اۋىر اتلەتيكادان الاشتىڭ اسقار بەلدەي ەرلەرى

اۋىر اتلەتيكادان قازاق جاستارىنىڭ اراسىنان تۇڭعىش رەت الەم چەمپيونىنىڭ شىعۋىنا زور ۇلەسىن قوسقان بىلىكتى باپكەر، الماتى مەن ەلىمىزدىڭ كوپتەگەن وڭىرىندە شتانگا ءبولىمىن اشقان، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنا ەڭبەگى سىڭگەن جاتتىقتىرۋشى، اۋىر اتلەتيكا سپورتىنىڭ ارداگەرى بەكەن بەكمۇحامەد.

قازاقستاندا اۋىر اتلەتيكانىڭ دامۋىنا قاراكوز الاش ازاماتتارى اراسىندا ەڭبەگىن سىڭىرگەن اتپال ازاماتتار جوق ەكەن. اۋىل اتلەتيكانىڭ قازاق جەرىندە بولماۋى مۇمكىن ەمەس ەدى. ءسال ءپال تاريحقا شەگىنىس جاساپ كورسەك. قازاقتىڭ قوبىلاندى، الپامىس، ەرتارعىن، قامبار سەكىلدى ەپيكالىق اڭىز-ەپوستارىنداعى كەيىپكەرلەردەگى تاۋسوعارلار، جالعىز كوزدى ديۋلار جەر كوتەرەر جويقىن كۇشتەرى بويىندا بۇلقىنعان الىپتار سۋرەتتەلىپ، كوركەم سوزبەن ايتىلاتىنى ەسىمىزدە. مەن بالا كەزىمدە ۇيدەگى ۇنساندىقتاي ۇستىنە باتىرلاردىڭ جىرلارىنىڭ كۇيتاباعىن بىرىنەن سوڭ ءبىرىن قويىپ، تامسانا تىڭداۋشى ەدىم. سوندا ەرلىكتىڭ، بالۋاندىقتى، باتىرلىقتى پاش ەتەتىن ەپوستاردان قىزىعا تىڭداي وتىرىپ،  ارمان قيالىنا قانات قاعۋشى ەدىم. راسىمەندە، قازاقتىڭ سايىن دالاسىندا اتان جىلىكتى باتىر، بالۋانداردىڭ جىلقىنى جۇگىمەن، تۇيەنى تۇگىمەن كوتەرىپ كەتكەندەرى تۋرالى قانشاما اقيقاتى دالەلدەنگەن ەل ىشىندەگى اڭگىمەلەردى ەستىپ وقىدىق. مىسالى، قاجىمۇقان اتامىزدىڭ بۋىنى قاتىپ، بۇعاناسى بەكىمەگەن 10 جاسار بالا كەزىندە ءبىر قاپ بيدايدى ارقالاپ الىپ جۇرە بەرەتىن بولعان ەكەن. سونىمەن قوسا قاقاعان قىستا ومبى قارعا جۇرە الماي بولدىرعان اتىن ءشوپ ارتىلىپ تۇرعان اربانىڭ ۇستىنە كوتەرىپ سالىپ،  اربانى اتىمەن قوسا ۇيىنە سۇيرەپ الىپ كەلگەنىن جانە دە  ارقاسىنا ءبىرتالاي ادامدى مىنگىزىپ كوتەرىپ تاستاعانىن ايتقان كەزدە جوعارىدا ايتقان ەپوستاعى باتىرلار ەرىكسىز ەسكە تۇسەدى ەمەس پە. ال، نۇرماعانبەت ەل ىشىندە ەسىمى بالۋان شولاق اتانىپ كەتكەن بالۋان ءارى باتىر بابامىزدىڭ «كوتەردىم ەلۋ ءبىر پۇت گىردىڭ تاسىن»، دەگەنىنە قالاي تاڭ قالماسسىڭ. اتى ايگىلى باۋان ءوز ولەڭىندە قوياندىنىڭ بازارىندا قانشا پۇتتى كوتەرگەنىن انگە قوسىپ ايتادى. قازاق دالاسىندا اتتارى اڭىزعا اينالعان وسىنداي الىپ باتىر بابالارىمزدىڭ ەرلىكتەرىن وقىپ بىلە كەلە قازاقتار اراسىنان زىلتەمىر كوتەرۋدەن الەمگە اتى شىعاتىن جاستاردىڭ شىقپاۋى مۇمكىن ەمەس – دەگەن تۇجىرىمعا كەلەرىڭ ءسوزسىز. ءيا، سوندا 1 پۇت – 16 كگ دەپ الساق، بالۋان شولاق 816 كگ سالماقتى باسىنان اسىرعانى بەلگىلى بولىپ تۇر.

قازىرگى كەزدە ءبىزدىڭ اتىشۋلى زىلتەمىر شەبەرى يليا يلين 20 پۇتتى كوتەرەتىن بولسا، بالۋان شولاق بابامىزدىڭ قانشالىقتى كۇشتى بولعانىن ەسەپتەي بەرسەك بولادى. ال، وسى زىلتەمىر سپورتىن ەلىمىزدى قازاق  جاستارى اراسىنان دامىتۋعا زور ۇلەس قوسقان ازاماتتاردى بۇگىن ەسكە الىپ، قالام تارتقىم كەلىم وتىر. اۋىر اتلەتيكانىڭ ەلدەگى تاريحى تۋرالى ءسوز ەتكەندە مىندەتتى تۇردە ءىزباسار ورازباق اعامىزدى ەسكە الارىمىز انىق. ءىزباسار اعامىز بۇگىندە سەكسەننىڭ سەڭگەرىنە شىعىپ وتىر. ول كىسى قازاق جاستارى اراسىنان تۇڭعىش رەت كسرو سپورت شەبەرى، ورتا ازيانىڭ جانە قازاقستاننىڭ تەمىرجولشىلار اراسىندا كسرو چەمپيونى اتانعان اۋىر اتلەت ارىسىمىز. سونىمەن قاتار، ءىزباسار ورازباق الماتى شاھارىندا بۇقارالىق سپورت پەن  سالاماتتى ءومىر سالتىن قالىپتاستىرۋدا وراسان ۇلەسىن قوسقان جان.

ال، ەلىمىز ەگەمەندىك العان جىلداردان باستاپ، وسى ءبىر قازاققا تاڭسىق زىلتەمىر سپورتىن دامىتۋدا  الاش جىگىتتەرى  اراسىنان بەكەن بەكمۇحامەدتىڭ اسىعى الشىسىنا ءتۇسىپ تۇرعان كەز  ەدى. حان ءتاڭىرىنىڭ ەتەگىن جايلاعان، جايلاۋى شۇيگىن، جەرى قۇت نارىنقول اۋدانىنىڭ كيروۆ كولحوزىندا ءوسىپ ونگەن اۋىلدان شىققان ارقالى ازامات، اۋىر اتلەتيكا سپورتىن ەلىمىزدە دامىتۋعا ۇلكەن ۇلەسىن قوسقان ادامنىڭ ءبىرى بولىپ قالدى. ول اۋىر اتلەتيكا سپورتىنداعى جەمىستى جولىن اياقتاعاننان كەيىن، جاتتىقتىرۋشى بولىپ كوپتەگەن قازاق جاستارىن وسى سپورت تۇرىنە باۋلىپ، بيىك مەجەلەرگە جەتكىزە ءبىلدى. مىسالى، دانيار وتەشوۆ ەكەۋى ۇزەڭگى قاعىسىپ، بىرگە جۇرگەن جىلدارى زىلتەمىر سپورتىنان قازاقتىڭ تالانتتى ءبىر شوعىر جاستارىن تاربيەلەپ شىعاردى. مارقۇم دانيار وتەشوۆتىڭ دە قازاق جاستارىنىڭ ايتۋلى سپورت تۇرىنەن ۇلكەن جەتىستىكتەرگە جەتكىزگەنىن ۇمىتپايمىز. مەن تالاي رەت جەرتولەدە اق-تەر، كوك-تەر بولىپ قازاقتىڭ جاستارىنا ءزىلباتپان شويىن تەمىرلەردى كوتەرتىپ جاتتىقتىرىپ جاتقانىن كوزىممەن كورىپ ريزا بولعان ەدىم. سوندا بەكەن مەن دانياردىڭ ارماندارى دا قازاق جىگىتتەرى اراسىنان ازيا، الەم چەمپيوناتتارىندا توپجاراتىن  دارىندى جاستاردى  شىعارۋ بولاتىن. بەكەن مەن دانياردىڭ توككەن تەرلەرى تەككە كەتپەدى. بەل شاكىرتتەرى داۋرەن ادىلعازين، اكرامجان حالماتوۆ، دميتري نوموفيلوۆ، تويشان بەكتەمىروۆ، ەرجاس بولتاەۆ  سىندى دارىندى جاستار ۇستازدارىنىڭ  ءۇمىتىن اقتاي ءبىلدى. مىسالى، داۋرەن ادىلعازين گۆاتەمالادا جاستار ارسىندا وتكەن وتكەن الەم چەمپيوناتىندا قولا جۇلدەنى يەلەنسە، جاستار اراسىندا ەكى مارتە ازيا چەمپيونى اتانىپ، قازاقتىڭ اتىن الەمگە تانىتتى. ال، بەكەننىڭ كوپ جىلدارى بويى اڭساعان ارمانىن تۋىسى ءارى شاكىرتى جاسۇلان قىدىرباەۆ قايتالادى. دارىندى تۋىسىن جەتەلەپ الىپ بارىپ، ق.احمەتوۆ اتىنداعى رەسپۋبليكالىق ارنايى مامانداندىرىلعان مەكتەپ-ينتەرناتتىڭ وليمپيادالىق رەزەرۆىنىڭ كوللەدجىنە وقۋعا اپارىپ تۇسىرەدى. بىلىكتى مامان بالانىڭ كوزىنەن جاقسىلىقتىڭ ۇشقىنىن بايقاعانى ءسوزسىز. اقجاعالى اقجارقىن اعاسىنىڭ ءۇمىتىن اقتادى. جاسۇلان الماتىدا وتكەن الەم چەمپيوناتىندا 94 كگ سالماقتا 229 كگ سالماقتى كوتەرىپ، قازاق  جاستارى اراسىنان تۇڭعىش بولىپ الەم شىڭىن باعىندىردى. الاشتىڭ نامىسشىل اسىل ەرى، قازاق حالقىنىڭ كوپ جىلدان بەرگى ارمان ەتكەن ماقساتىنا قول جەتكىزدى.

قازاق جاستارى اراسىنان نەگە الەم چەمپيونىنىڭ بولماعانىن جاسۇلان كوپتەن بەرى وي ەلەگىنەن وتكىزىپ جۇرسە كەرەك. الماتىدا وتكەن الەم چەمپيوناتىندا  اتويلاپ جەڭىسكە جەتىپ، التىن جۇلدەگەر اتانعان  التىن ۇلدىن قالاي عانا اينالماسسىڭ. ال، سونداي تۇلپار شىعار ق ۇلىننىڭ تۇرىسىنان تانىپ، جاعدايىن جاساعان بەكەندەي قازاعىم دەپ جۇرەگى سوققان، بىلىكتى مامانعا ايتىلار العىس شەكسىز دەپ بىلەمىن.

بۇگىندە بۇل سپورت تۇرىندە باستارى قارايىپ، قازاق جاستارىنىڭ قاتارى تولا ءتۇستى. جانىڭ قۋانادى. ايتالىق، قازاقستان اۋىر اتلەتكاسىنا زور ۇلەسىن قالدىرعان مارقۇم دانيار وتەشوۆتىڭ ۇلى الماس وتەشوۆ، رۇستەم سىباي سەكىلدى بىلىكتى دە جۇرەكتى دە بىلەكتى  جاستارىمىزدان بولاشاقتا زور ءۇمىت كۇتۋگە بولادى. قاشاندا وسىنداي قازاق جاستارىنىڭ اراسىنان قابىلەتى زور جاسوسپىرىمدەرگە ءوزىنىڭ مول تاجىربيەسىمەن بولىسۋگە ارقاشاندا بەكەن دايىن. شاكىرتتەرى ءبىر جەردە قينالىپ جاتسا جانىنان تابىلاتىن جاناشىرلارى دا وسى بەكەن اعايلارى. ءيا، سىن الاڭىنا شىعار كەزدە باپكەرلەردىڭ ءوز شاكىرتتەرىنە بەرەر كەڭەسىنىڭ باعاسى ايىرىقشا. ايتالىق، قارسىلاسىنىڭ كوتەرگەنىنە قاراي، ۇتىمدى قارسى قادام جاساۋ كەرەك. كەي كەزدە قۋلىقتىڭ دا جەڭىسكە الىپ باراتىندىعى بولادى. سوندىقتان سىن ساعاتتا  باپكەرىنىڭ شاكىرتىنە تۋرا كەڭەس بەرىپ جولعا سالۋى وتە ماڭىزدى. ال، وسىنداي ساتتەردە  بەكەن باپكەرلەرىنىڭ قاسىندا بولىپ، اقىل-كەڭەس بەرۋى بەل شاكىرتتەرى ءۇشىن ورنى زور. «وتتى ۇرلەگەن جاعادى»، دەمەكشى، جاستايىنان  سپورت دەسە ىشكەن اسىن جەرگە قوياتىن بەكەن بەكمۇحامەدتىڭ ءوزى ءومىر بويى ارمانداعان ارمانىن ناعىشى تۋىسى، بەل شاكىرتى جاسۇلان قول جەتكىزدى. ەندەشە، بەكەننىڭ جىلدار بويى  اۋىر اتلەتيكادان قازاق جىگىتتەرى اراسىنان الەم چەپيونىن شىعارسام دەگەن توككەن تەرى مەن تاباندى ەڭبەگى تەككە كەتپەگەنىن كورىپ وتىرمىز. تالاپ –پەندەدەن، كومەك – اللادان ەمەس پە. تالاپ مەن تالانت تىزە قوسسا اللانىڭ بەرەر جاقسىلىعىندا شەك جوق. بەكەننەن اۋىر اتلەتيكانىڭ بولاشاعى تۋرالى ءوز ويىن بىردە سۇراعانىم بار. سوندا بىلىكتى مامان بىلاي دەپ جاۋاپ بەرگەن ەدى:

• مەنىڭ ويىمشا، بىزگە ليگيونەر كەلىمسەك سپورتشىلاردىڭ ەش قاجەتى جوق. ءبىز ءوزىمىزدىڭ وتاندىق سپورت تالانتتارىنا كوڭىل ءبولىپ، ءوزىمىزدىڭ قازاق جاستارىن كوپتەپ وسى سپورت تۇرىنە تارتۋىمىز كەرەك. مەملەكەت تاراپىنان مول قارجىنى مەكتەپتەرگە ءبولىپ، جاسوپىرىمدەردىڭ قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرساق قانا اۋىر اتلتيكانىڭ بولاشاعى بەرەكەلى بولادى. ءبىز كەزىندە قازاقستاندىق سپورتشىلارمەن دە جامان كورسەتكىشتەرگە جەتكەن جوقپىز. ال، لەگيونەرلەر وتە شىعاتىن وتكىنشى جاۋىنداي كەلەدى دە كەتەدى. ال، قازىر قاراڭىز جاستارىمىزدىڭ بۇل سپورتتا قاراسى از. قازاق جاستارىن تارتۋىمىز كەرەك، اۋىل-ايماقتارداعى دارىندى وسكەلەڭ ۇرپاققا جاعداي جاساۋىمىز كەرەك. سوندا عانا ءبىزدىڭ اۋىر اتلەتيكا سپورتىنىڭ كوشى تۇزەلەدى، – دەپ، بەكەن بەكمۇحامەد اعىنان جارىلعان ەدى.

راسىمەندە، ءبىز وسى ءبىر كەزەڭ جەتىستىككە قالايدا جەتۋ ءۇشىن شەتەلدىك كەلىمسەكتەردى شاقىرتىپ اۋرە بولىپ جاتامىز. قاي سپورت ءتۇرى بولماسىن الىپ قاراڭىز ولارعا كەتكەن قىرۋار قارجىعى قانشاما قازاق بالاسىنىڭ جاعدايىن تۋعىزىپ، قانشاما بويىندا نامىسى تۋلاعان تالانتتى قازاق جاستارىنىڭ بولاشاعىنا بەرىك باعدار بەرە الاتىن ەدىك. وسى ءبىر ولقىلىق اۋىر اتلەتيكا سپورتىندا ۋشىعىپ تۇرعان سەكىلدى. «داريا باسى – بۇلاق»، دەسەك، سول بۇلاقتىڭ  ءوز بويىنان تازالانىپ اعىپ ۇلكەن كولگە قۇيۋىنا بارىنشا كومەك  جاساۋدى كەش قالدىرماساق بولعانى.

اقىن ورداباي ۇلى،

 الماتى