العىسىنا بولەنىپ، ءوز ورتاسىنا قادىرلى بولادى. ال سپورت سالاسىنا كەلسەك، ءوز ءىسىنىڭ مامانى بولىپ بار عۇمىرىن سپورتقا ارناپ جەمىسىن، جەتىستىگىن كورگەن ادامداردى كورىپ ءتانتى بولارىمىز انىق. سونداي جاننىڭ ءبىرى، بىرەگەيى  مارقۇم امانگەلدى سماعۇل ۇلى ەدى.

امانگەلدى سماعۇل ۇلى 1941 جىلى ورال وبلىسى، قاراتوبە اۋدانى، سۇلۋكول اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. اۋىلدا وتكەن بالداۋرەن بالالىق شاعىندا-اق، امانگەلدى اعامىز ساۋبا قامشى تاياقتى ات قىلىپ ءمىنىپ، ويىنعا تويماي شاپقىلىپ جۇرگەن قۇربى-قۇرداستارىنان  ەرەكشە وقشاۋلانىپ تۇراتىن، ايبارى مىقتى، باتىر جۇرەكتى، ويى العىر ىستەگەن ىسىنە جاۋاپتى دارا  بالا بولىپ وسەدى. ونجىلدىق مەكتەپتى اياقتاعاننان كەيىن امانگەلدى اعامىز ارمان قۋىپ الماتىعا كەلىپ، قازاق مەمەلەكەتتىك اۋىلشارۋاشىلىق ينيستۋتىنا وقۋعا تۇسەدى. ينيستيتۋت قابىرعاسىندا ءجۇرىپ كۇرەس دەسە ىشكەن اسىن ىسىرىپ قوياتىن تالانتتى جاس بەلگىلى باپكەر پ.گ.تەرەششەنكونىڭ قول استىندا سامبو كۇرەسىمەن اينالىسا باستايدى. سپورتقا دا سۇيىسپەشىلىكپەن، قۇمارلىقپەن جانە جاۋاپكەرلىكپەن قاراسا عانا ناتيجە كەلەتىنى بەلگىلى.

امانگەلدى سماعۇل ۇلى سپورت زالداعى شۇمەكتەپ توككەن تەرى مەن، العان بەتىنەن قايتپايتىن قايسار مىنەزىنىڭ  ارقاسىندا العاشقى جەڭىستەرىنە دە جەتە باستايدى. 1966 جىلى سامبو كۇرەسىنەن بۇكىلوداقتىق بىرنشىلىكتە اۋىر سالماق دارەجەسى بويىنشا باعىن سىناعان دارىندى بالۋان جەڭىس بيىگەن كوتەرىلىپ التىن جۇلدەگەر اتانادى. سول جەڭىسى ءۇشىن كسرو سپورت شەبەرى دەگەن اتاققا يە بولادى. سول جەڭىستەن كەيىن قازاقستاندا وتكەن ستۋدەتتتىك ويىندار مەن سپارتاكيادالاردىڭ بىرنەشە دۇركىن جەڭىمپازى بولىپ، جاسى قىرىقتىڭ قىرقاسىنا كەلگەنشە بوزكىلەمدە  شارشاماي كۇرەسەدى. دارا بالۋاننان دانا باپكەرگە اۋىساتىن كەزى كەلگەندە، «وي كوبەيمەي قوي كوبەيمەيدى»، دەمەكشى، 1968 جىلى ءالى ءبىلىم جولىن جالعاستىرىپ، الماتىداعى دەنەشىنىقتىرۋ ينستيتۋتىنا وقۋعا ءتۇسىپ، جاتتىقتىرۋشىلىققا تۇگەلدەي بەت بۇرادى.  ومىردە ءوز ەڭبەك ەتكەن سالاسىندا ءىز قالدىرۋ باپكەر ءۇشىن وتە ماڭىزدى. ومىرلىك مول تاجىربيەسىن ءجاسوسپىرىم قازاق بالۋاندارىنا ارناۋدى ءجون كورگەن امانگەلدى سماع ۇلى  سول كەزدەن باستاپ جاڭا بۋىن تالاپكەر جاستاردى تاربيەلۋدى قولعا الادى. باپكەرلىك جولداعى ەڭبەگى دە باياندى بولىپ قازاق كۇرەسى، سامبو جانە دزيۋدو كۇرەس تۇرلەرىنەن 30-دان استام سپورت شەبەرلەرىن دايىنداپ شىعارادى. وسى ەڭبەگى ءۇشىن وعان 1991 جىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن جاتتىقتىرۋشىسى اتاعى بەرىلەدى. ءوزىنىڭ ەڭبەك جولىن قازاق پەدوگوگيكالىق ينيستيتۋتىنىڭ قابىرعاسىنان باستاعان ارداگەر بالۋان، ارداقتى باپكەر  الماتى  ساۋلەت-قۇرىلىس ينيستۋتى مەن ت.رىسقۇلوۆ اتىنداعى مەمەلەكەتتىك باسقارۋ جانە ەكونوميكا ۋنيۆەرسيتەتىندە  ءتۇرلى قىزمەتتەردى اتقارعان ەكەن. «تەڭ تەڭىمەن تەزەك قابىمەن»، دەگەندەي، قۇدىرەتى كۇشتى قۇداي ەكى بىردەي ەلگە تانىمال ادامنىڭ ءومىر جولىن ءتۇيىستىرىپ، قوسىپ قويعانىنىنا تاڭ قالماي قويماسپىز.

امانگەلدى اعامىزدىڭ جان جارى  ليۋتسيا  قاجىعاليقىزى تولەشوۆانى دا ەلىمىزدە بىلمەيتىن جان جوق شىعار. ليۋتسيا اپايىمىز دا مۋزىكا سالاسىندا دارا داۋىسىمەن حالىقتىڭ جۇرەگىنەن ورىن العان اتاقتى جان، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى، كۇمىس كومەي اتاقتى ءانشى، ونەر سالاسىندا كوپتەگەن شاكىرتتەرىن تابيەلەپ شىعارعان بىلكتى ۇستاز. ال ۇلى تايمان اناسىنا تارتىپ، مۋزىكا  سالاسىندا  «ت-Mag» دەگەن روك-دجاز مەكتەبىنىڭ ەلىمىزدە نەگىزىن قالاعان ونەر تارلانى.

«ات جاقسىسىن ماقتا، ادام جاقسىسىن جاقتا»، دەمەكشى،  وسىنداي ءومىر جولى ىزگىلىكپەن ورىلگەن ارداگەر جان امانگەلدى سماعۇل ۇلى قازاق سپورتىندا ۇلكەن ءىز قالدىرا بىلگەن تۇلعا. امانگەلدى سماعۇل ۇلىن ءارى ۇستاز اعا ءارى بوزكىلەمدەگى قارسىلاسى، سىرلاس  دوسى تۇتاتانى، كۇرەستىڭ ءۇش تۇرىنەن – دزيۋدو، سامبو جانە قازاق كۇرەسىنەن سپورت شەبەرى، قازاق سسر ەڭبەك سىڭىرگەن جاتتىقتىرۋشىسى، امانتاي  قاراقوۆ اعامىز اقجاعالى اعاسى تۋرالى ەرەكشە تولقىنىسپەن ساعىنا وتىرىپ ويىن بىلاي دەپ  بىلدىردى:

 — امانگەلدى اعامىز ەرەكشە تۋعان جان ەدى. ءوز ىسىنە ادال، ءوز ويىن قورىقپاي، بۇكپەي ايتاتىن باتىر دەسە بولادى. قىزىلوردا وبلىسىندا وتكەن  1982جىلى 40 جاسىندا 100 كگ سالماقتا رەسپۋبليكا چەمپيونى بولعانى ەسىمنەن كەتپەيدى. ەرەكشە سىمباتتى، دوسقا ادال، اقجارقىن اقكوڭىل جىگىت ەدى. 1980 جىلدارى بريگادالىق ادىسپەن بىرنەشە باپكەرلەر: ابىلقايىر بايبوسىنوۆ، سەيدوللا قاليەۆ، ناعىزبەك ورداباەۆ، ويرات بەكتاەۆ، امانگەلدى ىسماع ۇلى جانە مەن سەكىلدى قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن جاتتىقتىرۋشىلارى ءبارىمىز بىرىگىپ  ستۋدەنتتەردى  نارحوزدىڭ جەرتولەسىندەگى  سپورت زالىندا جاتتىقتىردىق. سول قايتالانىپ كەلمەيتىن قىزىقتى كۇندەر ەسىمنەن كەتپەيدى. اتتارى ايشىقتى باپكەرلەردىڭ بارلىعى ءار قوعامنىڭ وكىلدەرى ەدى. «يلەگەنىمىز ءبىر تۇيەنىڭ پۇشپاعى»، دەمەكشى، ءبارىمىز بىرىگىپ جاساعان جۇمىسىمىزدىڭ بەرەكەسىن كورىپ بىرگە قۋانىپ، بىرگە جۇرگەن ەدىك، — دەپ  دەنە تاربيەسى مەن سپورت تۋرالى جارىققا  شىققان 8 كىتاپتىڭ اۆتورى، پروفەسسور، عالىم، ارداگەر بالۋان قاراقوۆ امانتاي اعامىز اعاسى ءارى دوسى امانگەلدى سماعۇل ۇلى تۋرالى ەرەكشە تولقىپ، تەبىرىنە  ەسكە الدى.

«جاقسىنىڭ اتى ولمەيدى»، دەمەكشى، جاقسىنىڭ ەسىمىن ۇلىقتاپ ءجيى ەسكە الۋ ارقىلى جاسۇرپاققا وتكەننىڭ وتكەلىنەن سۇرىنبەي وتكەن اتپال ازاماتتاردى  دارىپتەۋ جاسۇرپاقتىڭ پارىزى. سوناۋ كەڭەس وكىمەتى كەزىندە «تىككەننەن گۇل، زاhاردان بال» شىعارىپ، تەر توگىپ تاباندى ەڭبەك ەتكەن تۇلعالاردىڭ ەسىمدەرىن ۇلىقتاي وتىرىپ، ءبىز جاستاردىڭ بويىنا پاتريوتتىق سەزىمدەرىن وياتىپ، سپورت جولىندا ەرىنبەي ەڭبەك ەتۋگە باعىت كورسەتىپ تاربيەلەيمىز.

مىنە وسى ورايدا رەسپۋبليكا كۇنىنە وراي،  الماتى وبلىسى، ەڭبەكشى قازاق اۋدانى، ەسىك ەلدى مەكەنىندەگى بالالار مەن جاسوپىرىمدەر سپورت مەكتەبىنىڭ شاڭىراعىندا دزيۋدو كۇرەسىنەن 2008-2009 جىلدارى تۋعان  ءجاسوپىرىم ۇلدار اراسىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنا ەڭبەگى سىڭگەن جاتتىقتىرۋشى، كسرو سپورت شەبەرى امانگەلدى سماعۇل ۇلى يسماعۇلوۆتى ەسكە الۋعا ارنالعان رەسپۋبليكالىق جارىس بولىپ ءوتتى.

ايتۋلى الامان دوداعا ەلىمىزدىڭ 5 وبلىسىنان  200-گە جۋىق ءجاسوسپىرىم بالۋاندار كەلىپ قاتىستى. بۇل جارىس ەكىنشى جىل جالۋان كوتەرسە دە  از ۋاقىت ىشىندە كوپتەگەن تالانتتى بالالاردىڭ تۇساۋىن كەسكەن جارىس بولىپ، ەل ىشىندە ايتىلىپ كەلەدى. سول سەبەپتەن الماتى وبلىسى سپورت باسقارماسىنىڭ جىلتىزبەگىنەن ورىن الىپ، داستۇرلىك سيپاتقا يە بولعان تۋرنير قاتارىنا قوسىلعان. سونىمەن جارىستىڭ سالتاناتتى اشىلۋىنا كەلگەن قۇرمەتتى قوناقتاردىڭ اراسىندا پروفەسسور، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنا ەڭبەگى سىڭگەن جاتتىقتىرۋشى امانتاي قاراقوۆ، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنا ەڭبەگى سىڭگەن جاتتىقتىرۋشى، كسرو سپورت شەبەرى  جەكسەنباي سالاماتوۆ، امانگەلدى سماعۇل ۇلىنىڭ ءتول شاكىرتتەرى، كسرو سپورت شەبەرلەرى نۇرلان جاقسىلىق، حالىق قوجاحمەت، جالىن مۇقاتاەۆ، ەرلان قازىبەك پەن وسى جارىستىڭ جاقسى دەڭگەيدە وتۋىنە زور ىقپال كومەگىن جاساپ، سپورت شاڭىراعىن ازىرلەپ بەرگەن اباي سىرعاباەۆتار ارداگەر بالۋاندى ەسكە الۋ جارىسىنا كەلگەن بالۋاندارعا جاراقاتسىز جەكپە-جەكتەر مەن  جەڭىس تىلەدى. جارىستىڭ سالتاناتتى اشىلۋى اياقتالعاننان كەيىن بالۋاندار بەلدەسۋلەرى جالعاسىن تاپتى.

سونىمەن جارىسقا كەلىپ كۇن ۇزاق بوزكىلەمدە جەڭىس ءۇشىن بار شەبەرلىكتەرىن سالعان بالۋانداردىڭ اراسىنان توپجارعانداردىڭ دا ەسىمدەرى بەلگىلى بولدى. 50 كەلىدە تالانت تىلەۋعازين، 55 كەلى سالماقتا سايان نۇرمۇحامبەت، 60 كەلىدە ءاليجان ساپارعاليەۆ، 66 كگ سالماق دارەجەسىندە دياس جاپار، 73 كەلىدە ءاليجان ەرمەك، 81 كگ-دە ەراسىل بولاتبەك، 90 كەلىدە ابىلاي سەرىك مەن 90 كەلىدەن اسا سالماقتا  ەراسىل ساتىنبەك جارىس جەڭىمپازدارى اتاندى.

الداعى جىلى بۇل جارىستىڭ ۇيىمداستىرۋشىلار القاسى  قاتىسۋشى كوماندالاردىڭ گەوگرافيالىق  كولەمىن جاقسارتا ءتۇسۋدى جولعا قويىپتى. كىم ءبىلسىن ەرتەڭگى كۇنى ەلدوس سمەتوۆ سەكىلدى وليمپيادا چەمپيوندارى وسىنداي الامان جارىسقا ءتۇسىپ جاتقانداردىڭ اراسىنان شىعىپ جاتسا، توگىلگەن تەر، تولاسسىز ەڭبەكتىڭ  اقتالعانى ەمەس پە.

اقىن ورداباي ۇلى،

الماتى