تالانتتى تالانت تانيدى

جاقىندا گرەك-ريم كۇرەسىنەن قازاقستاننىڭ جاستار قۇراما كومانداسى ءۇندىستاننىڭ دەلي قالاسىندا وتكەن ازيا چەمپيوناتىندا ەلىمىزدىڭ ءانۇرانىن ەكى رەت ويناتىپ، كوك بايراعىن جەتى رەت بيىكتەن جەلبىرەتتى.

وسى بەلدەسۋلەردە جاستار قۇراماسىنىڭ اعا جاتتىقتىرۋشىسى سەرىك جۇماشەۆتىڭ شاكىرتتەرى ەكى التىن مەن بەس قولا مەدالدى الىپ، جالپى كوماندالىق ەسەپتە 147 ۇپايمەن ەكىنشى ورىندى يەلەندى.

ەلىمىزگە التىن جۇلدەنىڭ ءبىرىن 60 كيلو سالماق دارەجەسىندە كۇرەسكەن عالىم قابدىناساروۆ، ەكىنشى التىن مەدالدى 67 كيلو سالماقتا ەل نامىسىن قورعاعان مەرەي بەكەنوۆ جەڭىپ الدى.

جالپى، سەرىك جۇماشەۆتىڭ شاكىرتتەرى جىل سايىن الىس-جاقىن شەتەلدەرگە شىعىپ، ۇلكەن جارىستاردا توپ جارىپ، قۇرمەت تۇعىرىنىڭ ەڭ بيىك ساتىسىنان كورىنىپ كەلەدى. جاقىندا ءبىز الماتىدا جاس پالۋانداردىڭ قابىلەتى مەن دارىنىن بىردەن تانيتىن تالانتتى سپورت مامانىمەن كەزدەسىپ، اڭگىمەلەسكەن ەدىك.

-سەرىك مۇرات ۇلى، ءسىزدى كوپ ادامدار ءوز جۇمىسىن جاقسى بىلەتىن، بالانىڭ بويىندا كۇرەسكە دەگەن قابىلەتى بولسا بىردەن تانىپ، سودان جاقسى پالۋان شىعاراتىن مىقتى مامان دەيدى. بۇل سوزگە ءبىز دە قوسىلامىز. شىنىمەن دە ءسىز قاي كوماندانى، قاي سپورتشىنى جاتتىقتىرساڭىز دا سولار ەلىمىزگە بوس قورجىنمەن قايتپايتىنىن بىلەمىز. «تالانتتى تالانت تانيدى» دەگەن ءسوز راس ءسوز. بۇل اسىرا ماقتاۋ ەمەس. بۇل – فاكت. ءسىز بالا كەزىڭىزدەن كۇرەسپەن اينالىسىپ كەلەدى ەكەنسىز. وسىنىڭ ءبارىن باسىنان باستاپ ايتىپ بەرەسىز بە؟

-مەن ەندى، راس ايتايىن، ءوزىم تۋرالى كوپ ايتقىم كەلمەيدى. جارناماعا جوقپىن. كوپشىلىك الدىنا كوپ شىعا بەرمەيمىن. مەنىڭ اكەم مۇرات سۇندەت ۇلى جۇماشەۆ كەزىندە بالالاردى سپورتقا باۋلىپ، كۇرەسكە جاتتىقتىرعان. ول اۋىلدا كوپ بالالاردى تاربيەلەپ، تالاي الەم چەمپيوندارىن دايىنداعان. اكەم ەلىمىزدىڭ  وقۋ-اعارتۋ ىسىنە ۇلەسىن قوسىپ، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن جاتتىقتىرۋشىسى اتاعىن العان. ءوزى دە جاس كەزىندە كۇرەسپەن اينالىسىپ، سپورت شەبەرلىگىنە ۇمىتكەر بولعان ەكەن. مەن جاستايىمنان اكەمە ەلىكتەپ، سپورتشى بولۋدى ارمانداپ ءوستىم.

—نەشە جاسىڭىزدان باستاپ كۇرەسپەن اينالىستىڭىز؟

-1973 جىلى ورال وبلىسى جالپاقتال اۋدانى تالداپان اۋىلىندا تۋدىم. اكەم اۋىلداعى مەكتەپتە دەنەشىنىقتىرۋ پانىنەن ساباق بەرىپ، جاتتىقتىرۋشى بولدى. سول كەزدە ول گرەك-ريم كۇرەسى ۇيىرمەسىن جۇرگىزىپ، بالالاردى جاتتىقتىردى. ونىڭ قول استىندا كوپ بالا دايىندالدى. ول تالداپان اۋىلىنان ەكى حالىقارالىق سپورت شەبەرى مەن بەس-التى سپورت شەبەرىن شىعاردى. مەن دە سولار سەكىلدى 3 سىنىپتان باستاپ كۇرەسكە قىزىعۋشىلىق تانىتىپ، 7 سىنىپقا دەيىن اينالىستىم. ورال قالاسىنا بارىپ، جارىستارعا قاتىستىم. ءتىپتى، اۋىلدا وقىپ ءجۇرىپ، 6-7 سىنىپتا تالعار قالاسىندا وتكەن تۇرار رىسقۇلوۆ اتىنداعى تۋرنيرگە قاتىسىپ، 29 كيلو سالماقتا ءبىرىنشى ورىن العانمىن. سول كەزدە مەنى الماتىداعى قاجىمۇقان مۇڭايتپاس ۇلى اتىنداعى سپورتتا دارىندى بالالارعا ارنالعان  مەكتەپ-ينتەرناتتىڭ جاتتىقتىرۋشىسى ءادىلجان كارىباي ۇلى قانگەلديەۆ بايقاپ، وقۋ ورنىنا شاقىردى. وسى مەكتەپكە مەن 7 سىنىپتا باردىم. ءادىلجان اعا ورالعا كەلىپ، مەنى ءبىر جارىسقا قاتىسىپ جاتقان جەرىمدە كورىپ، وزىمەن بىرگە اكەتتى. سودان 11 سىنىپقا دەيىن قاجىمۇقان مەكتەبىندە وقىدىم. سول جەردە جاتتىقتىم. كەيىن اسكەر قاتارىندا بولعاندا دا ورتالىق اسكەر كلۋبىندا كۇرەسپەن اينالىستىم. ءادىلجان اعانىڭ قاراماعىندا ءجۇرىپ، ۇلتىق قۇراما كوماندانىڭ قاتارىنا قابىلداندىم. ول كەزدە ۇلتتىق قۇرامانى داۋلەت بولات ۇلى تۇرلىقانوۆ جاتتىقتىراتىن. داۋلەت بولات ۇلىنىڭ كەزىندە گەننادي اندرەەۆيچ ساپۋنوۆ كەلىسىم-شارت بويىنشا قىزمەت ەتتى.

-قاي كەزدە قازاقستان قۇراماسى ساپىندا العاشقى جەتىستىگىڭىزگە جەتتىڭىز؟

-1997-1999 جىلدارى قازاقستان چەمپيونى بولدىم. سول كەزدە وليمپيادا چەمپيونى يۋري مەلنيچەنكو ەلىمىزدىڭ نامىسىن قورعاپ جۇرگەندە مەن ەكىنشى نومەرلى بولىپ كۇرەستىم. 1990 جىلداردىڭ سوڭىندا ەلىمىزدە كوپتەگەن تالانتتى جاستار شىقتى. سولارمەن بىرگە وقۋ-جاتتىعۋ جيىندارىنا قاتىستىم. 1999 جىلى ورتالىق ازيا ويىندارىندا ەكىنشى ورىن الىپ، شىعىس ازيا ويىندارىندا كۇمىس مەدالدى يەلەندىم. سودان كەيىن ازيا كۋبوگىنىڭ يەگەرى اتاندىم. 27 جاسىمدا مەنى داۋلەت بولات ۇلى الماتىداعى «داۋلەت» مەكتەبىنە شاقىردى. مەن كوپ ويلانباي جاتتىقتىرۋشىلىق جۇمىسقا اۋىستىم. وسى مەكتەپتە قالانىڭ كۇرەسكە يكەمدى بالالارىنىڭ ءبارى جاتتىقتى. كەيىن ول كادىمگى كاسىبي كۇرەس كلۋبىنا اينالدى. بۇل جەردەن نۇرمۇحان تىناليەۆ، اسحات دىنمۇحاممەدوۆ شىقتى. باسقا دا تالانتتى جاستار تۇلەپ ۇشتى. اسحات – مەنىڭ العاشقى شاكىرتىم. ول وسى مەكتەپتە اياققا تۇرىپ، قازىر دە سونىڭ اتىنان كۇرەسىپ ءجۇر. ەندى كۇزدە ول يندونەزيانىڭ دجاكارتا قالاسىندا وتەتىن جابىق عيماراتتاعى جابىق ازيا ويىندارىنا قاتىسادى. وسى سپورت ورداسىندا قىزمەت ەتىپ جۇرگەندە داۋلەت اعا مەنى كاركەن احمەتوۆ اتىنداعى رەسپۋبليكالىق سپورت مەكتەبىنە اۋىستىردى. بۇل جەردەن دە كوپتەگەن چەمپيوندار شىقتى. وندا نۇرمۇحان تىناليەۆ، مكحيتار مانۋكياننىڭ جيەنى تاربيەلەندى. ول دا مەنىڭ شاكىرتىم بولدى. 2011 جىلى ول الەم چەمپيونى اتاندى.

قۇدايعا شۇكىر، ءبىزدىڭ ەلدە قاي كەزدە بولسىن تالانتتى پالۋاندار كوپتەپ شىعىپ، وزدەرىن حالىقارالىق ساحنادا جاقسى جاعىنان كورسەتىپ كەلەدى. مىسالى، سول جىلدارى اكەمنىڭ شاكىرتى ارتۋر ۇمبەتقاليەۆ تۇركيانىڭ انكارا قالاسىندا جاستار اراسىنداعى الەم چەمپيونى اتاعىن جەڭىپ الدى. بۇل ۇمىتپاسام، 2009 جىل بولاتىن. وسى جىلى مەنى قازاقستاننىڭ كادەتتەر اراسىنداعى قۇراما كومانداسىنىڭ اعا جاتتىقتىرۋشىسى قىزمەتىنە بەكىتتى. ءجاسوسپىرىم پالۋاندارمەن كوپ جۇمىس ىستەۋگە تۋرا كەلدى. كۇرەس زالىندا بالالار كوپ تەر توكتى. سونىڭ ناتيجەسىندە 2010 جىلى جانىبەك قاندىباەۆ سينگاپۋردە تۇڭعىش رەت جاسوسپىرىمدەر اراسىندا وتكىزىلگەن وليمپيادا ويىندارىنىڭ چەمپيونى اتاندى. وسى سىندا احان بايماعامبەتوۆ قولا جۇلدەنى يەلەندى. 2011 جىلى الەم چەمپيوناتىندا مەيرامبەك ايناعۇلوۆ التىن مەدالدى، مۇحاممەد ەسمۇرزاەۆ كۇمىس مەدالدى، قولا جۇلدەنى ابىلاي كارىمجان الدى. ءبىزدىڭ قۇراما كادەتتەر اراسىندا كوماندالىق ەسەپتە ءۇش رەت ازيا چەمپيوناتىن ۇتىپ الدى. 2014 جىلى جاسوسپىرىمدەر اراسىندا قىتايدىڭ نانجين قالاسىندا وتكەن وليمپيادادا تاعى ءبىر شاكىرتىم ەۆگەني پوليۆادوۆ قولا مەدالگە يە بولدى.

-كادەتتەر قۇراماسىن جاتتىقتىرىپ، كوپ جەتىستىككە جەتكەن ەكەنسىزدەر. ەندى بيىل ءسىز جاستار قۇراماسىنىڭ اعا باپكەرى بولىپ وتىرسىز. بۇل سپورت ماماندارىنىڭ سىزگە ارتقان سەنىمى دەپ ويلايمىز. جاڭا قىزمەتتە الدىڭىزعا قانداي ماقسات پەن مىندەت قويدىڭىز؟

-جاقىندا ءبىزدىڭ قۇراما ءۇندىستاندا بولىپ قايتتى. 15-18 شىلدە كۇندەرى وسى ەلدىڭ استاناسى دەلي قالاسىندا جاستار اراسىندا ازيا چەمپيوناتى ءوتىپ، سودان ەكى التىن، بەس قولا مەدال الىپ كەلدىك. وسى جارىسقا كوماندانى كوپ ۋاقىت دايىندادىم. الدىمەن پالۋانداردى ىرىكتەپ الدىق. بىلتىر قاراشا ايىندا ءشامىل سەرىكوۆتىڭ تۋرنيرىندە ازيا چەمپيوناتىنا باراتىن سپورتشىلاردى ىرىكتەدىم. سوسىن قاڭتار ايىندا جارىسقا دايىندىقتى باستاپ كەتتىك. چەمپيونات الدىندا 6-7 وقۋ-جاتتىعۋ جيىنىن وتكىزدىم. سونىڭ ەكەۋى وزبەكستاندا، بىرەۋى قىرعىزستاندا ءوتتى. قالعان ۋاقىتتا جىگىتتەر ەلدە جاتتىقتى. ەندى ماقسات تۋرالى ايتسام، مەنىڭ ماقساتىم دا ارمانىم دا بىرەۋ: ول – بولاشاق جاستاردا بولعان سوڭ، جاستاردى جاقسى تاربيەلەپ، حالىقارالىق تەحنيكالارعا ۇيرەتىپ، شەبەرلىگىن ارتتىرىپ، قۇراما كومانداعا دايىنداپ بەرۋ. بولاشاقتا وسى بالالاردان وليمپيادا، الەم چەمپيوندارى شىقسا ەكەن دەپ ارماندايمىن.

-ول ءۇشىن ەلىمىزدە جاعداي جاسالىپ جاتىر ما؟

-مەملەكەت تاراپىنان قولدا بار جاعدايدىڭ ءبارى جاسالىپ جاتىر. الماتى وبلىسىندا ايبا بازاسى، الەكسەەۆكادا، ششۋچەدە، شىمكەنتتە ورتالىقتار بار. دەگەنمەن وڭىرلەردە سپورتشىنىڭ جەكە دايىندىعى جاقسى بولسا ەكەن دەپ تىلەيمىز. ويتكەنى، جەرگىلىكتى جەردە پالۋانداردىڭ جەكە جاتتىقتىرۋشىلارى كۇرەستى دۇرىس ۇيرەتپەي كەلەدى. سوعان بايلانىستى بىزگە قۇراما كوماندادا جاستارعا كۇرەستىڭ تەحنيكاسى مەن تاكتيكاسىن قايتا ۇيرەتۋگە تۋرا كەلىپ تۇر. ءبىز پالۋانداردى قۇراما كومانداعا شاقىرتىپ، حالىقارالىق ارەنادا قالاي كۇرەسىپ، قانداي ايلا-ءتاسىلدى قولدانۋ كەرەكتىگىن ۇيرەتەمىز. ال كۇرەسى جاقسى دامىعان ەلدەردە ولاي ەمەس. مىسالى، يراندى الايىق. ول جاقتا كۇرەس ءبىر جەردەن باسقارىلادى، ءبىر جەردە ۇيرەتىلەدى. وكىنىشكە قاراي، ءبىزدىڭ ەلدە ونداي پالۋانداردى حالىقارالىق جارىسقا ءبىر جەردە ۇيرەتەتىندەي جاعداي بولماي تۇر. ءبىزدىڭ ەل وسى جاعىنان قالىپ تۇرعان سياقتى. سوندىقتان قازاقتىڭ بالالارىنا باسقا ەلدىڭ سپورتشىلارىنا قاراعاندا ەكى ەسە جۇمىس ىستەۋ كەرەك.

ءبىزدىڭ بالالار شىمىر، شىدامدى، جىگەرلى دە جيناقى. سوسىن بالالاردا تەحنيكا بار. ءبىز كوپ جاعدايدا وسى جاعىنان ۇتىپ ءجۇرمىز. ءبىر جاقسىسى، ەلىمىزدە كۇرەستىڭ بۇرىننان قالىپتاسقان مەكتەبى بار. قازىر كوپ جاستارىمىز جاقسىلىق ۇشكەمپىروۆ، ءشامىل سەرىكوۆ، داۋلەت تۇرلىقانوۆ، يۋري مەلنيچەنكو، باقتيار بايسەيىتوۆ، مكحيتار مانۋكيان سياقتى بولساق دەپ ارماندايدى. سول ءۇشىن كۇرەس زالىنان شىقپاي، تاڭنىڭ ەرتەسىنەن كەشتىڭ باتىسىنا دەيىن كىلەمنىڭ شاڭىن قاعىپ ءجۇر. سوندىقتان مەن جاڭا ايتقانىمداي، وسى بالالاردان وليمپيادا، الەم چەمپيونى شىقسا ەكەن دەيمىن. شىنىن ايتساق، سول ارمان، ماقسات ءۇشىن عانا كۇرەستە ءجۇرمىز. وسى جەردە بىزگە داۋلەت بولات ۇلى تۇرلىقانوۆتىڭ كوپ كومەكتەسىپ جاتقانىن ايتقىم كەلەدى. قازىر ول كىسى قازاقستاننىڭ گرەك-ريم، ەركىن كۇرەس جانە ايەلدەر كۇرەسى فەدەراتسياسىنىڭ ۆيتسە-پرەزيدەنتى مەن ازيا كۇرەس كەڭەسىنىڭ پرەزيدەنتى قىزمەتىن اتقارىپ وتىر. داۋلەت اعا قاي قىزمەتتە بولسا دا قاي جەردە جۇرسە دە گرەك-ريم كۇرەسىنىڭ دامۋىنا ەرەكشە كوڭىل بولەدى. مەن ونى داۋلەت بولات ۇلىمەن تانىسقان كەزدەن بەرى جاقسى بىلەمىن. قازاقتا «اعاسى باردىڭ جاعاسى بار» دەيدى عوي، وسىنداي اعالارىمىز بار دا ءبىز ەشتەڭەدەن قينالىپ كورگەن جوقپىز.

-جاڭا ءۇندىستاندا وتكەن ازيا چەمپيوناتى تۋرالى ايتتىڭىز عوي. پالۋاندارعا ريزاسىز با؟

-وسى جارىستا فينالعا سەگىز سپورتشىنى شىعارامىن دەپ ويلاعانمىن. ءۇندى ەلىنە سونداي ماقساتپەن باردىق. ەكى سپورتشىمىز التىن، بەس پالۋانىمىز قولا مەدالدى جەڭىپ الدى. جارىستا جىگىتتەردىڭ تەحنيكاسى مىقتى بولدى. 60 كيلو سالماق دارەجەسىندە عالىم قابدىناساروۆ، 67 كيلو سالماقتا مەرەي بەكەنوۆ چەمپيون اتاندى. عالىم فينالدا يران پالۋانىن 10:2 ەسەبىمەن ۇتتى. ونىڭ الدىندا ساۋد ارابياسى مەن جاپونيانىڭ جىگىتتەرىنەن ايلاسىن اسىردى. ال مەرەي فينالدا قىرعىز سپورتشىسى حالمۋرات يبراگيموۆتى 9:0 ەسەبىمەن ايقىن باسىمدىقپەن جەڭدى. فينالعا دەيىن ول وزبەكستان مەن قىتاي پالۋاندارىن جىقتى. قولا مەدالدى 55 كيلو سالماقتا ارسلان ابدۋراحمانوۆ، 82، 87 جانە 130 كيلو سالماقتا ستانيسلاۆ ريلسكي، سانجار تەمىربەك پەن انتون ساۆەنكو يەلەندى.

جارىس باسىندا جىگىتتەر وسىنداي حالىقارالىق دودالارعا كوپ شىقپاعان سوڭ ازداپ قوبالجىدى. سودان كەيىن تاكتيكا، تەحنيكا جاعىنان جاقسى كەلىپ، بار ۋايىمىن ۇمىتىپ، الدىنا قويعان ماقساتتى ورىنداپ وتىردى. سوعان ريزا بولدىم.

–اڭگىمەڭىزگە راحمەت!

اڭگىمەلەسكەن داستان كەنجالين

الماتى