اۋىلىن كورىپ، ازاماتىن تانى (فوتو)

سوناۋ 1986 جىلدىڭ 16-17 جەلتوقسان كۇندەرى الاڭعا شىعىپ، بەت قارىعان سارىشۇناق سارا ايازدا ەل تاۋەلسىزدىگى ءۇشىن جان بەرىپ، جان الىسقان جەلتوقسان قاندى كوتەرىلىسىنىڭ قاhارماندارىنىڭ قازاق تاريحىندا الار ورنى ايىرىقشى.

اتا-بابالارىمىز سان عاسىرلار بويى اڭساپ كەلگەن تاۋەلسىزدىكتى جەلتوقسان باتىرلارى جەڭىپ الىپ بەردى. مىنە، سول قاندى كوتەرىلىستەن كەيىن جەلدەي ەسىپ 37 جىل دا وتە شىقتى.

كەشە عانا جۇرگەن ورىمدەي جاستاردىڭ بۇگىن سامايىن اق شالىپ، الدى جەتپىستىڭ جەتەگىنە شىقسا، ارتى الپىستىڭ بيىگىنە كوتەرىلىپ كەلەدى. دەگەنمەندە جەلتوقسان باتىرلارى وزدەرىن ءالى سول باياعى جالىن اتقان جاس شاعىنداي سەزىنىپ، كارىلىكتىڭ، قارتايۋدىڭ نوقتاسىنا باستارىن سالماي، سالاۋاتتى سالتىمەن ءومىر ءسۇرىپ كەلەدى.

جىل سايىن تاۋەلسىزدىك كۇنى جاقىنداعان سايىن، جەلتوقسان باتىرلارىنا ارنالىپ ءتۇرلى كەزدەسۋلەر، ءىس-شارالار، سپورتتىق جارىستار ۇيىمداستىرلىپ تۇراتىن ءبىر ءداستۇر قالىپتاسقان. ءيا، تاۋەلسىزدىكتىڭ باتىرلارىنا قۇرمەت قوشەمەت جىل بويى جالعاسىن تاۋىپ تۇرسا ارتىق بولماس ەدى. ول كۇنگە بۇيىرتسا، كەلىپ جەتەرمىز. ال قازىرگى باتىرلارىمىزدىڭ اراسىندا ءوتىپ جاتقان ءىس-شارالاردان بايان ەتە وتىرايىق. «جەلتوقسان اقيقاتى»  پق رەسپۋبليكالىق قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ بەلسەندى مۇشەسى، جەلتوقسان باتىرى، ۇلتجاندى، سەگىز قىرلى ءبىر سىرلى، سپورت ساڭلاعى، ارداقتى ازامات جۇماباي تاجىباەۆتى ەسكە الۋعا ارنالعان ۇلكەن ءىس-شارالار بولىپ ءوتتى.

جۇماباي ەلىم دەگەن ەردىڭ ءبىرى ەدى. سۇم اجال ورتامىزدان سۋىرىپ الىپ كەتتى. «ءوز ەلىمنىڭ باسى بولماسام دا تاسى بولايىن»، دەگەندەي، جۇماباي اعامىز تۋىپ وسكەن جامبىل اۋدانى دەگەرەس اۋىلىنا مەشىت سالۋعا زور ۇلەس قوسقان اۋىلدىڭ اتقامىنەر اياۋلى جانى بولاتىن. كەزىندە شەشەن ۇلتىنىڭ وكىلدەرى اۋىل قازاعىنا ۇستەمدىك جاساپ، الشاڭ باسا باستاعاندا اتقا قونىپ بەتتەرىن قايىرىپ تاۋبەلەرىنە كەلتىرىپ، شاڭىراقتى سىيلاتا بىلگەن ۇلتجاندى باتىر بولعاندىعىندا ايتا كەتۋ ورىندى. مىنە، وسىنداي جولبارىس جۇرەك، ەلىم دەگەن ەرىمىزدى جەر قوينىنا تاپسىرعانىمىزعا جىل تولىپ كەلەدى.

كەشە «جەلتوقسان اقيقاتى» رەسپۋبليكالىق قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ توراعاسى بولات توقتاباي ۇلى قۇرىمباەۆتىڭ باستاۋىمەن ءبىر توپ جەلتوقسان باتىرلارى جۇماباي تاجىباەۆتىڭ تۋعان اۋىلى دەگەرەسكە ساپارلاتىپ بارىپ، مارقۇمنىڭ اتىندا ۇيىمداستىرىلعان ءىس-شارالارعا قاتىسىپ، ۇلكەن ءبىر ساۋاپتى ىسكە قوزعاۋ بولىپ قايتتى.

المىتادان ات تەرلەتىپ جەتكەن جەلتوقسان ارداگەرلەرىن باستاپ اپارعان وسى دەگەرەس اۋىلىنىڭ تۋماسى، كەزىندە ەركىن كۇرەستەن قازاقستان چەمپيونى، ارداگەر بالۋان، جەلتوقسان باتىرى باسباتىر سۇندەتپاي بولدى. نەگىزى وسىنداي ىزگىلىكتى ءىس-شارانى كوپتەن بەرى ويلاستىرىپ ىسكە اسۋىنا نەگىزى ۇيىتقى بولعان دا جەلتوقسان باتىرى باسباتىر سۇندەتباي بولاتىن.

حوش سونىمەن، شاhاردان كەلگەن قوناقتار الدىمەن «ءولى رازى بولماي ءتىرى بايىمايدى»، دەمەكشى، جۇماباي اعامىز سالدىرعان ءزاۋلىم مەشىتكە ات باسىن بۇرىپ، مەشىتتىڭ ىرگەسىندەگى حاتىمحانادا اۋىل حالقى ازىرلەگەن اس-دامنەن اۋىز ءتيىپ، جۇمابايدىڭ رۋحىنا قۇران باعىشتادى. سودان كەيىن اۋىل ورتاسىنداعى ورتا مەكتەپتە  جۇماباي تاجىباەۆتىڭ اتىنا ارنالعان يگىلىكتى ءىس-شارانىڭ سالتاناتتى اشىلۋى بولىپ ءوتتى.

بۇل جيىندا جەلتوقسان باتىرلارى مەكتەپكە الىپ كەلگەن ارنايى سىي-سىياپاتتارىن جاساپ، جاسورەندەرگە جەلتوقسان كوتەرلىسى مەن جۇماباي شانشار ۇلى اعالارىنىڭ قانداي ازامات بولعانى تۋرالى كەزەكپەن اڭگىلمەلەپ بەرىپ، مەكتەپ وقۋشىلارىنا ۇلكەن ۇلگى- ونەگەلىك ويلارىن اقتاردى.

سالتاناتتى ءىس-شارا اياقتالعان سوڭ، قوناقتار مەن كورشى اۋىلداردان كەلگەن كوماندالار سپورت الاڭىنا بارىپ، ۆولەيبولدان جۇماباي شانشار ۇلىن ەسكە الۋعا ارنالعان جارىستى باستاپ كەتتى. جارىسقا تورەلىك ەتكەن وسى اۋىلدىڭ بەتكە ۇستار ازاماتى، اۋىل سپورتىن كوتەرىپ، اۋىل تالانتتارىن تاربيەلىپ شىعارىپ جۇرگەن و.اۋباكىروۆ اتىنداعى ورتا مەكتەپتەگى دەنە-شىنىقتىرۋ ءپانىنىڭ مۇعالىمى ءسابيت سۇندەتباي ۇلى ءامىرجانوۆ ءادىل تورەلىگىن جاساپ، جارىستىڭ جاقسى وتۋىنە زور ۇلەسىن قوستى.

نەگىزى «اۋىلىن كورىپ، ازاماتىن تانى»، دەگەن ەكەن بابالارىمىز. كەزىندە جوعارى وقۋ ورىنىن اياقتاعان سوڭ «تۋعان ەلگە تۋىڭدى تىك»، دەمەكشى، تۋعان اۋىلىنا كەلىپ، سپورتتى كوتەرىپ، كوپ جىلدار بويى ەرەن ەڭبەگىن سىڭىرگەن ءسابيت ءامىرجانوۆتاي اۋىل بالالارىن تاربيەلىپ بيىككە شىعارىپ جۇرگەن ارداقتى ازاماتتارعا قانداي ماقتاۋ ايتساق تا جاراسادى. اۋىلدا وسىنداي ازاماتتار باردا اۋىلدان ءالى تالاي-تالاي ەل سپورتىنىڭ ىرگەسىن كوتەرەتىن مۇزبالاق قىران قاناتتى سپورت جۇلدىزدارى شىعاتىنىنا نىق سەنىمدىمىز.

سونىمەن تارتىستى وتكەن ءتۋرنيردىڭ قورتىندىسى بويىنشا، جانگەلدين ورتا مەكتەبى ءبىرىنشى ورىندى، دەگەرەس ورتا مەكتەبى ەكىنشى ورىندى، سۇڭقار ورتا مەكتەبى ءۇشىنشى ورىندى جەڭىپ الدى. جەلتوقسان ارداگەرلەرى دە سىن الاڭىنا شىعىپ، جوعارى ويىن دەڭگەيىن كورسەتتى. دەگەنمەندە 20-30 اراسىنداعى جاس ۇستازدارعا قارسى ويناۋ قيىن بولعانى دا راس. دەسەكتە اۋىل كورەرمەندەرى جەلتوقسان كومانداسىنا ەرەكشە قول سوعىپ، ريزاشىلىقتارىن ءبىلدىرىپ جاتتى.

حوش، سونىمەن باتىرلار مەن اقىندار ەلىنە بارىپ قايتقان ساپار ءساتتى بولىپ، اۋىل حالقى جەلتوقسان باتىرلارىنا اق باتالارىن بەرىپ جولعا شىعارىپ سالدى. الداعى جىلى جۇماباي تاجىباەۆتى ەسكە الۋعا ارنالعان ءىس-شارالار ءداستۇرلى تۇردە جالعاسىن تاباتىندىعىن اۋىل اكىمى ەرلان جۇماحان ۇلى كوپجاساروۆ مەن مەكتەپ ديرەكتورى كاكىمجان كابىرجان ۇلى ورازباي سەنىممەن جاريا ەتتى.

جەلتوقسان باتىرلارىنا دەگەن قوس ازاماتتىڭ ىستىق ىقىلاسپەن جەلتوقان باتىرلارىن قۇشاق جايا كۇتىپ الىپ، قازاقى قوناقجايلىعىن اسىرا كورسەتكەنىنە بارشى كەلگەن قوناقتار شەكسىز العىستارىن ايتىپ كەتتى. «اۋىلىن كورىپ ازاماتىن تانى»، دەگەن وسى بولار. باسىمىز امان، باۋىرىمىز ءبۇتىن بولسا، الداعى جىلى وتەتىن جۇماباي ءتاجىباۆتىڭ اتىنداعى ءداستۇرلى جارىستا اقجارقىن دەگەرەستىڭ اۋىل حالقىمەن قۇشاق جايا قاۋىشا جاتارمىز دەگەن ءۇمىت بار.

 

اقىن ورداباي ۇلى،

الماتى