جەلتوقسان باتىرلارى ءالى دە بابىندا

جەلتوقسان باتىرلارىن ەستە ساقتاپ، ولار تۋرالى ۇگىت-ناسيحات جۇمىسىن ءبىر ءسات توقتاتۋعا بولمايدى. ويتكەنى، ولار تاۋەلسىزدىگىمىزدى قان توگىپ جەڭىپ الىپ بەرگەن التىن ۇرپاقتىڭ تامىرى بولىپ تارالادى.

بيىل مىنە، جەلتوقسان كوتەرىلىسىنە 39 جىل تولىپ وتىر. اللا ءناسىپ ەتسە ەندىگى جىلى 40 جىلدىق تاريحي داتانى قارسى الامىز. قاراپ وتىرساق، قانشاما جىلدار ارادا زىرلاپ وتە شىققان. بۇگىندە باستارىن اق باسىپ، شاۋ تارتقان جەلتوقسان باتىرلارى قوعامنىڭ ءبىر بولىگى رەتىندە تۋعان ەلىندە بولىپ جاتقان ءتۇرلى وزەكتى ماسەلەلەرگە بەلسەنە ارالاسىپ ءۇن قوسىپ كەلەدى.

سول ءبىر ايازى بەت قارىعان تۇندە، الاڭدا جان بەرىپ جان الىسقان قازاقتىڭ باتىر ۇل-قىزدارىنىڭ ەرلىكتەرى تاريح ساحناسىندا ماڭگىلىك ورىن الدى. سان عاسىرلار بويى اتا-بابامىز اڭساعان ەگەمەن ەل بولىپ، تاۋەلسىزدىكتى اڭساعان ارماندارىن جەلتوقسان قاhارماندارى جەڭىپ الىپ بەردى.

بۇگىنگى تاڭدا جەلتوقسان باتىرلارىنا ۇكىمەت تاراپىنان جىلى قاباق تانىلىپ، باتىرلارعا قۇرمەت، قوشەمەت كورسەتىلىپ كەلەدى. ارينە، ول قۋانتادى. كەزىندە جەلتوقسانعا قاتىسقان دەگەن ولار ءۇشىن وتە اۋىر ءسوز بولدى. بيلىكتەگىلەر جەلتوقسانشىمىن دەسە قىرىن قاراپ تەرىس اينالىپ كەتەتىن كەزەڭدەر دە بولعانى جاسىرىن ەمەس. مىنە، ەندى سەڭ قوزعالعان سەكىلدى. تاريح شىندىقتى قوينىنا باسىپ جاتا الماسى انىق.

جەلتوقساندىقتاردىڭ تاۋەلسىزدىكتى جەڭىپ اپەرگەنىن تاريح ءوزى اقىرىنداپ حالىق نازارىنا الىپ شىعىپ، وڭ باعاسىن الا باستادى. بۇعان ارينە، ەل پرەزيدەنتىنىڭ دە ىقپالى جاقسى ناتيجەلەرگە جەتكىزىپ كەلەدى. قازىر تەلەديدارلار مەن ءباسپاسوز بەتتەرىندە جەلتوقسان باتىرلارىنىڭ ەرلىكتەرى ەمەن-جارقىن ايتىلىپ، جازىلا باستادى. ال باتىرلار بولسا وزدەرىن ءالى دە قاجىرلى، قۋاتتى قالپىندا سانايدى. اسىرەسە، سپورتتى دەنساۋلىق كەپىلى دەي وتىرىپ، وزدەرىنىڭ اراسىندا ءتۇرلى سپورتتىق ءىس-شارالار ۇيىمداستىرىپ، ءبىرى-بىرىنە قۋانىش سىيلاۋدى جەلتوقسان باتىرلارى داستۇرگە اينالدىرعان. بۇل دەگەن جاس ۇرپاققا ۇلكەن ونەگە دەپ بىلەمىز.

ايتالىق، جەلتوقسان قاندى كوتەرلىسىنە 39 جىل تولۋىنا وراي الماتى قالاسىنداعى «جەلتوقسان اقيقاتى» رەسپۋبليكالىق قوعامدىق بىرلەستىكتىڭ ارداگەر باتىرلارى فۋتزالدان «تاۋەلسىزدىك تۇعىرىڭ» اتتى الامان جارىس ۇيىمداستىردى. بۇل تارتىستى ءتۋرنيردىڭ وتۋىنە «جەلتوقسان اقيقاتى» رەسپۋبليكالىق قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ توراعاسى بولات توقتاباي ۇلى قۇرىمباەۆ باستاعان ۇجىم مۇشەلەرى، الماتى قالاسى تۇركسىب اۋدانىنىڭ اكىمشىلىگى مەن «جاس قانات» مولتەك اۋدانىندا ورنالاسقان №198 ورتا مەكتەپتىڭ ديرەكتورى جانار نۋقابايقىزى ابيتوۆا باستاعان ۇجىمى زور كومەكتەرىن جاساعان ەكەن. اسىرەسە، باتىرلارعا ارنالىپ جايىلعان تاڭعى جانە تۇسكى اسقا دامدىلىگى ءتىل ۇيىرگەن. بۇرىن سوڭدى مۇنشاما قۇرمەتتى كورمەگەن جەلتوقسان باتىرلارى بارلىق ۇستازداردىڭ ۇلتتىق كيىمدەردى كيىپ الىپ زىر جۇگىرىپ قىزمەت ەتكەندەرىنە ەرەكشە ريزاشىلىقپەن اق باتالارىن بەرىپ جاتتى. سونىمەن قاتار وسىنداي دۋماندى، ءدۇبىرلى جارىستى ۇيىمداستىرۋ وڭاي ەمەس بەلگىلى. جەلتوقسانشى باتىر قىز، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قىزمەتكەرى ساجيدا جاقسىلىققىزى ءالجانوۆانىڭ ايەل ازاماتى بولسا دا ەرلەردىڭ سپورتىنا بەلسەنە ارالاسىپ، وسىنداي ميني فۋتبولدان سپورتتىق ءىس-شارا وتكىزۋدە شىر كوبەلەك بولىپ شىرىلداپ جۇگىرگەن ەڭبەگىن ەرەكشە اتاپ وتسەك ارتىق بولماس.

حوش، سونىمەن جارىس الاڭىنا شىققان جەلتوقسانشىلار باياعى سول جاستىق شاعىن ەسكە الىپ، الا دوپتى ۇرشىقشا ءيرىپ الىپ ويىندارىن باستاپ كەتتى. «سىرلى اياقتىڭ سىرى كەتسە دە سىنى كەتپەيدى»، دەمەكشى 1986-نىڭ سارى ايازىندا سەلت ەپتەگەن باتىرلار فۋتبولدان دا قۇر جاياۋ ەمەس ەكەندىكتەرىن تارتىستى ويىن ورنەكتەرىن كورسەتىپ جانكۇيەرلەرىن تاڭ-تاماشا ەتتى.

الماتى قالاسى بويىنشا تىركەلىپ، ناۋرىزباي، الاتاۋ، اۋەزوۆ، جەتىسۋ جانە تۇركسىب اۋداندارىنىڭ اتىنان كەلگەن 5 كوماندا ويىن الاڭىندا جەڭىس ءۇشىن ايانباي شەبەرلىكتەرىن سالدى. جارىستىڭ سالتاناتتى اشىلۋى دا جوعارى دەڭگەيدى ۇيلەسىمىن تاپتى. الدىمەن سول ءبىر قاندى كوتەرلىستە قازا تاپقانداردى ەسكە الۋعا ارنالعان ءبىر مينۋتتىق ۇنسىزدىكتەن كەيىن، ەلىمىزدىڭ ءانۇرانى وينالىپ، جارىسقا قاتىسۋشى قوناقتار تۋرنيرگە قاتىستى اقتىلەكتەرىن ءبىلدىردى.

پاتريوتتىق قوزعالىس «جەلتوقسان اقيقاتى» رەسپۋبليكالىق قوعامدىق بىرلەسىگىنىڭ توراعاسى بولات توقتاباي ۇلى قۇرىمباەۆ ءسوز الىپ، مۇنداي دوپ دوداسىنىڭ وتۋىنە مۇرىندىق بولعان تۇركىسىب اكىمشىلىگى مەن №198 ورتا مەكتەپتىڭ ۇجىمىنا زور العىسىن ايتىپ، باتىرلارعا جارقاتسىز جەڭىستى ويىن تىلەدى. سوسىن №198 ورتا مەكتەپتىڭ ديرەكتورى جانار نۋقابايقىزى ابيتوۆا جەلتوقسان باتىرلارىنىڭ تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ جارشىسى بولعان ەرلىكتەرىنە ءسال توقتالىپ، باتىرلارعا قۇرمەت ەشقاشان جوعالمايتىنىن تىلگە تيەك ەتە كەتتى.

مەكتەپتىڭ كونتسەرتتىك باعدارلاماسى باتىرلارعا تارتۋ ەتىلىپ بولعاننان كەيىن، تورەشىنىڭ ىسرقىرۋىمەن جارىس قايتا جالعاستى. كۇن ۇزاق جەڭىس ءۇشىن جان اياماي بارىن سالعان باتىرلاردىڭ اراسىنان توپ جارىپ شىققان كوماندالاردىڭ اتتارى دا بەلگىلى بولدى. ەرتاي ابەۋوۆ باستاعان اۋەزوۆ اۋدانى باس جۇلدەنى جەڭىپ السا، ەكىنشى ورىنعا ناۋرىزباي اۋدانى، ءۇشىنشى ورىنعا الاتاۋ اۋداندارىنىڭ جەلتوقسان باتىرلارى يە بولدى. اسىرەسە، ويىن بارىسىنداعى تارتىستى كەزدەسۋلەردىڭ بىرىندە الاتاۋ اۋدانىنىڭ ويىنشىسى دارحان جاكەشەۆ ءبىر ماتچتا ءۇش بىردەي دوپتى قارسىلاستار قاقپاسىنا اسقان شەبەرلىكپەن اعىلشىندىق ستيلدە باسىمەن قاقپاعا سوعىپ، جانكۇيەرلەردىڭ ىستىق قوشەمەتىنە بولەندى.

ءيا، جاسى الپىستان اسسا دا تۇعىرىنان تايماعان تاۋ قىرانىنداي كەرەمەت ويىن كورسەتۋ كىمدى بولسا دا تاڭعالدىرماي قويماسى انىق. سونىمەن جەلتوقسان باتىرلارىنىڭ ەسىنەن كەتپەس المان جارىس تا اياقتالىپ، جەڭىمپازدار مەن جۇلدەگەرلەر قۇرمەتپەن ماراپاتتارىن الدى.

ءتۋريردىڭ «ۇزدىك سۇرمەرگەندەرى» قىلىشبەك تاڭىربەرگەنوۆ پەن دارحان جاكەشەۆ اتانسا، «ۇزدىك ويىنشى» اقىن ورداباي، «ۇزدىك قورعاۋشىلار» ءمۇسىلىم شالتىكوۆ پەن ەرتاي ابەۋوۆتەردىڭ ەسىمدەرى قۇرمەتپەن اتالىپ باعالى سىيلىقتارىن الدى. جارىس سوڭىندا جەلتوقسان باتىرلارى ەستەلىككە سۋرەتكە ءتۇسىپ، ويىننان العان العان اسەرلەرىن تامسانا اڭگىمە ەتىپ، ءبىرى-ءبىرىن قيا الماي تارقاستى. ءيا، كەلەر جىلى ايتىپ وتكەنىمىزدەي، تاۋەلسىزدىگىمىزدى جەڭىپ اپەرگەن جەلتوقسان كوتەرىلىسىنە 40 جىل تولادى. سپورتتى ومىرلەرىنىڭ سەرىگى ەتىپ، ءالى دوپ تەۋىپ دەنساۋلىقتارىن شىڭداپ، قوعامدا بەلسەندە بولىپ جۇرگەن باتىرلارعا امان بولىڭدار باتىرلار دەگىمىز كەلەدى. ال وسىنداي يگىلىكتى، ىزگىلىكتى سپورتتىق ءىس-شارالاردىڭ جاس ۇرپاققا بەرەر ۇلگى-ونەگەسى، تاربيەسى زور دەپ ەسەپتەيمىن.

اقىن ورداباي ۇلى،

الماتى