قوڭقاباەۆ جالولوۆتى جەڭۋى مۇمكىن – تۇرسىنعالي ەدىلوۆ

تاشكەنت تورىندە بوكستان ەرەسەكتەر اراسىندا ءوتىپ جاتقان الەم چەمپيوناتى بەل ورتاسىنا كەلدى. جەكپە-جەكتەر قىزا تۇسۋدە. فينال جاقىنداعان سايىن جۇزدەن جۇيرىك، مىڭنان تۇلپار بىلعارى قولعاپ شەبەرلەرى ىرىكتەلىپ، شارشى الاڭعا شىعىپ جاتىر.

بۇگىن شيرەك فينالدىق جەكپە-جەكتەر وتۋدە. قازاقستان قۇراماسىنان العاشقى بولىپ 57 كگ سالماقتاعى سەرىك تەمىرجانوۆ كۋبالىق سايدەل ورتامەن قولعاپ ءتۇيىستىرىپ، ول وكىنىشكە قاراي، جەڭىلىپ قالدى. كۋبالىق قابىلان قازاق قارسىلاسىنىڭ ستيلىنە باسىپ، ونى تازا ۇتتى دەسە بولادى. ياعني، قارسى شابۋىلدى كۇتپەي، سوققىلار جاساي ءجۇرىپ، ۇپاي جيناپ الدى.

بۇل ءبىزدىڭ ەلدىڭ قۇراماسىنىڭ بۇگىنگى العاشقى جەڭىلىسى بولدى. ودان كەيىن رينگكە كوتەرىلگەن اسىلانبەك شىمبەرگەنوۆ (71 كگ) فرانتسيالىق ماكان تراورەنى وڭاي ۇتتى. 80 كگ سالماقتاعى نۇربەك ورالباي دا يوردانيالىق حۋسسەين ەيشايش يشايشپەن ايقاسىپ، تازا جەڭدى.

ەندى شيرەك فينالداعى ايقاستارعا سانجار تاشكەنباي (48 كگ)، 54 كگ سالماقتاعى ماحمۇد سابىرحان، دۋلات بەكباۋوۆ (67 كگ) پەن ەڭ اۋىر سالماقتاعى قامشىبەك قوڭقاباەۆ شىعادى.

ءبىز قازاق بوكسشىلارىنىڭ جەكپە-جەكتەرى تۋرالى قازاقستان قۇراما كومانداسىنىڭ باس جاتتىقتىرۋشىسى بولعان بەلگىلى بوكس مامانى تۇرسىنعالي ەدىلوۆتى اڭگىمەگە تارتقان ەدىك. تۇرسىنعالي نۇرجاقىپ ۇلىنىڭ ءوزى بوكستان سپورت شەبەرى (1984)، رەسپۋبليكانىڭ ءۇش دۇركىن چەمپيونى، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنا ەڭبەگى سىڭىرگەن جاتتىقتىرۋشى (1996)، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى (1996). ول وليمپيادا جانە الەم چەمپيوندارىن دايىنداپ، تالاي بىلعارى قولعاپ يەسىن بيىك شىڭدارعا شىعارىپ، ءانۇرانىمىزدى ويناتقىزعان مامان.

-تۇرسىنعالي نۇرجاقىپ ۇلى، وزبەكستانداعى الەم چەمپيوناتىن قاراپ، جەڭىستى ساتتەرىمىزدى تاعاتسىزدانا كۇتىپ وتىرعان شىعارسىز. بارىمىزدە تاقىمىمىزدى قىسىپ، ۇلتتىق قۇرامانىڭ بوكسشىلارىنا بولىسىپ جاتىرمىز. بيىلعى جارىستان قانداي ناتيجە كۇتەسىز؟

-الدىمەن ايتارىم، وزبەكستان الەم چەمپيوناتىنا جاقسى دايىندالعان ەكەن. اشىلۋ سالتاناتى دا كەرەمەت بولدى. جالپى، وزبەك ەلىندە بوكس جاقسى دامىپ جاتىر. قارقىندى دامىپ كەلەدى دەسەم بولادى. بوكسشىلارىنىڭ ءبارى جارىسقا جاقسى دايىندالعانى كورىنىپ تۇر. سوڭعى ستاتيستيستيكاعا قاراساق، وزبەكستاننان شيرەك فينالعا 11 بوكسشى شىعىپتى. كۋبادان 12 ادام جولداما العان ەكەن. رەسەيدەن 8 سپورتشى ¼ فينالدا جۇدىرىقتاسادى. ال ءبىزدىڭ ەلدەن 7 بوكسشى شيرەك فينالعا شىقتى. وسىعان قاراپ، وزبەك ەلىنىڭ، جالپى باسقا دا بوكس دەرجاۆالارىنىڭ الەم چەمپيوناتىنا قالاي دايىندالعانىن كورۋگە بولادى.

-ولارعا الەم چەمپيوناتىنا جاريالانعان بويكوت تا كەسىرىن تيگىزبەگەن سياقتى.

-ءيا، بويكوتتىڭ جاريالانعانىنا قاراماستان افريكا، ازيا، امەريكا ەلدەرى مىقتى بوكسشىلارىن اكەلىپتى. بيىلعى دودادا امەريكا قۇرلىعىنان برازيليا، افريكادان كەنيا، ازيادان ءۇندىستان، ەۋروپادان فرانتسيا سەكىلدى مەملەكەتتەردىڭ وكىلدەرى جاقسى ونەر كورسەتۋدە. ياعني، بۇل ەلدەردە بوكستا ورلەۋ، ءوسۋ دەگەن بار. بۇل جارىس وسى مەملەكەتتەرگە ناعىز موتيۆاتسيا بولدى.

الەم چەمپيوناتىنىڭ جۇلدە قورى دا قوماقتى ەكەن. 5،2 ملن دوللار! مۇنداي قوماقتى جۇلدە قورى بۇرىن-سوڭدى بولعان ەمەس.

بىلتىر سەربيانىڭ بەلگراد قالاسىندا ۇيىمداستىرىلعان الەم چەمپيوناتىندا جۇلدە قورى ۇمىتپاسام، 2،6 ملن اقش دوللارى بولعان. سونىڭ 100 مىڭى چەمپيونعا، كۇمىس جۇلدەگە 50 مىڭ، قولا مەدالگە 25 مىڭ دوللار بەرىلگەن ەدى. ال بيىلعى باسەكەدە الەم چەمپيونىنا 200 مىڭ دوللار، كۇمىس جۇلدەگەرگە 100 مىڭ، قولا مەداليسكە 50 مىڭ دوللار بەرىلەدى ەكەن. سوندىقتان جارىس اسا قىزىقتى جانە تارتىستى بولىپ جاتىر.

-كەلەسى جىلعى وليمپيادا فرانتسيانىڭ استاناسى – پاريج قالاسىندا بولادى. جاڭا ءسىز ايتقان فرانتسيا قۇراماسى وسى ءتورت جىلدا ءبىر اينالىپ كەلەتىن دوداعا مىقتى دايىندالىپ جاتقان سياقتى.

-ءيا، ول دا بار. فرانتسيا وليمپيادانى ۇيىمداستىرۋشى ەل بولعاننان سوڭ، بوكسقا باسا ءمان بەرىپ كەلەدى. ءبىزدىڭ ەلدىڭ ۇلتتىق قۇراماسىنا دا الەم چەمپيوناتىنا ەمەس، وليمپياداعا باسا نازار اۋدارۋ كەرەك. جىگىتتەر جوق ەمەس، بار. جاقسى بوكسشىلارىمىز بار. تەك سولاردى جاقسى دايىنداي ءبىلۋ كەرەك. ەڭ باستىسى، پسيحولوگيا جاعىنا ءمان بەرگەنىمىز دۇرىس. ال الەم چەمپيوانتىنا كەلسەك، قازىر امەريكا قۇرلىعىنان برازيليا، افريكادان كەنيا، ازيادان ءۇندىستان، ەۋروپادان فرانتسيا سەكىلدى مەملەكەتتەردىڭ بوكسشىلارى جاقسى دايىندالعانى كورىنىپ تۇر.

-وسىلارمەن سالىستىرعاندا ۇلتتىق قۇرامانىڭ مۇمكىندىگى قانداي؟

-الەم چەمپيوناتىندا تالاي بوكسشىنىڭ قاباعى جارىلىپ، جاراقات الىپ، جارىس جولىنان شىعىپ جاتىر. بوكس بولعان سوڭ ءبارى بولادى. جەڭىس پەن جەڭىلىس قاتار جۇرەدى. ونى ماعان دەيىن دە ينتەرۆيۋ بەرگەن ازاماتتار ايتقان شىعار. مىسالى، ساكەن بيبوسىنوۆتى الايىق. ول ءسوز جوق، جاقسى بوكسشى. بىراق قاباعى جارىلىپ، ءۇشىنشى راۋندتا سوققى جىبەرىپ الىپ، جەڭىلىپ قالدى. مەن بيىلعى جارىستا ساكەننىڭ كوزىنەن وت كورمەدىم. بىلتىر سەربيادا وتكەن الەم چەمپيوانتىندا ول وتتاي جانىپ جۇرەتىن. كوزىنەن وت كورىنەتىن. ال بيىلعى دودادا ولاي بولمادى. ساكەن تەمىرجانوۆ تا جاقسى بوكسشى. وعان كىشكەنە تاجىريبە جەتىسپەي جاتقان سياقتى. ماحمۇد سابىرحاننىڭ بولاشاعى زور. تالعات سىرىمبەتوۆكە دە تاجىريبە جەتىسپەدى. وعان شارشى الاڭدا سابىرلى بولىپ، ايقاسۋ كەرەك ەدى. ول ولاي جاسامادى. بوكستا قارسىلاسىڭدى الداپ، ونىمەن ويناپ، باسىن اينالدىرىپ، سوققى بەرىپ تۇرۋ كەرەك. تالعات ولاي ىستەي المادى. ءبارىن اسىعىس ىستەدى. سودان جەڭىلىپ قالدى.

نۇرقانات رايىس تا مىقتى جىگىت. ول دا اسىعادى ەكەن. سابىر ساقتاپ، بوكستاسپايدى.

كەشە دە بۇگىن دە اسىلانبەك شىمبەرگەنوۆ جاقسى بوكستاستى. مىنە، قازاق بوكس مەكتەبى وسىنداي بولۋ كەرەك. نۇربەك ورالباي دا قارسىلاسىن جاقسى جەڭدى. ەندى شيرەك فينالدا جەڭگەن بوكسشىلاردىڭ كەلەسى جەكپە-جەكتەرى قيىن بولادى. ولارعا قارسى جەرەبە بويىنشا تۇسكەن سپورتشىلار شىقپايدى. ولارعا سايدىڭ تاسىنداي ىرىكتەلگەن مىقتىلار شىعادى.

قازىر كۋبا، وزبەكستان، رەسەي، فرانتسيا، برازياليا سەكىلدى ەلدەردىڭ بوكسشىلارى بىلەك سىبانا ايقاسىپ جاتىر. سونداي كەزدە ءبىزىدڭ جىگىتتەرگە جۇيكەنى جۇقارتپاي، سابىرلىق ساقتاپ، پسيحولوگيالىق جاعىنان جاقسى دايىندىقپەن شىعۋ كەرەك.

-بۇگىن كەشكە قامشىبەك قوڭقاباەۆ پەن باحودير جالولوۆتىڭ جەكپە-جەگى بولادى. وسى ەكەۋىنىڭ ايقاسى تۋرالى نە ايتار ەدىڭىز؟ قامىشىبەك جەڭىلەدى دەگەن پىكىر باسىم. ءسىز قالاي ويلايسىز؟

-قامشىبەكتىڭ قارسىلاسى مىقتى بوكسشى. ونى ءبارى ايتىپ جاتقان شىعار. ءيا، باحودير جالولوۆ – وليمپيادا، الەم چەمپيونى، ازيانىڭ ءۇش دۇركىن چەمپيونى. بىراق ول سولاي ەكەن دەپ قامىشىبەككە قول قۋسىرىپ وتىرۋدىڭ كەرەگى جوق. بوساڭسۋعا بولمايدى. باحودير كاسىپقوي بوكستا ەشكىمنەن ەشقاشان جەڭىلمەگەن بولسا دا قوڭقاباەۆقا كىرپىك قاقپاي سوڭىنا دەيىن ايقاسۋ كەرەك.

-قامشىبەككە رينگتىڭ شەتىندە تۇرساڭىز قانداي كەڭەس بەرەر ەدىڭىز؟

-بۇل جەكپە-جەكتە قامشىبەككە باحوديرگە قاراعاندا وڭاي بولادى. نەگە دەسەڭىز، ول ءبىرىنشى ايقاسىندا رەسەيلىك درونوۆتى جەڭىپ، پسيحولوگيالىق جاعىنان جەڭىسكە دايىندالعان. درونوۆ تا وڭاي بوكسشى ەمەس. ول جاسوسپىرىمدەر اراسىندا وليمپيادا چەمپيونى بولعان. 21 جاستا بولسا دا مىقتى بوكسشى. ال اۋىر سالماقتا مىقتى بولۋ ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ قولىنان كەلە بەرمەيدى. جالولوۆقا ءسال قيىنداۋ بولۋى مۇمكىن. ويتكەنى، ول ءوز ەلىندە بوكستاسادى. مىڭداعان جانكۇيەردىڭ پسيحولوگيالىق جاعىنان قىسىمى بولادى. ودان جانكۇيەرلەر جەڭىستى عانا تالاپ ەتىپ، جۇيكەسىنە ءتيىپ، نەرۆىسى سىر بەرسە، قامشىبەك سونداي مومەنتتى پايدالانا ءبىلۋ كەرەك. مەن قامشىبەككە وسىنى ايتار ەدىم. ياعني، وعان جۇيكەگە سىر بەرمەي، تاجىربەسىن كورسەتىپ بوكستاسۋ كەرەك.

قازىر قامشىبەكتە جەڭىسكە دەگەن سەنىم بار. ەڭ باستىسى وسى. وعان جاقسى دەمالىپ، ەشەتەڭەنى ۋايىمداماي، شارشى الاڭدا ءوزىنىڭ بوكسىن عانا كورسەتۋ كەرەك. ەكەۋى دە تاجىريبەلى بوەكسشىلار عوي. ەكەۋىنىڭ دە كۇشى تەڭ. ەگەر قامشىبەكتىڭ ۇيقىسى قانىق، ۇيقىسى تىنىش، جاقسى دەمالعان بولسا وندا ءبارى جاقسى بولۋ كەرەك. قامشىبەككە ەكىنشى نومەرلى بوكسشى بولىپ ايقاسۋ كەرەك. بوكستا جەڭىستىڭ 50 پايىزى كوڭىل-كۇيگە بايلانىستى. جاقسى كوڭىل-كۇيمەن شىقسا، ءبارى ويداعىداي بولادى.

قامشىبەككە ساتتىلىك تىلەيمىز! ءبارىمىز دە تاقىمىمىزدى قىسىپ، بولىساتىن بولامىز.

ال جالولوۆقا بۇكىل وزبەك ەلى قاراپ وتىر. ونىڭ جەكپە-جەگىنە وزبەكستاننىڭ پرەزيدەنتى شاۆكات ميرزياەۆ كەلەتىن بولسا، وندا قوڭقاباەۆپەن ايقاس وعان پسيحولوگيالىق جاعىنان كەرى اسەر ەتۋى مۇمكىن. سوندىقتان قامشىبەك جالولوۆتى جەڭىپ كەتۋى مۇمكىن. ەندى ءبارىن رينگ كورسەتەدى.

بىزدە تاعى ايتايىن، جاقسى بوكسشىلار بار. اسىلانبەك شىمبەرگەنوۆ، نۇربول ورالباي، سانجار تاشكەنباي، ماحمۇد سابىرحاننىڭ فينالعا شىعۋعا شاماسى جەتەدى.

-كوپ ادامدار تورەشىلەردى كىنالايدى. اياقتان شالۋ، بارماق باستى، كوز قىستى بولادى دەيدى. بۇعان نە دەيسىز، تۇرسىنعالي اعا؟

-مۇنداي جاعداي بارلىق جەردە، بارلىق كەزدە بولعان. بولا بەرەدى دە. ول 200-300 جىل بۇرىن دا بولعان.

قازىر حالىقارالىق اۋەسقوي بوكس قاۋىمداستىعىن رەسەيلىك ۋمار كرەملەۆتىڭ باسقاراتىنىن بىلەسىزدەر. بىراق مەن چەمپيوناتتا رەسەيلىك بوكسشىلاردىڭ قۇلاعىنان تارتىپ، جەڭىس سىيلاپ جاتقانىن كورگەن جوقپىن. وزبەكتەر دە ۇتىلىپ جاتىر. وسى چەمپيوناتتا تورەشىلەردىڭ ۇستىنەن قارايتىن ءادىل-قازىلار دا بار ەكەن. ونى دا ەستىپ جاتىرمىز. بىلەسىز بە، «ۆوستوك – دەلو تونكوە» دەيدى عوي. ازيا ەلدەرى ادامدى قالاي كۇتۋ كەرەك ەكەنىن، قوناقتى قالاي قارسى الۋ كەرەكتىگىن بىلەدى.  ازيادا ادامدى قانداي جولمەن بولسا دا «ساتىپ» الادى. وزبەكتەر ءبىز سياقتى قوناقجاي حالىق. ولار قوناق كۇتكەندە استى-ۇستىڭە ءتۇسىپ قارسى الادى. سىي-سياپات جاساۋدى جاقسى بلەدى. سونداي كەزدە تورەشىلەر بوكسشىلاردىڭ ايقاسى تەڭ بولىپ جاتسا، ءوزىنىڭ كوڭىلى تۇسكەن سپورتشىعا ۇپاي سىيلاۋى ابدەن مۇمكىن.

-ادام فاكتورى ءبارىن شەشەدى دەيسىز عوي.

-بارلىق جەردە سولاي بولعان.

-اڭگىمەڭىزگە راحمەت!

 

اڭگىمەلەسكەن داستان كەنجالين،

استانا