اۋىل جاتتىقتىرۋشىسىنان الاشقا تانىلعان ۇستاز

ءار سالادا كاسىبي مامان بولۋ ءۇشىن ءبىلىمدى، بىلگىر قامقورشى ۇستازىڭ بولۋ كەرەك. «ۇستازسىز شاكىرت تۇل»، دەمەكشى ۇستازى مىقتىنىڭ ۇستامى مىقتى بولادى.

مەن مەكتەپتە وقىپ جۇرگەندە بىزگە ساباقتى كوبىنەسە سوعىس اردەگەرلەرى بەردى. ۇلى وتان ءۇشىن وت كەشكەن مايدانگەرلەردەن العان ءتالىم-تاربيەمىز ومىرىمىزگە ۇلكەن باعدارشام بولدى. مايدانگەر ۇستازدار ءبىزدى وتانسۇيگىشتىككە، ادالدىققا، ەلجاندىلىققا ۇيرەتۋدە كوپ ەڭبەك ءسىڭىردى. ال، سول ارداگەر ۇستازداردىڭ اراسىندا جاس تا بولسا جالىنى وتتاي شارپىعان، سپورت دەسە ىشكەن اسىن جەرگە قوياتىن، ءبارىمىزدى سپورتقا تارتىپ باۋلىعان اسىلحان راقىمجان ۇلى ابىشەۆتىڭ الار ورنى ەرەكشە ەدى. اسىلحان راحىمجان ۇلى اسىرەسە، فۋتبول ساباعىنا زور كوڭىل ءبولىپ، ءبىزدىڭ ارامىزدان سول كەزدە كسرو چەمپيوناتىندا 7-ورىنعا دەيىن كوتەرىلگەن «قايرات» كومانداسىندا وينايتىن قازاق جاستارىن تاربيەلەپ شىعارۋدى ارمان ەتەتىن. ارينە، ءبىز ونداي بيىككە كوتەرىلىپ شىعا المادىق. دەگەنمەن كۇنى بۇگىنگە دەيىن سپورتقا دەگەن قۇمارلىعىمىزدىڭ باستاۋ بۇلاعىن بويىمىزعا سىڭىرگەن سول اسىلحان اعايىمىز دەپ ماقتانىشپەن ايتامىز. اۋىلدان ۇزاپ قالاعا كەتكەن سوڭ دا ءبىز ۇستازىمىزدان قول ۇزبەي، ءالى كۇنگە دەيىن حابارلاسىپ، كەزدەسىپ تۇرامىز.

مەن ءۇشىن ۇستازىمنىڭ ورنى ايىرىقشا. ال، ەندى اسىلحان اعايىمىزدىڭ اۋىلدان الماتىعا كەلىپ، سپورت ءبىلىمىن شىڭداپ جەتكەن جەتىستىكتەرى تۋرالى ءسوز ەتۋگە تۋرا كەلىپ وتىر. جالپى، ءومىرى سپورتپەن ورنەكتەلگەن ارداقتى ۇستازىمىزدىڭ ءومىر جولىن قالام ۇشىنا ءتۇسىرىپ كورەيىك.

اسىلحان راقىمجان ۇلى ابىشەۆ 1951 جىلى 22 قىركۇيەكتە جامبىل وبلىسى، قورداي اۋدانى كيروۆ كولحوزىندا (قازىرگى كەنەن اۋىلىندا) دۇنيەگە كەلگەن. اتى بارشا قازاققا ايگىلى اقىن، كومپوزيتور كەنەن ازىرباەۆتىڭ  اۋىلىندا 1968 جىلى 10 جىلدىق مەكتەپتى بىتىرگەننەن كەيىن ءبىر جىل  كولحوزدا جۇمىس ىستەدى. ارمانى سپورت سالاسىندا جوعارى ءبىلىم الۋ بولعاندىقتان 1969 جىلى الماتى قالاسىنداعى قازاقتىڭ دەنە شىنىقتىرۋ ينستيتۋتىنداعى  پەداگوگيكا ءبولىمىنىڭ فۋتبول ماماندىعى بويىنشا وقۋعا كەلىپ تۇسەدى. وسى وقۋ ورنىن 1973 جىلى ءبىتىرىپ، «دەنە شىنىقتىرۋ جانە سپورت» ماماندىعى بويىنشا اياقتاپ، ەڭبەك جولىنا قادام جاسايدى. العاشقى ەڭبەك جولىن العان ماماندىعى بويىنشا قورداي اۋدانىنداعى بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر سپورت مەكتەبىندە فۋتبولدان جاتتىقتىرۋشى قىزمەتىن اتقارادى.

1974 جىلى جامبىل وبلىسىندا كراسنوگور اۋدانى اشىلۋىمەن، سول كەزدەگى اۋداندىق تاربيە كويتەتىنىڭ شاقىرۋىنا بايلانىستى اۋداندىق سپورت كوميتەتىنە توراعا بولىپ تاعايىندالادى. اسىلحان راحىمجان ۇلى اۋداندا سپورت سالاسىن باسقارعان جىلدارى كراسنوگور اۋدانىنىڭ جالىندا جاس سپورتشىلارى وبلىس ءتىپتى، رەسپبۋليكالىق جارىستارعا قاتىسىپ، جوعارى ناتيجەلەر كورسەتە باستايدى.

1979 جىلدان 1983 جىلدار اراسىندا اۋداندىق حالىق اعارتۋ بولىمىنە قاراستى سپورت مەكتەبىندە وقىتۋشى، جاتتىقتىرۋشى جانە ديرەكتوردىڭ ورىنباسارى قىزمەتىن اتقارعان كەزدەردە دە اۋدان سپورتى ەرەكشە دامي تۇسكەن. قايدا جۇرسە دە تۋعان اۋىلىنىڭ سپورتىن وركەندەتۋدى ارمان ەتكەن جالىندا جاس مامان 1981 — 1986 جىلدارى تۋعان اۋىلىنا ورالىپ،  كيروۆ كولحوزىنداعى ورتا مەكتەپتە دەنە شىنىقتىرۋ پانىنەن مۇعالىمدىك جۇمىسىن باستايدى. ءوزى وقىپ بىتىرگەن مەكتەپ قاشاندا ادام بالاسىنا ىستىق بولاتىنى بەلگىلى. مەكتەپ وقۋشىلارىنا تەك قانا ساباق بەرۋمەن شەكتەلمەي، اۋداندىق سپورت مەكتەبىنەن فۋتبول ماماندىعى بويىنشا اۋىلدا سپورت مەكتەبىنىڭ فيليالىن اشىپ، وقۋشىلاردى فۋتبول ۇيىرمەسىنە باۋلاپ، تاربەلەي باستايدى. تەك قانا فۋتبولمەن شەكتەلمەي مەكتەپتە دويبى، ۆولەيبول ۇيىرمەلەرىن دە اشىپ، اۋىل  جاستارىنىڭ سپورتقا قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋدى كوزدەيدى. بىلىكتى ماماننان جاتتىققان اۋىل بالالارى  فۋتبولدان اۋداندىق، وبلىستىق جارىستاردا چەمپيون اتانىپ،  رەسپۋبليكالىق بىرىنشىلىكتەردە جۇلدەلى ورىندار الادى. دويبىدان، كۋرەستەن، ۆولەيبولدان ۇلدار مەن قىزداردىڭ كوماندالارى اۋدان چەمپيونى اتانىپ، وبلىستىق جارىستاردا جۇلدەلى ورىنداردى ولجالاۋدى داستۇرگە اينالدىرادى.

تولاعاي تابىستىڭ بارلىعى مەكتەپتە دەنە شىنىقتىرۋ جۇمىستارىن دۇرىس جولعا قويعاننىڭ ارقاسىندا  جەتكىزە بىلگەن اسىلحان راقىمجان ۇلى اۋداندىق ، وبلىستىق ءبىلىم بەرۋ باسقارمالارىنىڭ  قۇرمەت گراموتالارىمەن  ماراپاتتالادى. سول كەزدەگى اعايىمىزدىڭ بەل شاكىرتتەرى بۇگىندە ەلىمىزدىڭ ءار وڭىرلەرىندە ءار قالادا سپورت سالاسىندا ەڭبەك ەتىپ، شاكىرت تاربيەلەپ جەتىستىكتەرگە جەتىپ ءجۇر. ايتالىق، فۋتبولدان مۇرات كەنەنوۆ، توكەن سولتاناەۆ، مايلىبەك ومىرزاقوۆ، ارمان ەلىباەۆ، اقىن ورداباي ۇلى مەن قازاقتىڭ دەنە شىنىقتىرۋ ينيستۋتىن تامامداعان سوڭ «تۋعان جەرگە تۋىڭدى تىك» دەمەكشى، اۋىلعا ورالىپ، اسىلحان اعايىنىڭ ءىزىن جالعاستىرىپ، كوپتەگەن تالانتتى جاستاردىڭ توماعاسىن سىپىرىپ سپورت دەگەن ۇلى سيقىرعا باۋلاعان ايدار تۇرعانقۇلوۆتى دا ەرەكشە اتاپ وتكەن ءجون شىعار. اسىرەسە، شاكىرتتەرىنىڭ ىشىندە توكەن سولتاناەۆ پاۆلوداردىڭ «تراكتور» كلۋبىندا، سودان كەيىن «نامىس» كومانداسىندا تابىستى ونەر كورسەتىپ، ەلىمىزدىڭ نامىسىن قورعادى. سونىمەن قاتار، ونەر سالاسىندا  ماقسات بازارباەۆ، ايگۇل يمانباەۆا، سايات مەدەۋوۆ سەكىلدى ەلگە تانىمال انشىلەر اسىلحان اعايىمىزدىڭ  دەنە شىنىقتىرۋ ساباعىنان ءتالىم العان. ولار بۇگىندە بارشا قازاق تانىپ بىلگەن ونەرپازدارعا اينالدى.

اسىلحان راقىمجان ۇلى 1986 جىلى قىركۋيەك ايىنان باستاپ وتباسى جاعدايىنا بايلانىستى الماتى قالاسىنا كوشىپ كەلىپ، 1993 جىلعا دەيىن قالاداعى №62 مەكتەپتە دەنە شىنىقتىرۋ پانىنەن مۇعالىمدىك قىزمەت اتقارادى. بارعان جەرىنىنىڭ باعىن اشۋعا جولى بولىپ تۇراتىن بىلىكتى ۇستازدىڭ بۇل مەكتەپتە شاكىرتتەرى فۋتبولدان 1988 جىلى قالالىق الامان جارىستا چەمپيون اتانادى. وسى مەكتەپتە جۇمىس اتقارىپ، ءارتۇرلى-قالالىق ءىس -شارالارعا قاتىسىپ جاقسى كورسەتكىشتەرگە قول جەتكىزىپ، تاسى ورگە دومالاي تۇسەدى. قالا اكىمشىلىگىنىڭ ءبىلىم باسقارماسىنىڭ شەشىمىمەن 1992 جىلى تىنىمسىز ەتكەن ەڭبەگى ەسكەرىلىپ، ۇزدىك مۇعالىم اتانىپ، مەكتەپتىڭ ابىرويىن ارتتىرادى. 1993-1998 جىلدار تۇركىستان قالاسىنداعى كەنتاۋ بولىمىندە ياسساۋي اتىنداعى قازاق تۇرىك ۋنيۆەرسيتەتىندە اعا وقىتۋشى قىزمەتىن اتقارا ءجۇرىپ، ۋنيۆەرسيتەتتىڭ فۋتبول كومانداسىنىڭ وقىتۋشى-جاتتىقتىرۋشى قىزمەتىن قوسىمشا اتقارىپ ول جاقتا دا تالانتتاردى تانىتۋعا ۇلەسىن قوسادى.

سودان ءدام تارتىپ، الماتى شاhارىنا قايتا ورالىپ، 1998 — 2000 جىلدارعا دەيىن بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر سپورت مەكتەبىندە جاتتىقتىرۋشى، ادىسكەر قىزمەتىن اتقارادى.

2000 — 2007 جىلدارى الماتى قالاسىنداعى ەنەرگەتيكا جانە ەلەكتروندى اسپاپ جاساۋ كوللەدجىندە وقىتۋشى قىزمەتىن اتقارا وتىرىپ، قوسىمشا فۋتبولدان جاتتىقتىرۋشى بولىپ ىستەيدى. سۇيگەن ءىسىنىڭ ءسۇيىنىشىن كورمەي قويمايتىن جاتتىقتىرۋشى، كوللەدج فۋتبول كومانداسىن دايىنداپ كوللەدجدەر اراسىندا ءوتىپ تۇراتىن قالالىق جارىستىڭ، بىرنەشە دۇركىن جەڭىمپازى اتانادى. ءبىز وسى جەردە ارداقتى ۇستازدىڭ قايدا بارماسا دا ءوزىنىڭ جۇرەك قالاۋى تارتىپ تۇراتىن فۋتبولدان ءبىر قول ۇزبەگەنىن بايقايمىز.

2008 جىلدان بەرى 2014 جىلعا دەيىن ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنە قاراستى ۇلتتىق عىلىمي پراكتيكاسى دەنە تاربيەسى ورتالىعىندا ۇيىمداستىرۋ-تالداۋ ءبولىمىنىڭ قىزمەتىنە كەلەدى. بار عۇمىرىن سپورتقا ارناعان باپكەر ءارى ۇستاز اسىلحان راقىمجان ۇلى سپورتتاعى جىلدار بويى جيناعان تاجىربيەسىن عىلىممەن ۇشتاستىرۋدى كوزدەيدى.  «گيگيەنا» ماماندىعى بويىنشا 2007 جىلى «گيگيەنيچەسكايا وتسەنكا فيزيچەسكوگو رازۆيتيا دەتەي ي پودروستكوۆ شكولنوگو ۆوزراستا س رازليچنىم دۆيگاتەلنىم رەجيموۆ» اتتى تاقىرىپتا كانديدانتتىق ديسەرتاتسيا قورعايدى. وسى كۇنگە دەيىن 6 ادىستەمەلىك ۇسىنىم، 6 عىلىمي ادىستەمەلىك وقۋلىق، 8 وقۋلىق جانە 145 عىلىمي ماقالالار جازىپ شىعارادى. اۆتوردىڭ نەگىزىندە عىلىمي ماقالالارى، سونىڭ ىشىندە حالىقارالىق كونفەرەنتسيالاردا، كونگرەستەردە جازعان جازبالارى الىس جانە جاقىن شەت ەلدەردە باسىلىپ شىعىپ، وقىرماننىڭ وڭ باعاسىن الادى. سونىمەن قاتار، ەلىمىزدەگى جوعارعى وقۋ ورىندارىنىڭ باسىلىمدارىندا رەسپۋبليكالىق عىلىمي پراكتيكالىق جانە عىلىمي وقۋ ادىستەمەلىك باسىلىمدارىندا جارىق كورگەنىن ايتقانىمىز ورىندى. وسى اتالعان ۇيىمداردا 15 جۋىق بايانداما جاساپ، 10 جۋىق عىلىمي ۇيىمداردا حالىقارالىق جانە رەسپۋبليكالىق كونفەرەنتسيا وتكىزۋدى ۇيىمداستىرۋ كوميتەتىنىڭ مۇشەسى بولعانى تاعى بار. 2004 — 2010 جىلدارى اراسىندا ەلىمىزدە وتكىزىلگەن فۋتبولدان الەم، ەۋروپا ىرىكتەۋ چەمپيوناتىندا ۇيىمداستىرۋ كوميتەتىنىڭ مۇشەسى بولعانىنى تۋرالى دا ايىرىقشا ايتا كەتكەن ءجون.

2010 — 2020 جىلدارى اراسىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى جوعارى وقۋ ورىندارى اراسىندا جازعى جانە قىسقى ستۋدەنتتەر ۋنيۆەرسياداسىندا جانە مەكتەپ وقۋشىلارى اراسىندا رەسپۋبليكالىق جارىستاردا اپپەلياتسيالىق كوميتەتىنىڭ توراعاسى بولىپ قىزمەت اتقارعان. ال، 2021 جىلدان بەرى اباي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق پەداگوگيكا ۋنيۆەرسيتەتىندە قىزمەت اتقارىپ كەلەدى.

ارداقتى ۇستازدىڭ ءومىر جولىنداعى ەڭ ءبىر قول جەتكەن بيىگى ول، 2022 جىلدىڭ 26 تامىزىندا رەسەيدىڭ سانكت پەتەربۋرگ قالاسىنداعى پەتروۆسكي عىلىم جانە ونەر اكادەمياسىنىڭ تولىق مۇشەسى بولىپ «اكادەميك» دەگەن اتاقتىڭ بەرىلۋى ەدى. اسىلحان راقىمجان ۇلى ابىشەۆ لەزگافت اتىنداعى ۋنيۆەرسيتەتتىڭ عىلىمي ۇيىمدارىمەن دەنە شىنىقتىرۋ جانە سپورت سالاسى بويىنشا تىعىز جۇمىس جاساعان. قازاقستان بويىنشا جوعارىدا اتالعان اكادەميامەن 2010 جىلدان بەرى عىلىمي جۇمىستاردى بىرگە ىستەپ كەلەدى ەكەن. عىلىمي جۇمىستا بولعاندا قوسىمشا كانديداتتىق جانە دوكتورلىق دەسسەرتاتسيا قورعايتىندارعا رەتسەنتسيا پەن پىكىر جازىپ وتىرعان. عىلىمي زەرتتەۋ جۇمىستارىنا ارالاسىپ، جۇمىستاردى اتقارۋ جونىندە ۇيىمداستىرۋ كوميتەتىنىڭ مۇشەسى بولعان. مىنە، وسى ەڭبەكتەرى ەسكەرىلىپ عىلىمي «اكادەميك» اتاعى بەرىلگەن.

ال ەندى ۇلاعاتتى ۇستاز، ءارى جالىندى جاتتىقتىرۋشى رەتىندە العان ناگرادالارى دا ءبىر توبە. 2010 جىلى تۋريزم جانە سپورت ءمينيسترىنىڭ العىس حاتىمەن، 2012 جىلى ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ  ى.التىنسارين توسبەلگىسىمەن، «قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءبىلىم بەرۋ ءىسىنىڭ ۇزدىك قىزمەتكەرى» توسبەلگىسىمەن. 2016 جىلى جانە 2021 جىلى ەكى رەت ءبىلىم جانە عىلىم مينيستىرلىگىنە قاراستى ۇلتتىق عىلىمي پراكتيكالىق دەنە تاربيەسى ورتالىعىنىڭ توسبەلگىسىمەن، 2015 جىلى ۇلتتىق وليمپيادالىق كوميتەتتىڭ توسبەلگىسىمەن ماراپاتتالدى. 2019 جىلى ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيستىرىنىڭ قۇرمەت گراموتاسىمەن، 2018 جىلى ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترىنىڭ گراموتاسىمەن ماراپاتتالعان.

«ەر جىگىتكە جاراسار ەلىنە تيسە پايداسى»، دەگەن ەكەن شوراياقتىڭ ومارى. اۋىلدان شىعىپ، بارشا الاش جۇرتىنا تانىلعان اسىلحان راحىمجان ۇلىنىڭ ءومىر جولىندا ەلىنە تيگەن پايداسىن سپورتقا عىلىمي كوزقاراسپەن قاراي وتىرىپ، جاساعان ەڭبەكتەرىن وتكەن جولدارى ارقىلى كورەمىز. ۇلى ابايدىڭ «اقىرىن ءجۇرىپ انىق باس، ەڭبەگىڭ كەتپەس دالاعا. ۇستازدىق قىلعان جالىقپاس، ۇيرەتۋدەن بالاعا، -دەگەنى ءبىزدىڭ اسىلحان اعامىزعا ارنالعانداي. الىمدى دا العىر ۇستاز، جانى جايساڭ ازامات، اينالاسىنا قادىرلى ۇستازدىڭ جاس ۇرپاققا بەرەرى ءالى جەتەدى. ەندەشە، جۇمىسىنا اسىعا باسىپ كەتىپ بارا جاتقان ارداقتى اعايعا قاجىر، قايرات تىلەسەك ارتىق بولماس.

اقىن ورداباي ۇلى،

الماتى