دوسسوردا داستۇرگە اينالعان تۋرنير ءوتتى

28-29 قازان كۇندەرى اتىراۋ وبلىسى ماقات اۋدانىنىڭ دوسسور كەنتىندە وسى اۋداندا ەركىن كۇرەستىڭ نەگىزىن قالاۋشى، ماقات اۋدانىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى، ەركىن كۇرەستەن كسرو سپورت شەبەرى تىلەكقابىل قۇسايىنوۆتى ەسكە الۋعا ارنالعان 2002-2004 جانە 2005-2007 جىلدارى تۋعان جاسوسپىرىمدەر اراسىندا اشىق رەسپۋبليكالىق تۋرنير بولىپ ءوتتى.

اتالعان تۋرنير بيىل بەسىنشى رەت قاتارىنان ۇزىلمەي وتكىزىلىپ وتىر. ول بىرىنشىدەن، اكە ەسىمىن وشىرمەي جاس ۇرپاققا ۇلگى ەتىپ جۇرگەن ۇلى عالىمجان مەن ماقات اۋدانىنىڭ اكىمدىگىنىڭ ەرەن ەڭبەگى ەكەنى داۋسىز. بولاشاقتا وسى تۋرنيردەن ەلىمىزدىڭ اتىن حالىقارالىق ارەنادا شىعاراتىن پالۋاندار شىعىپ جاتسا، ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ الدىنا قويعان ماقساتى ورىندالعانى دەپ بىلەمىز.

ءتۋرنيردى دوسسور كەنتىنىڭ اكىمى ەربول ەرماعامبەتوۆ قۇتتىقتاۋ سوزبەن اشىپ، ودان كەيىن تىلەكقابىل اعامىزدىڭ ارىپتەسى، ماقات اۋداندىق ارداگەرلەر كەڭەسىنىڭ توراعاسى ءسابيت قالەنوۆ جارىسقا قاتىسۋشىلارعا ساتتىلىك تىلەدى. اعامىزدىڭ جاتتىقتىرۋشىسى، قازاقستانعا ەڭبەك سىڭىرگەن جاتتىقتىرۋشى، ەركىن جانە گرەك-ريم كۇرەسىنەن كسرو سپورت شەبەرى، قر ءبىلىم بەرۋ ءىسىنىڭ ۇزدىگى سۋليكو كوزونوۆ تىلەكقابىل بازارباي ۇلى تۋرالى اسەرلى ەستەلىكتەرىمەن ءبولىستى.
رەسپۋبليكالىق «سپورت جۇلدىزدارى» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى مۇساعالي تاسقاليەۆ تىلەكقابىل اعامىزدىڭ كوزىن كورگەن ءبىر توپ جولداستارى مەن ارىپتەستەرىنە جانە وبلىس سپورتىنىڭ دامۋىنا ۇلەس قوسىپ جۇرگەن باپكەرلەر مەن وسى تۋرنيرگە دەمەۋشىلىك كورسەتكەن عالىمجان تىلەكقابىل ۇلىنىڭ دوستارىنا جۋرنال رەداكتسياسى اتىنان ەستەلىك توسبەلگىلەر تابىس ەتىپ، ماراپات جاسادى. وسى جەردە تىلەكقابىل اعامىزدىڭ تۋرنيرىنە جىل سايىن كومەكتەسىپ، قولداۋ ءبىلدىرىپ جۇرەتىن عالىمجاننىڭ دوستارىنىڭ ەسىمدەرىن ايتا كەتكەندى ءجون كورىپ وتىرمىز. ولار — ورىنعالي تەنەلباەۆ (اقتاۋ)، المات شاياحمەتوۆ (استانا)، قايرات ىسقاق (پاۆلودار)، باقىتجان باجيكوۆ (الماتى)، سايففوللا ساكەن (اتىراۋ)، قۇرمانعازى ىزتىلەۋوۆ، سەرىك بورانباەۆ، نۇرعازى تولەباەۆ (بارلىعى دا استانادان)، ماقسوت لۇقپانوۆ (ورال) جانە سەرىك تەمىرتاسوۆ (اقتاۋ).
اعامىزدىڭ جارى اعيلاش اپاي تۋرنيرگە قاتىسۋشىلارعا انالىق اق باتاسىن بەرىپ، قولداۋ بىلدىرگەن ازاماتتارعا قۇسايىنوۆتار وتباسى اتىنان شاپان جاۋىپ قۇرمەت كورسەتتى. ولاردىڭ اراسىندا ح.دوسمۇحامبەتوۆ اتىنداعى اتىراۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى، اعامىزدىڭ شاكىرتى الپىسباي ارالباەۆ پەن قازاق سپورت جانە تۋريزم اكادەمياسىنىڭ قۇرمەتتى پروفەسسورى مۋساعالي تاسقاليەۆ جانە ماقات اۋداندىق سپورت مەكتەبىنىڭ ديرەكتورى نۇربەرگەن تولەگەنوۆتەر بار.

بۇل جولعى تۋرنيرگە وزبەكستان، قاراقالپاقستان، داعىستان جəنە شەشەنستان مەن ەلىمىزدىڭ كوپتەگەن وبلىستارىنان ەكى جۇزگە جۋىق پالۋان قاتىسىپ، كەزىندە قازاق سپورتىنىڭ دامۋىنا ولشەۋسىز ۇلەس قوسقان اعامىزدىڭ جۇلدەسىن ءوزارا ساراپقا سالدى.

تۋرنيردە جارىستىڭ مارتەبەسى جىل سايىن ارتىپ، قاتىسۋشىلاردىڭ جاعراپياسى ۇلعايىپ كەلە جاتقانىنا كوزىمىز جەتتى. بولاشاعىنان مول ءۇمىت كۇتتىرەتىن كىشكەنتاي پالۋانداردىڭ اياق الىستارى، ولاردىڭ كۇرەسكە دەگەن ىنتا-جىگەرى قۋانتتى. س.بايداەۆ باستاعان تورەشىلەرگە شىن مىقتىلاردى انىقتاۋ وڭايعا سوققان جوق. دەگەنمەن، جۇزدەن جۇيرىك شىققاندار جارىس جەڭىمپازدارى مەن جۇلدەگەرلەرى بولىپ تانىلدى.

ەندى سىزدەردىڭ نازارلارىڭىزعا ءار سالماق بويىنشا جەڭىمپاز بولعان پالۋانداردىڭ ءتىزىمىن بەرەيىك:
2002-2004 جىلدارى تۋعان جاسوسپىرىمدەر اراسىندا ن.مۇحتاروۆ (اتىراۋ، 35 كگ)، ا.تاۋباي (ماڭعىستاۋ، 39 كگ)، ا.مۇحتاپاروۆ (اتىراۋ، 42 كگ)، ن.بازارباەۆ (ماڭعىستاۋ، 46 كگ)، ق.جولداسوۆ (قۇلسارى، 50 كگ)، ا.ساپيۋللاەۆ (اتىراۋ، 54 كگ)، ج.جۇگىنىسوۆ (وزبەكستان، +54 كگ) جەڭىمپاز اتانسا، 2005-2007 جىلدارى تۋعان جاسوسپىرىمدەر اراسىندا ي.احمەدحان (داعىستان، 27 كگ)، ي.يسمويلوۆ (وزبەكستان، 30 كگ)، ن.يبراگيموۆ (ماڭعىستاۋ، 33 كگ)، گ.پاريلاەۆ (داعىستان، 36 كگ)، ا.ابدۋكاليەۆ (وزبەكستان، 39 كگ)، ج.پاليمبەتوۆ (وزبەكستان، 42 كگ)، ە.سايرانوۆ (ماقات، 46 كگ) اس جۇلدەنى جەڭىپ الدى.
تۋرنير جەڭىمپازدارى مەن جۇلدەگەرلەرى ديپلوم، مەدالدارعا جəنە كۋبوكتارعا يە بولدى.

تىلەكقابىل بازارباي ۇلى قۇسايىنوۆ – 1943 جىلدىڭ 20 مامىرىندا اتىراۋ وبلىسى، قىزىلقوعا اۋدانى، قاراكول اۋىلىندا تۋعان. ەڭبەك جولىن ماقات اۋدانى، ساعىز مۇناي-گاز ءوندىرۋ باسقارماسىندا قاتارداعى جوندەۋدەن باستاعان اعامىز كەيىن جىلىوي اۋدانىنداعى №84 اۋىلشارۋاشىلىق ۋچيليششەسىندە جانە دوسسور كەنتىنىڭ اباي اتىنداعى ورتا مەكتەبىندە فيزيكا ءپانىنىڭ مۇعالىمى بولدى.

1969 جىلى دوسسور بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر سپورت مەكتەبىن اشىپ، ءوزى وسى مەكتەپتە جاتتىقتىرۋشى، ديرەكتوردىڭ ورىنباسارى، ديرەكتور قىزمەتتەرىن اتقاردى. كەيىن پارتيا اعامىزدى اۋداندىق ىشكى ىستەر ءبولىمى باستىعىنىڭ ورىنباسارى قىزمەتىنە جىبەرەدى. الايدا، سپورت دەسە ىشكەن اسىن جەرگە قوياتىن تىلەكقابىل اعامىز ول قىزمەتتەن ءوز ەركىمەن باس تارتىپ، اۋداندىق سپورت كوميتەتىنىڭ توراعاسى بولىپ، سپورتقا قايتىپ ورالادى. قاي جەردە ەڭبەك ەتسە دە ءوزىن جاقسى جاعىنان كورسەتەتىن اعانى پارتيا ءبارىبىر قايتادان كوپتەگەن باسشى قىزمەتتەرگە، جاۋاپتى ورىندارعا قويادى. اتاپ ايتار بولساق، دوسسور كاسىپتىك-تەحنيكالىق ۋچيليششەسى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى، حالىققا تۇرمىستىق قىزمەت كورسەتۋ ءبولىمىنىڭ ديرەكتورى، اتىراۋ مەملەكەتتىك اڭ اۋلاۋ شارۋاشىلىعى دوسسور بولىمشەسىنىڭ باستىعى، س.ءشارىپوۆ اتىنداعى مەكتەپ-ينتەرناتتىڭ ديرەكتورى قىزمەتتەرىن ادال دا ابىرويمەن اتقاردى.
تىلەكقابىل بازارباي ۇلى وسىنداي جاۋاپتى قىزمەتتەر اتقارا ءجۇرىپ، شاكىرت تاربيەلەپ، ماقات اۋدانىندا ەركىن كۇرەستىڭ نەگىزىن قالادى. ءوزى گۋرەۆ اۋىلشارۋاشىلىعى تەحنيكۋمىندا وقىپ جۇرگەندە اسان ساپاروۆ سەكىلدى بىلىكتى باپكەردەن كۇرەستىڭ الىپپەسىن ۇيرەنىپ، تالاي ءدۇبىرلى دودالاردا توپ جاردى. قازاق كۇرەسىنىڭ ابىزى ابىلسەيىت ايحانوۆتان باتا العان تىلەكقابىل اعامىز 1968 جىلى 4 قاراشادا ەركىن كۇرەستەن كسرو سپورت شەبەرى اتاعىنا قول جەتكىزدى. كەڭەس وداعى كەزىندە سپورت شەبەرى اتانۋ كەز-كەلگەن سپورتشىنىڭ قولىنان كەلە بەرمەيتىن ەدى عوي… تالاي جىل شۇمەكتەپ ااققان تەر ءسويتىپ ءوز جەمىسىن بەردى.
سپورت جولىن اياقتاپ، ءار سالادا ەڭبەك ەتسە دە ول كىسى شاكىرت تاربيەلەۋىن تاستاعان جوق. دوسسور سەكىلدى كىشكەنتاي اۋىلدا تۇرىپ، كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى مۇسا بايمۇحانوۆتى ەسكە الۋعا ارنالعاگن بۇكىلوداقتىق ءتۋرنيردىڭ نەگىزىن قالادى. قازاق مۇمنايىنىڭ وتانى بولىپ تابىلاتىن وڭىردە تىلەكقابىل اعامىزدىڭ باستاماسىمەن دۇنيەگە كەلگەن بۇل تۋرنيردەن تالاي تالانتتى پالۋااندار شوعىرى ءوسىپ شىقتى. اتالعان تۋرنيرگە كەڭەس وداعىنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن كوماندالار كەلىپ قاتىساتىن. اعامىز باستاپ كەتكەن بۇل تۋرنير سوڭعى كەزدە قايتادان وتكىزىلە باستاعانى كوڭىل قۋانتادى.

وسى تۋرنيردەن ر.ءالجانوۆ، س.پاترۋشەۆ، ج.وتەباليەۆ، ا.شاكەەۆ، ت.جالعاسوۆ، ءى.قوسوۆ، س.تۇرىشوۆ، ب.نۇرجانوۆ، ن.قاليموۆ، ب.اقمۇرزيەۆ، و.ەسەنباەۆ، م.قۇسايىنوۆ، س.باجبەنوۆ، ن.حالىقبەرگەنوۆ سەكىلدى كوكپتەگەن مىقتى پالۋاندار شىعىپ، وبلىسقا، رەسپۋبليكاعا تانىمال بولدى. ولاردىڭ كوپشىلىگى بۇل كۇندەرى باسشى قىزمەتتەردە ءجۇر.
تىلەكقابىل بازارباي ۇلىنىڭ ۇزاق جىلعى ەڭبەگى جوعارى باعالانىپ، «ماقات اۋدانىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى» دەگەن مارتەبەلى اتاققا يە بولدى. سونىمەن قاتار، «قر ءبىلىم بەرۋ ءىسىنىڭ قۇرمەتتى قىزمەتكەرى» اتاندى. بىرنەشە رەت ماقات اۋداندىق ءماسليحاتىنىڭ دەپۋتاتى بولىپ سايلاندى. قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ العىس حاتىمەن، وبلىستىق ءماسليحاتتىڭ، قر تۋريزم جانە سپورت ىستەرى جونىندەگى اگەنتتىكتىڭ،وبلىستىق ءبىلىم باسقارماسىنىڭ قۇرمەت گراموتالارىمەن، ماقات اۋدانى اكىمىنىڭ العىس حاتىمەن ماراپاتتالدى.

تىلەكقابىل اعامىز بەن اعيلاش اپامىز ءبىر ۇل مەن ءبىر قىز وسىرگەن باقىتتى اتا-انا. تۇڭعىشتارى عالىمجان قاشاعان مۇناي-گاز كەن ورىندا، كەلىندەرى باقىتگۇل ح.دوسمۇحامبەتوۆ اتىنداعى اتىراۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىندە جۇمىس جاسايدى. عالىمجان مەن باقىتگۇلدەن وربىگەن نەمەرەلەرى مەرەي مەن ينابات جوعارى ءبىلىم الىپ، بۇل كۇندە ءوز ماماندىقتارى بويىنشا ەڭبەك ەتۋدە. ساياتجان س.اسپاندياروۆ اتىنداعى ۇلتتىق مەديتسينالىق ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ءى كۋرسىندا ءبىلىم السا، ساتىبالدى 5 سىنىپتا وقىپ ءجۇر. قازاق كۇرەسىنىڭ ابىزى اتانعان ابىلسەيىت ايحانوۆ اعامىز كىشكەنتاي ساتىبالدىنىڭ اۋزىنا قازاقتىڭ ىرىمى بويىنشا تۇكىرگەن ەكەن. بولاشاقتا اتاسىنىڭ سپورتتىق جولىن وسى نەمەرەسى جالعاستىرادى دەپ ويلايمىز. اعامىز بەن اپامىزدىڭ قىزدارى سۆەتا مەن كۇيەۋ بالالارى ساعىنتايدان اڭسار اتتى جيەندەرى بار.

س.ا.كوزونوۆ (قازاقستانعا ەڭبەك سىڭىرگەن جاتتىقتىرۋشى، ەركىن جانە گرەك-ريم كۇرەسىنەن كسرو سپورت شەبەرى، قر ءبىلىم بەرۋ ءىسىنىڭ ۇزدىگى):
— تىلەكقابىل مەنىڭ ەڭ العاشقى شاكىرتتەرىمنىڭ ءبىرى بولدى. 1965 جىلى ول اتىراۋ پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىندا وقىپ جۇرگەندە مەن جاس مامان بولىپ كەلدىم. سول جىلى وبلىستىق سپورت كوميتەتىنىڭ توراعاسى جۇرەس يسقاقوۆتىڭ شەشىمىمەن مەن ەركىن كۇرەس توبىن اشىپ، جاتتىقتىرا باستادىم. تىلەكقابىل 1968 جىلعا دەيىن مەنىڭ قاراماعىمدا جاتتىعىپ، سپورت شەبەرلىگىنە ۇمىتكەر دارەجەسىنە دەيىن جەتتى.
كەيىن ول دوسسور سپورت مەكتەبىنىڭ ديرەكتورى، مەن وبلىستىق سپورت مەكتەبىنىڭ ديرەكتورى قىزمەتىن اتقارعان كەزدەرىمىزدە مەن وعان قولىمنان كەلگەنشە كومەكتەسىپ تۇردىم. ول مەنىمەن ۇنەمى حابارلاسىپ، اقىل-كەڭەس سۇراپ وتىراتىن.
تىلەكقابىل دوسسور سپورت مەكتەبىنىڭ ديرەكتورى بولا ءجۇرىپ، كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى مۇسا بايمۇحانوۆ اتىنداعى بۇكىلوداقتىق ءتۋرنيردى ۇيىمداستىردى. ول كەزدە سپورت مەكتەبىنىڭ جاعدايى وتە ناشار، جارىس وتكىزەتىن دۇرىس جەر دە جوق بولاتىن. سوعان قاراماستان ول تۋرنيرگە كەڭەس وداعىنىڭ 40 قالاسىنان كوماندا قاتىساتىن ۇلكەن تۋرنيرگە اينالدىردى.
تىلەكقابىل بازارباي ۇلى تەك قانا ەركىن كۇرەس ەمەس، ماقات اۋدانىنىڭ سپورتىن كوتەرگەن ازامات. ونىڭ سپورتقا سىڭىرگەن ەڭبەگىن مەن ءوز كوزىممەن كورگەسىن ايتىپ تۇرمىن. سپورت دەسە ىشكەن اسىن جەرگە قوياتىن ول سەكىلدى ازاماتتار بۇل كۇندە وتە از.
سونىمەن قاتار، تىلەكقابىلدىڭ قوناقجايلىلىعى كەرەمەت بولاتىن. ونىڭ ۇيىندە كىمدەر بولمادى دەسەڭىزشى؟! كۇنى-ءتۇنى ونىڭ ۇيىنە 10-15 ادام كەلىپ-كەتىپ جاتاتىن. جۇبايى اعيلاش سونىڭ بىردە-بىرىنە قاباق شىتقانىڭ كورگەن ەمەسپىن. بۇل كۇندە ۇلى عالىمجان دا تاپ اكەسىنەن اۋماي قالعان. ۇلكەندى سىيلاۋ، كىشىنى قۇرمەتتەۋ – قۇسايىنوۆتار اۋلەتىنىڭ بۇزىلمايتىن زاڭدىلىعى دەسە دە بولادى. اكەسىنىڭ اتىن وشىرمەي، جىل سايىن وسىنداي تۋرنير وتكىزىپ جۇرگەن عالىمجان بالاما جانە وعان قولداۋ ءبىلدىرىپ جۇرگەن بارشا ازاماتتارعا تىلەكقابىلدىڭ ارىپتەستەرى اتىنان شىن جۇرەكتەن العىس ايتامىن. مۇنداي تۋرنيرلەر جاس پالۋانداردىڭ ءوسۋى مەن شەبەرلىكتەرىن شىڭداۋ ءۇشىن اۋاداي قاجەت. سول سەبەپتەن الداعى ۋاقىتتا ءتۋرنيردى توقتاتىپ الماي، كەرىسىنشە جىلدان-جىلعا كەڭەيتە بەرىڭىزدەر دەگىم كەلەدى.

باۋىرجان سيسەنوۆ،
دوسسور كەنتى
ماقات اۋدانى
اتىراۋ وبلىسى.